Xudafərin körpüsü "Yazıçı" nəşriyyatı, 1982

Bayaq ona cin, şəyatin cildində görünən Hüseyn Lələ bəy el bil gözəlləşdi, özündən də gözəl oldu. Sultanəli onun şəxsində ən yaxın məsləhətçisini, ata kimi e’tibarlı, qayğıkeş adamını gördü. O, bayaq danışdığı nura çevrildi.

– Şirvana yürüşü nə vaxt məsləhət görürsən?

– Hələ tezdi. Bəysunqur mütləq qoşun yığıb Kürü keçəcək. Rüstəm Mirzə ilə onun arasında toqquşma olmalıdır. İndi sən bizim vəziyyətimizə bir bax, əgər Rüstəm Mirzənin tərəfində olub Bəysunquru darmadağın eləsək, onda düşmənimiz Rüstəm Mirzə olur, yox, Rüstəm Mirzə məğlub olsa, onda düşmən bütün qüvvəsini Ərdəbilə yeridəcək. Amma bizim əsas məqsədimiz bu olmalıdır ki, Bəysunqur məğlub olsun, hətta bu döyüş nə qədər uzansa, bir o qədər bizim xeyrimizə olar. Uzun müddət silahlı qoşun saxlamaq çox çətindi, xəzinəyə süpürgə çəkilir. Arada gərginlik olsa, qoşunları hazır saxlasalar hər iki xəzinə boşalar. Birdən fikirləşərsən ki, Lələ gör necə də hamının pisliyini istəyir. Yox, həmişə xeyirxah olmuşam. Amma dünya mənə çox dərslər verib. Yaxşını pisdən, ağı qaradan, acını şirindən seçmək üçün hər incəliyə baş vurmaq lazım gəlir.

Sultanəli alnına enən qızılı saçını ağ zərif barmaqları ilə çalmanın altına yığdı.

– İndi hansı tədbirləri görməliyik?

– Tədbirimiz çoxdur. Ən birinci tədbir tayfa başçıları ilə əlaqə yaratmaqdı. Vaysaqları, qacarları, əfşarları, ustaclıları öz tərəfimizə çəkməliyik. Çəksək, onda qüvvələrimiz birləşər, bundan əlavə Azərbaycan da bir olar. Yarımköçəri tayfalar bizim tərəfimizdə dayansa, onda əsas məqsədlərimizə çatmaq üçün çox iş görmüş oluruq. Əvvəl tayfalar gələcəkdə birləşib bir xalq olar, bu xalq isə hər bir düşmənə qarşı dayana bilər. Bizə ən yaxın belə tayfa başçısı Dədə bəydi. Sizi xilas etmək üçün əziyyətin çoxunu öz boynuna götürüb. Köçəri elləri arasında nüfuz sahibidi. Onu özünə sərkərdə götürsən, xeyrimizə olar.

Bu axırıncı təklif Sultanəlini o qədər də açmadı, fikrini də açıq dedi:

– Həmişə qoşuna atamın özü sərkərdəlik eləyərdi.

– Düzdür. Səninlə atan arasında bir fərq var. O yalnız Şeyx idi. Sən isə həm də padşahsan. Padşahın isə sərkərdələri olmalıdır. Onsuz da bütün səfəri humayunlarda o böyük məram sənin üzərinə düşəcək.

Həyətdə at kişnədi və ayaqlarını yerə döydü. Hüseyn Lələ bəy pəncərəyə yaxınlaşıb, şəbəkə arasından baxdı. Sultanəli də yaxınlaşıb baxdı. Çünki bu həyətdə ayağını yerə döyüb kişnəyən at bu evə faciə xəbəri gətirmişdi. Hüseyn Lələ bəy atı tanıdı. Dədə bəyin Alapaçasıydı. Lələ onun oğurlanması əhvalatını müxtəsərcə Sultanəliyə danışdı. Sultanəli də Dədə bəyi qarşılamaq üçün qapıya getmək istəyəndə Lələ ona mane oldu.

– Sən padşahsan və hamı sənin ayağına gəlməlidi.

Sultanəli mə’nalı-mə’nalı ona baxdı. Lələ də kipriklərini endirməklə fikrini təsdiq etdi və ona “bəli” dedi.

– Dədə bəy xilaskarımız, mənim də dostum olsa da, ağsaqqallığına baxmayıb onun qarşısında ayağa qalxmaq lazım deyil. Sarayda hamı öz həddini, yerini bilməsə sabah hökmdarın da üstünə ayaq alarlar. Burada söhbət Dədə bəydən getmir. Hər işin öz yolu, yolağası var. Hökmranlıq şirin şeydi. Hələ ondan heç kim öz xoşu ilə əl çəkməyib. Ayağını sarayın qapısından içəri basanların da çoxusunun niyyətində taxta oturmaq arzusu olub. Bunu yadında yaxşı saxla. İnsan xilqəti çox mürəkkəbdi.

Dədə bəy içəri girdi, irəli yeriyib tə’zim etdi, yerə qədər əyildi. Bundan sonra Sultanəli ayağa qalxdı, irəli yeriyib ona əl uzatdı. Dədə bəy onun ağ əlini tutdu və böyük minnətdarlıqla öpdü.

Dədə bəyin saçları gümüşü rəngdə idi və on iki dilimli qızılbaş çalmasının altından çıxmışdı. Cavan hökmdarın isə əynindəki libası bu saçlar kimi gümüşü rəngə çalırdı. Gümüş saplarla toxunan parçadan tikilən zərzibalı kaftan Sultanəliyə çox yaxşı yaraşır, anası kimi mavi gözləri, qızılı saçları, qırmızı yanaqları ilə birləşib qəribə bir rəng ahəngdarlığı yaradırdı.

– Ya hökmdar, ya Şeyx, hüzuruna minnətə gəlmişəm.

– Buyur, Dədə bəy. Bu sarayda sənin sözünü hamı eşitməyə hazırdı.

Dədə bəy əllərini göylərə qaldırdı:

– Şükür tanrının birliyinə, istəyimizə çatdıq. Pirimizin, mürşüdümüzün övladlarını zindanlardan xilas eləyib taxta çıxartdıq. Bundan belə asudəlik vaxtı çatıb. Rüsxət versəydin, qayıdardım elatın içinə. Soyuqlar düşür, elatı qışlağa köçürməyin vaxtı yetişir. Oğul-uşağı pis öyrətmişəm, mən deməsəm, qar da yağsa aşağılara enməyəcəklər.

Sultanəli şəhadət barmağını qatlayıb təzəcə bilinən bığlarının üstünə qoyub, gözlərini ona dikmişdi. Dədə bəy də gördü o dərin fikrə gedib, sözlü adama oxşayır dedi:

– Mən dediyim iş-küc ki var, tərəkəmə elatının işidi. Bəlkə də cavan padşahın yanında belə danışmaq qəbahətdi. Əgər günah işlətmişəmsə, keçin günahımdan. Mən dağda-daşda böyümüş adamam, heç vaxt sarayda, hökmdar yanında olmamışam.

– Yox, elə deyil, Dədə bəy, eşit gör Lələ bəy nə deyir.

– Buyursun, eşidirəm.

– Dədə bəy, hələ yorulmamısan? – deyə Lələ bəy qəribə bir sual verdi.

– Yorulmaq nədir? Bu işdən sonra elə bilirəm dağı, götürüb o birisinin üstünə qoyaram. Şükür, hələ ki, əllərim əsmir, altımdakı at büdrəmir, gözlərim beş ağaclıqdan hər şeyi seçir, hələ qolumun qüvvəsindən şikayətim olmayıb. Nəyə görə belə soruşursan, Hüseyn bəy?

– Allaha çox şükür. Sənin vuran qolun, görən gözün, yüyrək atın bizə çox lazımdır. Bu cavan Ərdəbil padşahlığını taleyin hökmünə tapşırıb sürü, naxır dalınca getməyi bizə heç kəs bağışlamaz. Özün bilirsən ki, hər tərəf düşməndi, hər tərəfdən üstümüzə qorxu gələ bilər. Ona görə də öz qoşunumuz olmalıdı. Belə qoşuna bir nəfər sərkərdə ola bilərsə, o da Dədə bəydi. Padşahımızın, şeyximizin iradəsi belədir. Tinglərimiz pöhrədir havadan da çovğun gözləmək olar. O tingləri küləyin qabağında qoymaqmı olar? Sənin elatlar içində hörmətin böyükdür. Ordunu da sən toplaya bilərsən.

Sultanəli söhbətə qoşuldu.

– Tək bir-iki elatla iş aşmaz. Qacar tayfasının başbiləni Qara Piri bəyə, İlyas bəyə, Təkəli elinə, Boyat elinə, Ustaclı elindən Ustaclı Məhəmməd bəyə çaparlar göndərin, yığılıb gəlsinlər.

Balaca İsmayıl taxtın arxa tərəfində dayanıb bu söhbətlərə qulaq asırdı. O görürdü ki, Dədə bəy sərkərdə olmaq təklifindən məmnun qaldı. Sultanəli də bundan sonra divardan asılmış qılınc-qalxanı gətirib Dədə bəyə verdi. Dedi ki, bu atamın qılınclarından biridir və Ərdəbil torpağını qoruyan, bizim gələcək əməllərimizin həyata keçməsinə çalışan Dədə bəy həmin qılıncla vuruşmalıdır. Qılınc Sultanəlinin əlində nə qədər ağır görünürdüsə Dədə bəy götürəndə xeyli yüngülləşdi.

Onların “qan-qada”, “düşmən”, “vuruş” sözlərindən sonra İsmayıl taxtın arxasından çəkilib açıq qapıdan o birisi otaqlara keçdi, axtarıb anasını tapmadı. Səkinəni gördü.

– Səkinə xala, xəbərin var, yenə dava olacaq ey.

– Bilmirəm, atam-anam. Dünya dava-şava üstündə qurulmayıbmı, qadan ürəyimə. Onu sənə kim dedi?

– Dedilər də. Dava olmalıdı. Özü də yaxşı dava. Atamın qanını alacağıq.

SEVİNC VƏ KƏDƏR

Aləmşahbəyim qəlbindəki sevincin nurundan daha da gözəlləşmişdi. O, Sultanəliyə qız bəyənmişdi. Oğlunun bərabəri, onun gözəlliyi üstünə gözəllik gətirən bir qız tapmışdı. Belə qızın məhəbbəti Sultanəlini daha da məğrurlaşdıracaq, onu bir az da cəsarətləndirəcəkdi.

Sevincinin bir səbəbi də vardı. Gör neçə illər idi ki, qan-qadanın içindəydi. Nəslin ağsaqqalları gedəndən sonra cavanları biri-birlərinin qanını qəltan eləmişdilər. Ocağa şad xəbər, muştuluq əvəzinə qanlı köynəklər, yəhərləri qarınlarının altına çevrilən dəli kişnərtili atlar gəlmişdi. Deyəsən artıq tənəzzülün tərəqqisi başlayırdı. Oğlu yenə də şahlıq taxtına çıxmışdı. Özünə qayıtmış səadəti bu toydan yaxşı heç nə təmsil eləyə bilməzdi. Qoy bütün Ərdəbil torpağı silkinib yasdan çıxsın. Qoy hamı toya yığılsın.

O, daş-qaşla işlənmiş, neçə illərdən bəri əyninə almadığı paltarlarından birini geyib oğlunun yanına gəlirdi. Anası Dəspinə xatun kimi yeriyirdi. Bu yeriş onun yadında qalmışdı, özü də bu yerişin məğrurluğundan xoşhallanırdı. Onun yanına Şeyx Heydərlə evlənmək xəbərini verməyə anası belə gəlmişdi. İndi o Heydər oğlu Sultanəlinin yanına belə gedirdi. Onun ürəyindən keçdi ki, bu yerişdə nənəsi Sara xatunun hansısa bir oxşar cəhəti vardır.

Amma Sultanəlini otağında geyimli, əbləsəli gördü. Anası onun qarşısına çıxdı və əllərindən tutub öpdü.

Aləmşahbəyim onu bağrına basdı.

– Oğul, ananın sevincinə şərik olsan, bütün camaatımız da sevinəcək.

– Biz anamızın sevincini görmək üçün özümüzü də qurban verməyə hazırıq. Nədir o sevincin səbəbi?

– Səni evləndirmək fikrinə düşmüşəm. Elə bir qız seçmişəm ki, tayı, bərabəri nə Rumda, nə Hinddə, nə də Misirdə. Gəlmişəm, razılığını alım.

Sultanəlinin sifətini qayğı qara bulud kimi aldı. Onunla bərabər anasının çöhrəsinə də qəm çökdü.

– Olmaya öz istəklin var?

– Yox, ana.

– Bəs onda niyə mənim istəyimə, sevincimə şərik olmadın? Şeyx Heydərin qan çilənmiş ocağına şadlıq gələn gündür, oğul. – Aləmşahbəyimin gözlərində nəm göründü.

– Düz deyirsən, ana. Toy-büsatın vaxtı yetişir. Amma mənim evlənməyim hələ tezdir. Mən atamın intiqamını Fərrux Yasardan almasam toy çaldırmağa özümdə oğul kimi haqq görmürəm. Əhdimə əməl eləməsəm, toy da, şənlik də mənə haram olar.

Sultanəlinin bu fikri qarşısında anasının qolları yenə boşaldı. Oğluna da haqq qazandırdı, özünə də. Bir şeyə haqq qazandıra bilmədi. Oğlu da atası kimi qan-qadaya tərəf gedir.

– Bəs mən nə qədər gözləyim, oğul?

– Az. Mən səfər üstəyəm.

– Hara belə, ay oğul?

Sultanəli heç nə demək istəmədi, amma anasını da nigaran qoymaq fikrində olmadı.

– İsfahan hökmdarı Kosa Hacı Bayandur Rüstəm Mirzənii itaətindən çıxıb, Bəysunqurun adına xütbə oxutdurub. Bu tərəfdən də Bəysunqur Yezid oğlu Yasarla birləşib üstümüzə gəlir.

– Rüstəm Mirzə vuruşsun da, sənə nə düşüb?

– Gücü çatmaz. O iqtidarda deyil. Mən Qara Piri bəy Qacarı İsfahana göndərmişəm. Özüm də Bəysunqurla vuruşmağa gedirəm. Mənə xeyir-dua ver. Özünüz də hazırlaşın mənim yanımda olmalısınız.

Dövrün müharibəsinin adətlərindən biri bu idi ki, hökmdar döyüşə gedəndə xəzinəsini, hərəmxanasını, ana və bacılarını, kiçik qardaşını da özü ilə götürürdü. Bunun da iki səbəbi vardı. Biri o idi ki, ailəni şəhərdə başlı-başına buraxıb getmək olmazdı. Çünki düşmən qoşununun bir hissəsi yollarını dəyişib onları əsir ala bilərdi. İkinci səbəb də bundan ibarət idi ki, döyüş meydanında hökmdar çadırı bir növ bayrağa dönürdü, namus-qeyrət bayrağına. Arvad-uşağı əsir vermək ölümdən betər olduğuna görə heç kim öz canının hayına qalmırdı.

Aləmşahbəyim bundan sonra nə desin. Ağlamasın, nə eləsin. Döyüş necə qurtaracaqdı. Onlar qalib gələ biləcəkmi? Ondan sonra toy olacaqdımı?

Bir müddət əvvəl də Bəysunqur Şirvan qoşunu ilə Kürün sahilinə gəlmişdi. Onda da döyüşə qoşunu Sultanəli aparmışdı. Amma Bəysunqur o tayda, Sultanəlinin qoşunu bu tayda dayanmışdı. Səsi gur adamlar o tərəfdən bu tərəfə, bu tərəfdən o tərəfə söyüşlər göndərmiş, Bəysunqur çayı keçməyə cəsarət etmədiyinə görə geri qayıtmışdı. İndi isə İsfahan qiyamı ilə onun bu yürüşü bir vaxta düşmüşdü. Hər iki döyüşə də ərdəbillilər gedirdi.

Əhərlə Mişkin arasındakı genişlikdə döyüş qurtarmışdı. Təpənin başında qurulan ağ çadırın yanında üç-nəfər-Sultanəli, Hüseyn Lələ bəy, bir də Əbih Sultan dayanıb aşağılara baxırdılar. Səhər yamyaşıl görünən düzənlikdə çiçək-çiçəyi çağırırdı. Amma indi orada diyirlənib düşmüş dəbilqələr, göydə qalmış at ayağındakı nallar, dəmir köynəklər, qalxanlar parıldaşırdı. Şirvan qoşunundan parıltılar bunlar idi. Yollar, təpələr, çəmənlik insan və at meyitləri ilə dolu idi. Bir köhlənin yəhəri sürüşüb düşmüşdü, cilovu yerlə sürünürdü, amma kişnəyə-kişnəyə döyüş meydanında hərlənir, elə bil sahibini axtarırdı. Üst-üstə qalanmış meyitlərin arasında kimi tapmaq olardı. Görünür ki, hələ sahibi ölməyib, yaralıdır. Bir-iki döyüşçü onun dalınca qaçdı, tuta bilmədilər. Biri isə saz bir təpik yeyib yerdə qalandan sonra qara, səkilayaqlı köhləndən əl çəkdilər.

Bəysunqurun rəhbərliyi ilə gələn ordu bu dəfə Kürü də, Arazı da keçmiş, Əhər-Mişkin yoluna çıxmışdı. Burada onun qabağını bir tərəfdən Sultanəli, o biri tərəfdən də Əbih Sultan kəsmişdi. Bir neçə saatın içində Şirvan qoşunu qılıncdan keçirilmişdi.

Çapa-çapa gəlib toz qaldıran atlı çadırın yanına çatan kimi sıçrayıb yəhərdən düşdü. Onu hər üçü də görsə belə, əvvəlcə Lələ bəy tanıdı. Bu Cibo Səfər idi. Zirehin içində itmişdi. Elə bil o zirehi geyməmişdi, zireh yuvaydı, o isə o yuvada gizlənib burnunu çıxarmışdı.

– Muştuluğumu verin, hökmdar.

– Nə muştuluq?

O, atın tərkindəki xurcundan bir insan başı çıxarıb əvvəl əlində saxladı, sonra onun ayağının altına atdı. Dəbilqəsi də çıxarılmamış baş əzilmiş lalələrin, çobanyastıqlarının üstünə düşdü. Diyirləndi, xınalı daşa dəyib dayandı. Hədəqəsindən çıxan iki göz onlara baxırdı. Sifət saralıb saman rənginə düşmüşdü.

Sultanəli başı görən kimi tez üzünü çevirmişdi, ona görə də tanıya bilmirdi. Əbih Sultan isə cibindən bir torba pul çıxarıb Səfərə atdı. Səfər qana batmış əlini üstünə silib torbanı cibinə qoydu. O, bu döyüşdə bir dəfə də olsun qılınc çalmamışdı. Hökmdarla döyüşən dəstələr arasında xəbər aparıb gətirmişdi. Əbih Sultan soruşdu:

– Onun başını kim kəsib! Həmin şəxsə böyük ənam düşür.

– Dədə bəyin qardaşı oğlu bununla vuruşurdu. O da bunun kimi cavandı, təzəcə əlinə qılınc götürüb. Bəy dedi ki, heç kim mane olmasın, görək hansı üstün gələcək. Elat cavanı çox cəld idi, bir az hərlədi, qılıncı necə çaldısa, baş yerə düşdü, amma dəbilqədən çıxmadı.

– O igid bəyzadəni tap gətir, ən’amını verək, – deyə Əbih Sultan Səfərə tapşırıq verdi, sonra yaxınlaşıb ayağını kəsik başın üstünə qoydu və başa müraciətlə dedi:

– Hə, necəsən? Məni monqol atına görə didərgin salırdın? Başımı bədənimdən ayırırdın, nə oldu? Öz saydığını neyləyirsən? Fələyin də saydıqlarından xəbərin olsun.

Sultanəli indi başa düşdü ki, bu dayısı oğlu Bəysunqurun kəsilmiş başıdır. Bir də ki, dayısı oğlunu hardan tanıya bilərdi? Bəysunquru heç vaxt görməmişdi.

– Əbih Sultan, meyitin heç bir günahı yoxdur, müsəlman meyidini də təhqir eləmək müsəlmançılığa yaraşan iş deyil.

Əbih Sultan ona tərəf döndü, nəzakətsiz şəkildə, bir az da kobud dedi:

– Düşmənimin başını ayağımın altında görəndə ləzzət alıram.

Sultanəli hirsləndi:

– Öz ovu ilə oynamaq bəşər övladına yaraşan iş deyil.

– Üzünü Lələ bəyə çevirdi. – Lələ, tapşır Bəysunqurun dəfnini təşkil eləsinlər. Orada, yıxılmış çadırın yerində.

Əbih Sultan bu sözlərdən sonra qaraldı, dişlərini bir-birinə sıxdı, canından üşütmə keçdi.

O danışmaq istədi, Sultanəli əlini qaldırıb onu dayandırdı.

– Hər şey hazır olanda, mənə deyərlər, cənazə namazını özüm qılacam.

Əbih Sultan nədənsə bir az sakitləşdi. Bircə onu deyə bildi ki, Bəysunqurun başı ərmağan kimi Rüstəm Mirzəyə aparılmalıdır.

– Yox, – deyə Sultanəli ona qəti rədd cavabı verdi. - Bəysunqur sağlığında hamımızın düşmənimiz idi, ölüb, müsəlmandır. Özü də mənim dayım oğludur, mən onun meyidinin təhqir olunmasına heç kimə icazə vermirəm. Lələ, elə dəfn edin ki, anam bilməsin.

Amma Aləmşahbəyim qardaşı oğlunun ölümündən xəbər tutmuşdu. O, ağ çadırdan qara paltarda çıxdı. Elə bil sevincin içindən dərd kimi siyrilib çıxdı. Onun dalınca əlləri göydə qalan Səkinə, Heydər ocağının başqa xatunları əlləri döşlərində, başlarında hövlnak gəldilər və Bəysunqurun kəsik başını dövrəyə aldılar.

– Mənim e’tibarsız qardaşıma oxşayan yanmış ciyərim, Bəysunqurum vay!

Səkinənin səsi isə aləmi başına götürmüşdü.

Aləmşahbəyim çadırdan çıxanda Əbih Sultan onu təzədən gördü. Onun qızlıq dövrü gəlib düşdü yadına. Elə bu gözələ görə Şeyx Heydərlə qanlı düşmən olmuşdu. Oğullarını da ataları kimi özünün ən qorxulu düşmənləri sayırdı. O, Aləmşahbəyimdən gözlərini çəkə bilmirdi. Qara rəngin arasında ağ sifətə, qabarıq döşlərinə, təravətli qız bədəninə bənzər əndamına çox hərisliklə baxırdı. Ehtiras və hərisliklə dolu qızarmış gözlərini ondan ayırmırdı.

Hüseyn Lələ bəy bunu hiss elədi və onun qoluna girib apardı.

– Əbih Sultan, hər kim olursan ol, bağırsaqların boğazına dolanar, başın da Bəysunqurun başının yanına düşər, üstündə də heç kim şivən qoparmaz. Namusun, qeyrətin olsun.

– Mənə nə hədə-qorxu gəlirsən, Hüseyn bəy! Sözünə sərhəd qoy. Mən onu başa düşə bilmirəm ki, Bəysunqurun başını aparmamaq bir yana, hələ onun üstündə göz yaşı da axıdırlar. Rüstəm Mirzə bunu bilsə qəlbinə toxunmazmı?

– Daha Rüstəm Mirzənin taxtına göz tikən yoxdur, bu bəs deyil?

Onların arasında mübahisə daha da qızışacaqdı. Amma bu vaxt uzaq yolların toz-torpağından atının, paltarının rəngi bilinməyən bir çapar özünü yetirdi. Atdan elə düşdü ki, elə bil yüz ilin yorğunudur. Yerə qədər əyilib tə’zim elədi.

– Padşahımız sağ olsun, mən Qara Piri bəyin çaparıyam.

Sultanəli həyəcandan ayağa qalxdı.

– Hə, de görüm nə xəbərlə gəlmisən?

– Allahın köməyi ilə düşmən basıldı. Qara Piri bəyin özü Kosa Hacı Bayanduru qətlə yetirdi. İsfahan Ərdəbil qoşunlarının ixtiyarındadır. Fərmanına müntəzirdi.

Əbih Sultan beli qırılmış ilan kimi qıvrıldı. Cavan padşahı aldatmasa, fikrindən çaşdırmasa, bir neçə gündən sonra Təbriz taxtında otura bilər. Bu iki qələbədən sonra Rüstəm Mirzə heç nədir, qoşunsuz, xəzinəsiz, gücsüz və taqətsiz bir büt. İndi əsl hökmdar Sultanəlidir. Ölkənin yarısı onun müridlərinin əlindədir. Bircə cəhd kifayətdir ki, Rüstəm Mirzənin taxtını başına çevirsinlər. Əbih Sultan da Sultanəlini o taxta çıxartsın. Bəlkə elə belə eləsin?

O, sevinə-sevinə aşağıdakı bulağa enib dəstəmaz aldı, qayıdıb canamazını çıxarıb yerə sərdi, möhürü qoydu, üzünü qibləyə çevirib namaza dayandı. Yox, o namaz qılmırdı. Tədbir tökürdü. Belə çətin, həlledici anlarda yadına həmişə namaz düşürdü və bu onun çox köməyinə çatırdı. Heç kim ona mane olmurdu. Özü-özü ilə danışırdı, ölçürdü, biçirdi. Bu tədbiri sonradan həyata keçirmək üçün köməyi Allahdan diləyirdi. İndi də belə bir “namaza” – başladı. “Rüstəm Mirzəni devirmək bir içimlik sudur. Bəlkə elə belə eləyim. Axı, Ağqoyunlulardan mən bir xeyir görməmişəm. Biri yaxşı olubsa, o birisi qanıma susayıb. Şeyx Heydərdən zəndeyi-zəhləm getsə də oğlanlarına yaxşılıq etmişəm. Onlar mənim qədrimi bilər”. Bu sözləri ürəyində deyəndə alnını gətirib möhürə söykəmişdi. Bunu da xoş bir əlamət bildi. Amma başını qaldıranda təpənin üstündə ucaboy, qara geyimli bir adam gördü. Bu, Hüseyn Lələ bəyin qaraltısı idi.

“Bəs o? Mənə imkan verərmi ki, bildiyimi eləyim. Yox! Şeyx Heydərin dostları çoxdur. Hamısı da elmli, ağıllı adamlardı. Mən onların arasında baş çıxara bilmərəm. Aləmşahbəyimə baxmaqla az qala bağırsaqlarımı boğazıma dolaşdırmışdılar. Əgər Aləmşahbəyim mənim olardısa onlara kömək eləyərdim.

Sultanəli cavan olsa da, dərrakəlidi, ağıllı, biliklidir. Rüstəm Mirzə isə nadan və kütbeyindi. Ətrafında da məndən başqa heç kimi yoxdur. Mən onun noxtasından tutub hansı tərəfə dartsam, o tərəfə də gedəsidir. Burada isə öz ovsarımı onların əlinə verməliyəm.

Yox, lə’nət şeytana. Mən Rüstəm Mirzənin tərəfindəyəm. Amma bu ocaq nə qədər yaşasa, bizə dinclik yoxdur. Birinci növbədə onların başı əkilməlidir. Ərdəbil padşahlığının qısa ömrü qurtarmalıdır.

Ey ilahi, ey tanrı, mənə ağıl göndər. Onların başını əkmək üçün mənə tədbir!”.

Əlləri göydə xeyli fikirləşdi, nəhayət, çıxış yolunu tapdı. Bundan sonra azacıq boşalmış qollarını daha da şax tutub bərkdən dedi:

– Şükür sənin məsləhətinə! O, Sultanəliyə yaxınlaşdı.

– Allah sənə yüz il ömür versin, hökmdar ömrü. İgidliyin, tədbirin sayəsində Təbriz taxtı birdən-birə iki düşməndən xilas oldu. Yəqin ki, axırda Təbriz camaatı başına gül-çiçək səpmək üçün səbirsizliklə yolunu gözləyir.

Bu gənc hökmdarı anası, qardaşları ilə bərabər Təbrizə apara bilsə, orada təzədən dustaq eləyər, ən asanı isə qablarına zəhər töküb birdəfəlik aradan götürməyə nə var ki. Yəqin ki, bu qələbə xəbərini eşidənlər hər tərəfdən axışıb Ərdəbilə gələcək və onların gücü daha da artacaq. Belə bir iş görsələr, o müridlərin də əlləri birdəfəlik boşa çıxar.

Sultanəli ona cavab vermədi, o bir dəfə də tə’zim eləyib soruşdu:

– Təbrizə qələbə xəbəri aparan oldumu?

– Yox. Biz Ərdəbildən gəlmişdik, hələlik muştuluğu da oraya göndərdik. Təbrizə isə muştuluğu sən göndərməlisən.

Bu dəfə o yenə də əlini sinəsinə basıb hiyləgər bir təbəssümlə baş endirdi:

– Bu işdə məni məzrur tutun. Çünki qələbə sənindir. Mən özümü haqqım olmaya-olmaya əvvələ sala bilmərəm. Mən bir iş görə bilərəm. Rüstəm Mirzəyə çapar göndərərəm ki, böyük qələbəni qazanan gənc sərkərdə, Ərdəbil padşahı, Şeyx Sultanəli Təbrizə varid olur.

Sultanəli Təbrizə getmək istəyirdi. Birinci dəfəki səfərdən sonrakı bu gəliş, bu pişvaz təbrizlilərə sübut etməkdi ki, onlar barəsində dayıları həmişə haqsızlıq eləyiblər. Qoy görsünlər və tanısınlar.

– Mən Təbrizə getmək istəyirəm.

Sevindiyindən Əbih Sultan sayıqlığını da itirdi.

– Padşah sağ olsun, Bəysunqurun başını gətirən adamı versəniz çapar kimi göndərərdim.

– Əmirin öz çaparları yoxdumu?

– Var, amma o başı gətirən adamın mükafatı çox böyük olacaq. Həm də özü Rüstəm Mirzəyə şahid kimi bu əhvalatı danışacaq.

Sultanəli bilirdi ki, Əbih Sultan Cibo Səfərə bir torba qızıl verib və onu öz çuğuluna döndərməyə çalışıb. Amma Səfər hər şeyi olduğu kimi Hüseyn Lələ bəyə danışmışdı. O, Lələ bəyi çağırdı.

– Bəysunqurun başını gətirmiş müridi verin Əbih Sultanın sərancamına. Təbrizə muştuluq aparacaq.

Lələ çox usta adam idi. Bu sözdən sonra Əbih Sultanın ürəyindən nələr keçdiyini sezdi. Özünü o yerə qoymadı. Cibo Səfəri çağırtdırmaq üçün adam göndərdi. Sonra o Sultanəli ilə gənc hökmdarın çadırına getdi. Sultanəli qanovuzdan tikilən zər naxışları, qızılı saplardan qotazı olan mitəkkəyə söykəndi. Lələ də ona yaxın yerdə bardaş qurdu. Sultanəli başladı:

– Lələ, Təbrizə gedirik.

– Nədən ötəri?

– Qoy Təbriz əhli bizim gücümüzü görsün.

Lələ başını buladı:

– Mən razı deyiləm. Onsuz da Təbriz əhli hər şeyi eşidəcək. “Təbrizlilər belə qələbələri, bundan betər məğlubiyyətləri çox görüb”-demək istədi, amma özünü saxladı. Cavan hökmdarın qüruruna toxunmaq istəmədi. Çünki bu onun həyatdakı ilk qələbəsi idi. Hökmdar belə qələbələr qazanmasa, özünə inamı artmır. O inamsız isə hökmdar heç nəyə dəyməz. Dönüb qorxaq olar. Qorxaqlıq da öz gücünə həddən artıq güvənməkdən betər bəladır.

Qələbəyə sevinmək gözəl keyfiyyətdir. Amma bunun üçün hər ehtiyatı yaddan çıxarıb paxıllığından ürəyi partlayan Rüstəm Mirzənin yanına getmək uşaqlıqdır. Bəli, Sultanəlidə hələ o uşaqlığın əlamətləri var. Bu da hökmdar üçün böyük bəladır. Gərək onu bu yoldan çəkindirəm.

– Niyə razı deyilsən? – Bu səsdə Lələ həddindən quru və özünə müştəbehlik gördü.

– Ona görə razı deyiləm ki, sən özün də padşahsan və Rüstəm Mirzəyə heç bir tabeçiliyin yoxdur. İkincisi onun üstünə gedən ordunu o yox, sən məğlub eləmisən, buna görə də sən onun yox, o sənin ayağına gəlməlidir. Bilirsən ki, indi sən ondan çox güclüsən? Odur ki, o həddən artıq səndən qorxur və çəkinir. Ondan, bu Əbih Sultandan nə qədər naqislik desən gözləmək olar.

Sultanəli onunla razılaşmadı.

– Lələ, Rüstəm Mirzə bizi zindandan qurtarıb.

– Ondan qabaq biz onu zindandan qurtarmışıq. – deyən Hüseyn Lələ bəyin rəngi alındı. – Söz vermişdi ki, dostunun oğlanlarının qayğısına qalacaq, onların istəkləri əleyhinə getməyəcək. İndi hər şey alt-üst olur. Sultanəli onun sözünə baxmır. Onun hələ təzəcə gördüyü işıqlı dünyadan xəbəri yoxdur. Zindanda yaşayanda onun ən böyük düşməni dayısı Sultan Yaqub olub. Elə bilib ki, qalan adamlar hamısı onun dostları və müridləridir. – Əziz hökmdarım, biz Rüstəm Mirzəni Əlincə qalasından xilas edəndə onunla müqavilə bağlamasaydıq, o da sizi bizə verən deyildi. Hakimiyyət şirin şeydi. Çox şirindi. Taxt-tac üstündə ata oğulun, oğul atanın gözlərinn çıxarıb. Sarayda qohumluq hissi yoxdur. Əgər adi insani hisslər orada da olsaydı, onda saraylar bir-biri ilə hər hansı razılığa gələndə müqavilə bağlamazdılar. Yaxşı-yaxşı fikirləşsək, görərik ki, onun özü sənin əlindədir. Təbrizə girib taxta da çıxa bilərsən. Əgər mənim məsləhətimə baxsan...

– Bizim müqaviləmiz və mərdanə sözümüz var. Ağqoyunlu taxtını düşmənlərin əlindən almışıq ki, özümüz məhv eləyək? Mən belə tərbiyə görməmişəm axı.