Xxxv fəsil İctimai elmlərdə fənn proqramları Ümumi hissə a Giriş

Tar.X.5. Şagird tarixi mənbələrin təsnifatını edə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

• 
  Maraqlı mənbələri tipoloji cəhətcə qruplaşdırırsa;
  
• 
  Nəqli və sənədli tarixə qədərki materialı bir-birindən fərqləndirməyi bacarırsa;
  
• 
  Etnoqrafik və arxeoloji göstəriciləri tarixə qədərki mənbə kimi əhəmiyyətini dərk edirsə;
  
• 
  Linqvistik göstəricilərin tarixəqədərki, mənbə kimi, əhəmiyyətini dərk edirsə;
  
• 
  Folklor materialı barədə, tarixə qədərki mənbə haqqında söhbət aparırsa.
  

Tar.X.6. Şagird ilkin və təkrar mənbələri təhlil edə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

• 
  İlkin və təkrar mənbələr barədə mülahizə yürüdürsə;
  
• 
  Tarixi mənbənin müəllifi barədə öz fikrini deyirsə və onu tənqidi qiymətləndirirsə, yəni nə dərəcədə etibarlı olduğunu bildirirsə (məs.: müəllifin həmin hadisənin iştirakçısı olub-olmadığını tədqiq edirsə, onun hansı mənbələrdən istifadə etdiyini tədqiq edirsə; mənbənin müəllifinə senzura təsir göstərirdimi, yoxsa-yox);
  
• 
  Tarixi mənbəni yaratmaq məqsədini – müəllifin motivasiyasını müəyyənləşdirirsə(məs.: mənbə müəllifinin tarixi şəxsiyyətlə şəxsi münasibətlərini nəzərə alırsa, onun xaricilər barədə münasibətlərini, onun dövrünün ictimai mühitini, dəyərlərini və mentalitetini nəzərə alırsa);
  
• 
  Tarixi sənədin yaradılması vaxtı və yeri barədə informasiya əldə edibsə; mənbəni qiymətləndirərkən orada verilmiş tarixi hadisədən vaxt və yer nöqteyi-nəzərindən nə qədər uzaqlaşdığını nəzərə alırsa;
  
• 
  Mənbə müəllifinin ən başlıca məqsədi informasiyanı mənbədə mövcud olan bütün başqa informasiyalardan fərqləndirirsə (məs.:Yakob Uxutsesinin “Şuşanikin iztirabları” əsərində müəllifin məqsədi xristianlıq uğrunda başından keçən məlikənin həyatını təsvir etməkdir, lakin eyni zamanda bu əsərdə biz V əsrin II yarısı Kartlinin siyasi, sosial və mədəni vəziyyətləri barədə məlumatlar əldə edirik);
  
• 
  İlkin mənbələr üzərində iş zamanı tarixi hadisənin iştirakçılarının fərqli dəyərlərini, maraqlarını, baxışlarını, motivasiyalarını və başqa insani amillərini nəzərə alırsa;
  
• 
  Tarixi mənbələr üzərində iş zamanı səbəb-nəticə əlaqələrini müəyyən edirsə;
  
• 
  Tarixi mənbədən alınmış informasiyanı ictimai həyatın müxtəlif sahəsinə əsasən (siyasi, iqtisadi, mədəni, dini, sosial münasibətlər) qruplaşdırırsa;
  
• 
  Tarixi dövrü dərk edirsə: a) onun üçün maraqlı dövrdə mövcud olan dəyərləri, baxışları və imkanları formalaşdırırsa; o dövrün insanlarını öz dövrlərini necə dərk etdiklərini təsvir edə bilirsə; b) Keçmiş dövrün yalnız bugünkü mövqedən qiymətləndirilməsindən yan keçməyə çalışırsa.