Yangi O'zbekiston ilm-fan va texnika taraqqiyotiga yetaklaydi

"Yangi O'zbekiston ilm-fan va texnika taraqqiyotiga yetaklaydi"
Bozorova Fayyoza,
Menejment va Marketing kafedrasi professori.
Ahmadov Ilg’or Abror o’g’li ,
Iqtisodiyot faklteti IM-90 guruh talabasi.
Annotatsiya:
Ushbu tezisda yangi O'zbekiston taraqqiyotiga rahbarlik qilishda fan va texnikaning o'rni ko'rib chiqilgan. O'zbekiston boy madaniy merosga ega va taraqqiyotga sodiq bo'lgan davlat sifatida ilmiy va texnologik taraqqiyotning o'zgaruvchan salohiyatini tan oldi. Ushbu tadqiqot O'zbekiston hukumati tomonidan ilmiy va texnologik innovatsiyalarni rivojlantirish bo'yicha amalga oshirilayotgan strategiya va tashabbuslarni hamda ularning mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga ta'sirini tahlil qilishga qaratilgan. Ushbu tezis ilmiy va texnologik sohalardagi siyosat, investitsiyalar va hamkorliklarni o'rganib chiqib, O'zbekistonning ilm-fan va texnologiyalardan foydalanish yo'llarini yoritib beradi.


Kalit so’zlar: Raqamli transformatsiya , Innovatsiyalar uchun to'siqlar ,Avtoritarizm , Iqtisodiy diversifikatsiya , Barqaror o'sish.

Prezident Shavkat Mirziyoyev 2016-yilda hokimiyat tepasiga kelganidan buyon O'zbekiston Respublikasi yangi taraqqiyot davriga qadam qo'ydi. Uning keng ko'lamli islohotlar kun tartibi mamlakatni turli yo'nalishlarda o'zgartirmoqda, ilm-fan, texnologiya va innovatsiyalarni milliy taraqqiyotning asosiy omili sifatida rivojlantirishga katta e'tibor qaratilmoqda. Bu iqtisodiy rejalashtirish va resurslardan foydalanish bilimlarni shakllantirish va yuqori texnologiyalarni rivojlantirishdan ustun bo'lgan O'zbekistonning sovet merosidan sezilarli siljishni anglatadi. Yaxshilangan sarmoyalar, yangilangan siyosat va global bilimlar iqtisodiyotiga katta integratsiyalashuv bilan hukumat ilm-fan va texnologiyalardan foydalanib, mamlakat uchun turli sohalarda Jasur va modernizatsiya ko'rinishini yaratishga intiladi.

O'zbekistonning so'nggi siyosat haqidagi e'lonlari, mablag ' ajratish va institutsional islohotlarni ko'rib chiqish ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotni jadallashtirish uchun ilm-fan va innovatsiyalarni yuksaltirishga qaratilgan birgalikdagi sa'y-harakatlarni ko'rsatadi. Ushbu tezis O'zbekistonning ilm - fan va texnologiyalarni uchta asosiy yo'nalish-tadqiqot va ishlanmalarni rivojlantirish, STEM ta'limini isloh qilish va yuqori texnologiyali ishlab chiqarishni rivojlantirishni tahlil qiladi. Ta'kidlash joizki, muhim muammolar saqlanib qolsa-da, mamlakatni farovon kelajakka yo'naltirishga qodir ilg'or ilm-fan va innovatsion ekotizimlar uchun qurilish bloklari yaratilmoqda.
Ilmiy-tadqiqot investitsiyalarini oshirish ustuvor vazifa bo'lib, fan xarajatlari 0.2 yilda YaIMning 2017% dan 0.5 yilda 2020% gacha va 1 tomonidan 2025% maqsad (OTB, 2020). Bu tadqiqot muhitini boyitish uchun yangi universitet va institut laboratoriyalari, jihozlari, uskunalari va materiallarini moliyalashtirdi. Shuningdek, jamoat tadqiqotlari fondlari va grantlari kengaytirildi, jumladan innovatsion rivojlanishni qo'llab-quvvatlash jamg'armasi va innovatsion rivojlanish vazirligi huzurida tashkil etilgan innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlash jamg'armasi (OECD, 2019). Ular ustuvor tadqiqot yo'nalishlari va milliy rivojlanish maqsadlariga mos keladigan tijoratlashtiriladigan texnologiyalarni maqsadli moliyalashtirishni ta'minlaydi.
STEM ta'limini isloh qilish yana bir yo'nalish bo'ldi, chunki inson kapitalini rivojlantirish innovatsiyalardan foydalanish uchun juda muhimdir. O'quv dasturlari tanqidiy fikrlash va texnologik ko'nikmalarni ta'kidlash uchun yangilandi (Jahon banki, 2019). Xorijiy universitetlar bilan hamkorlik iqtidorli talabalarni tarbiyalash uchun chet elda ilmiy tadqiqotlar o'tkazish imkoniyatini beradi. Bir Million o'zbek Koderlari kabi tashabbuslar orqali raqamli savodxonlik targ'ib qilingan holda, inson kapitaliga sarmoya kiritish keyingi avlod innovatorlarini etishtirishga qaratilgan.
Yuqori texnologiyali sanoat siyosatiga ham katta e'tibor qaratildi. Texnoparklar, innovatsion klasterlar va maxsus iqtisodiy zonalar ko'payib, FDINI bilim talab qiladigan tarmoqlarga jalb qilish uchun mo'ljallangan (UNCTAD, 2020). AKT, elektronika, ilg'or materiallar, biotexnologiya va boshqa strategik subektorlarni jadal targ'ib qilish bilan ishtirokchilar uchun saxiy soliq imtiyozlari taklif etiladi. Raqamli infratuzilmaga katta miqdordagi davlat investitsiyalari, milliy 2G tarmog'iga kutilayotgan 5 milliard dollar, shuningdek, texnologiyaga asoslangan o'sish uchun jonli qulay muhit yaratishga qaratilgan (Reuters, 2021).
Biroq, asosiy tizimli muammolar saqlanib qolmoqda. Avtoritar siyosiy iqlim tanqidiy izlanishlar va innovatsiyalarga ajralmas g'oyalarning erkin oqimini to'xtatadi (Farrux va Klark, 2019). Byurokratik mentalitet texnologik taraqqiyot uchun zarur bo'lgan xavf-xatar va tajribalarga qarshi (Ilxamov, 2018). Va tovar eksportidan tashqarida yuqori qiymatli faoliyatga o'tish tarkibiy iqtisodiy to'siqlarga duch keladi (Rustamova, 2021). O'zbekistonning ilm-fan va texnologiya imkoniyatlari milliy taraqqiyotga chinakam rahbarlik qilishidan oldin ko'p ishlar qilinishi kerak.
Xulosa qilib aytganda, O'zbekiston o'zining islohotchi yo'nalishi bo'yicha ilm-fan va texnologiyalarni zamonaviy, innovatsiyalarga asoslangan o'sish modeli markazida faol joylashtirmoqda. R & D xarajatlarini kengaytirishdan STEM ta'limini isloh qilish va ilg'or sanoat o'sishini katalizatsiyalashgacha qurilish bloklari tashkil etilmoqda. Ammo bu tasavvurni haqiqatga aylantirish yanada jasoratli islohotlar orqali uzoq davom etadigan tizimli to'siqlarga qarshi turishni talab qiladi. Agar uning ambitsiyalariga erishilsa, O'zbekiston Markaziy Osiyodagi yetakchi bilim iqtisodiyotiga aylanishi va ilm-fan va texnologiyalardan foydalanib, milliy taraqqiyotni jadal va barqaror rivojlantirishga yordam berishi mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:

ADB (2020). Uzbekistan: Science, Technology, and Innovation Roadmap. Asian Development Bank.
Farrukh, I., & Clarke, M. (2019). Innovation ecosystem in Uzbekistan: analysis and recommendations. Journal of Industry and Innovation, 1(1).
Ilkhamov, A. (2018). Research and Development in Uzbekistan: Structural Changes and Policy Challenges. Central Asian Bureau for Analytical Reporting.
OECD (2019). OECD Reviews of Innovation Policy: Uzbekistan. OECD Publishing, Paris.
Rustamova, N. (2021). Barriers to Uzbekistan’s Knowledge Economy. Diplomat Magazine.
UNCTAD (2020). Investment Policy Review: Uzbekistan. United Nations Publications.
World Bank (2019). Uzbekistan: Higher Education Sector Study. World Bank Group.