Yangi o’zbekistonning umidli yoshlari” 1(1)-son

---

146 
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES
(CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. 
“YANGI O’ZBEKISTONNING UMIDLI YOSHLARI” 1(1)-SON 
2022-YIL 28-FEVRAL 
QUYOSH ELEKTR STANSIYALARI 
Jamoliddinov Murodilla Saidahmat o’g’li 
Namangan muhandislik-texnologiya institute talabasi 
[e-mail] 
ANNOTATSIYA 
Quyosh energiyasidan oqilona foydalanish, muqobil energiya manbalariga ega 
bo’lish 
Kalit so’zlar: QES; Muqobil energgiya manbalari; Quyosh kollektorlari; Yassi 
quyosh kollektorlari; Vakumli quyosh kollektorlari; Konsentratorli quyosh 
kollektorlari; Absorber; Bikonveks obyektiv
SOLAR POWER STATIONS 
 
Jamoliddinov Murodilla Saidakhmat oglu 
Student of Namangan Institute of Engineering and Technology 
[e-mail]
  
ANNOTATION 
Rational use of solar energy, availability of alternative energy sources 
Keywords: QES; Alternative energy sources; Solar collectors; Flat solar collectors; 
Vacuum solar collectors; Concentrated solar collectors; Absorber; Biconvex lens
СОЛНЕЧНЫЕ ЭЛЕКТРОСТАНЦИИ 
 
Джамолиддинов Муродилла Саидахмат оглы 
Студент Наманганского инженерно-технологического института 
Муродилладжамолиддинов@gmail.com
  
АННОТАЦИЯ 
Рациональное 
использование 
солнечной 
энергии, 
доступность 
альтернативных источников энергии 
Ключевые слова: КЭС; Альтернативные источники энергии; Солнечные 
коллекторы; Плоские солнечные коллекторы; Вакуумные солнечные 
коллекторы; Концентрированные солнечные коллекторы; Абсорбер; 
Двояковыпуклая линза 
Quyosh elektr stansiyalari (QES)- quyoshdan kelayotgan issiqlik va
yorug’lik energiyasini elektr energiyaga aylantirib beruvchi qurilmalarga aytiladi. 
Bilamizki, elektr energiya bir turdan ikkinchi turga aylanishi eng oson bo’lgan 

---

147 
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES
(CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. 
“YANGI O’ZBEKISTONNING UMIDLI YOSHLARI” 1(1)-SON 
2022-YIL 28-FEVRAL 
energiya hisoblanadi. Nafaqat bir turdan ikkinchi turga osongina aylanadi , balkim 
insoniyat bilak kuchi bilan qila olmaydigan og’ir darajadagi vazifalarni osongina 
bajarishga ko’maklashadi. Ayni paytga kelib elektr energiyasiga bo’lgan ehtiyoj 
ortishi natijasida insoniyat muqobil energiya manbalariga bog’lanib bormoqda. Bu 
ehtiyojlarni qondirish uchun aynan arzon, sifatli, kamxarj energiya manbayi 
zarur.
Tiklanmaydigan resurslarning tanqisligi va narx jihatdan qimmatligi sababli, 
ko'pgina davlatlar yangilanadigan resurslar orqali o'zlarining energiya iste'molini 
ta'minlashga harakat qilishmoqda. Shu boisdan quyosh energiyasini rivojlantirish ham 
dolzarb masalalardan biri bo'lib qolmoqda. Yer atmosferasiga yiliga quyoshdan 120 
000 TW (terawatt, 10
12
w) energiya kelib tushadi. To'g'ri, bu energiyaning hammasini 
ham o'zlashtirish mumkin emas, lekin uning 0,002% i ham jahonning energiyaga 
bo'lgan ehtiyojini butunlay qoplashga yetadi. Quyosh energiyasidan foydalanish 
davlatlar uchun ko'p jihatdan foydalidir. Birinchidan, energiyaning bu turi mutlaqo 
tekin. Ikkinchidan, quyoshdan energiyani katta stansiyalar qurish orqali ham, kichik 
xo'jalik tarmoqlari yaratish yordamida ham olish mumkin. Uchinchidan, quyosh 
energiyasini olish mutlaqo zararsiz bo'lib, u atmosfera va gidrosferaga umuman zarar 
yetkazmaydi. To'rtinchidan, quyosh energiyasini faqatgina elektr energiya olishda 
emas, kommunal xizmatlar (uyni isitish yoki issiq suv bilan ta'minlash)da ham qo'llash 
mumkin. Shuning uchun ham ko'pgina davlatlar quyosh energiyasidan keng qamrovli 
ko'rinishda foydalanishga harakat qilishmoqda.  
Fikrimizning dalili sifatida
, quyosh 
energiyasidan foydalanishdagi yillik o'rtacha o'sish 35 % ni tashkil etayotganligini 
ko'rsatishimiz mumkin. Lekin shunga qaramay, quyosh energiyasining butun jahon 
bo'yicha tezda ommalashmayotganligining asosiy sababini quyidagilar bilan 
izohlashimiz mumkin: quyosh energiyasi kechqurunlari va qish oylarida birmuncha 
kamayadi, vaholanki aynan shu vaqtlarda energiyaga katta ehtiyoj seziladi; quyosh 
energiyasidan foydalanishda qutblarga yaqin joylashgan davlatlar ekvatorga yaqin 
joylashgan mamlakatlardan ko'ra kam manfaat ko'radilar hamda quyosh energiyasi 
hozirgi kunlarda to'la ommalashmaganligi uchun boshqa energiya turlaridan 
birmuncha 
qimmatroqdir.
Keyingi davrlarda yanada keng ommalashayotgan hamda 70 dan ortiq 
mamlakatlarda foydalanib kelinayotgan energiya turlaridan yana biri bu - geotermal 
energiyadir. 2007-yilda 10 GW elektr energiyasi va 270 PJ issiqlik energiyasi 
geotermal energiya hissasiga to'g'ri keladi. Energiyaning bu turi bir qator afzalliklarga 
ega: tekin, quruqlikning istalgan maydonidan olinishi mumkin, suv va havoni 
ifloslantirmaydi hamda energiyaning bu turi kichik turdagi korxonalar tomonidan 
olinadi. 
Energiya iste'moli jahon bo'yicha turlicha taqsimlangan. Yaponiya va 
Germaniyada har bir kishiga 6 kW, AQSH da 11,4 kW, Hindistonda esa 0,7kW. 
Bangladeshda esa bu ko'rsatkich eng past - 0,2 kW ni tashkil etadi. Rivojlangan 

---

148 
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES
(CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. 
“YANGI O’ZBEKISTONNING UMIDLI YOSHLARI” 1(1)-SON 
2022-YIL 28-FEVRAL 
mamlakatlar butun dunyo energiyasining asosiy iste'molchisidir. Xususan, AQSH 
jahon energiyasining 25 % ini iste'mol qiladi. Lekin keyingi 10-20 yil ichida 
rivojlanayotgan 
mamlakatlardagi 
energiyaga 
bo'lgan 
iste'molning 
o'sishini 
kuzatishimiz mumkin. Birgina Xitoyda energiyaga iste'moli yiligi o'rtacha 5,5% lik 
ko'rsatkich bilan o'smoqda. Elektr energiyasi yetkazib berishdagi muammolar tufayli 
O’zbekiston har yili 6 mlrd dollor yoqotmoqda. Bu haqida energetika vaziri o’rinbosari 
Sherzod Xo’jayev Osiyo taraqqiyot banki hisob-kitoblariga tayangan holda habar 
berdi. Sherzod Xo’jayevning eslatishicha, shu yilning mart oyida mamlakatda elektr 
energetika sohasini yanada rivojlantirsh va isloh qilish bo’yicha strategiyani qabul 
qildi. Uning fikriga ko’ra strategiyani amalga oshirish iqtisodiyottarmoqlariga talab 
etiluvchi elektr energiyasini ishlab chiqarish va yetkazib berish imkonini yaratadi.
Quyosh energiyasi 
Qаdim zаmоnlаrdаn bоshlаb quyosh energiyasidаn o’z mаqsаdlаri uchun 
insоnlаr fоydаlаnib kеlishgаn. Bizning erаmizdаn оldin 212-yillаrdа bir jоygа 
jаmlаngаn quyosh nurlаri yordаmidа ibоdаtхоnаlаr оldidа qutlug’ оlоv hоsil qilgаnlаr. 
Аytishlаrichа buyuk grek оlimi Arximеd o’zi tug’ilgаn Sirаkuzа shаhrini himоya 
qilishdа Rim flоti Kеyjа (pаruslаrini) yelkаlаrini хuddi shu usuldа yonib ketishigа 
sаbаb bo'lgan. Quyosh energiyasidan foydalanish yildan-yilga rivojlanib bormoqda. 
Yillar davomida qimmat sanalgan quyosh energiyasi endi arzonlashib, 
ommoviylashmoqda. Quyosh energiyasidan asosan ikki maqsadda issiqlik energiyasi 
va elektr energiyasi olishda foydalanish hozirgi kunda dolzarb masalalardan bo’lib 
hizmat qilmoqda. Quyosh energiyasini issiqlik energiyasiga aylantirib beruvchi 
qurilmalarga quyosh kollektorlari deyiladi. Quyosh kollektorlari issiqlik energiyasi 
olish va elektr energiyasi olish uchun qo’llaniladigan uskunadir. Kollektorlar asosan 
quyoshdan kelayotgan barcha turdagi nurlarni yutish uchun qora rangda tayyorlanadi. 
Quyosh kollektorlaring turlari:
1. Yassi 
2. Vakuumli 
3. Konsentratorli quyosh kollektorlari. 
Yassi kollektorlar asosan yorug’lik yutuvchi, shaffof va issiqlikka izolyatsiyalangan 
qatlamlardan iborat. Yutuvchi qatlam absorber deb yuritilib u issiqlik o’tkazuvchi 
qatlam bilan bog’langan. Shaffof element (oyna) ya’ni, kam miqdorda metall 
aralashmasi kiritilgan va qayta ishlangan shishadan yasaladi. Yassi kollektorlar suvni 
190-200 
0 
C ga qizdira oladi. Yassikollekorlardan issiq suv olishda foydalaniladi. 
Asosan yassi kollektorlarning yuza qismi barcha nurlar yutilishi uchun qoraytirilgan 
bo’ladi.
Vakumli quyosh kollektori- issiqlik issiqlik yo’qotilishini kamaytiradigan 
asbobdir. Bu jihoz ichida havo bo’lmagan shisha quvirlardan iborat. Ichida 
joylashhgan qora naycha qizib suvning haroratini 300 darajaga qadar ko’tarib berish 

---

149 
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES
(CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. 
“YANGI O’ZBEKISTONNING UMIDLI YOSHLARI” 1(1)-SON 
2022-YIL 28-FEVRAL 
qobilyatiga ega. Vakum kollektorini mustaqil ravishda ishlab chiqarish vositalaridan 
foydalanib suvni isitish maqsadida ishlab chiqarish mumkin, lekin birinchi navbatda, 
ish texnologiyasi bilan tanishish muhimdir.
Quyosh konsentratorlari quyosh nurlarini qabul qiladi va ularni yagona energiya
nuri nuqtasiga to’playdi. Parabola shakli quyosh konsentratori uchun ideal shakl 
hisoblanadi. Bu bizga bolalikda qog’oz, kichik yog’och bolaklarini qizdirib 
ko’rganimizdan tanish. Bu oddiy bikonveks obyektivdir. Ushbu qurilma yorug’lik 
eneriyasini yuqori darajada oshiradigan diffuz nurlanishining bir qismini ham 
jamlashga qodir hamda olovga nisbatan chidamli. 
Xulosa qilib aytish mumkinki butun jahon energiya tizimidagi tuzilmalar ish 
faolyatini yuqori darajaga olib chiqish yo’lida energiya tizimlarini yanada isloh qilish, 
muqobil energiya manbalariga ega bo’lish, insonlar hayotini osonlashtirish, 
ko’ndalang turgan muhim vazifa hisoblanadi. Bu borada yurtimiz va butun dunyoda 
keng ko’lamli ishlar olib borilmoqda. Birgina quyosh energiyasi orqali millionlab 
harajatlardan qutilish imkonimiz mavjud. Quyosh elektr stansiyalarini ko’paytirish, 
uning foydali ish koeffitsiyentini oshirish, oldimizda turgan ustuvor yo’nalishlardan 
biri.