Yassaviya tariqoti Yassaviylik

Turkiston shahri nega “Turkiston” deyilgan?
Bizda qadimdan joy nomlarini oʻsha yerda dafn etilgan avliyo zot nomi bilan atash anʼanasi bor. Masalan, hozir rasman amalda boʻlgan Toshkent shahridagi Shayxontohur, Toshkent viloyatidagi Zangiota, Namangan viloyatidagi Pop tumanlari nomlari aynan shu asosda shakllangan. Yaqin-yaqinlargacha xalq orasida Buxoroda Gʻijduvonni “Xojayi jahon”, Shofirkonni “Xoja Orif”, Kogonni “Bahouddin” deb atash odati bor edi.
Xuddi shunga oʻxshab, Yassini xalq bora-bora “Xojayi Turkiston”, “Piri Turkiston” deb atay boshlagan. Keyinchalik qisqa qilib, “Turkiston” deb ham ketavergan. Rus bosqinidan keyin “Turkiston” Yassining rasmiy nomiga aylangan.
“Turkiston” etnonimi qachon, qayerlarni anglatgan?
“Turkiston” etnonimi har asrda har xil hududni anglatib kelgan. Masalan, Muhammad Narshaxiy X asrda yozilgan “Buxoro tarixi” kitobida Buxoroning koʻp asr botqoqlikdan iborat boʻlgani, botqoqlik quriy boshlagach, bu yerga aholi koʻchib kela boshlaganini bitadi. Jumladan: “Aholi, asosan, Turkiston tomonlardan koʻchib kelar edi”, deydi.
Hozir “Buxoroga aholi Oʻzbekiston tomonlardan koʻchib kelar edi”, deb yozib boʻladimi? Yoʻq. Chunki Buxoro ham Oʻzbekiston tarkibiga kiradida. Demak, Narshaxiy zamonida “Turkiston” degan joy nomi tarkibiga Buxoro kirmagan.
Zahiriddin Muhammad Bobur “Boburnoma” asarida otasi Umarshayxning qaynotasi, yaʼni Yunusxonni koʻp bor Toshkentga olib kelib, unga qulay sharoitlar yaratib bergani, lekin, shunga qaramay, u yana Turkiston taraflarga ketib qolaverishini yozadi. Demak, XVI asrda Toshkent ham “Turkiston” etnonimi anglatgan hududga kirmagan.
“Turkiston” deganda, oʻtgan asrlarda, asosan, turkiy xalqlar yashaydigan hozirgi Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Sharqi