Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından

VAQİF İBRAHİMOĞLU.  

Ötüb keçən olaylar.Məzəli mozaika.  

 «Yeni Müsavat» qəzeti 25 may 2000 

 

TORPAQ, SU, OD, SƏMA - ÖMRÜN QƏRİBƏ MƏQAMLARI 

 

Bir  dəfə  Türkiyədə  bir  jurnalist  məndən  müsahibə  alarkən  qəfil  və  qəribə  bir  sual 

verdi:  Ömrünüzdə  təhlükəli  anlar  olubmu,  yəni  ölümlə  üz-üzə  durduğunuz,ölümə  yaxın 

olduğunuz məqamlar? 

Doğrusu, heç bir vaxt bu barədə düşünməmişdim və bu qəribə suala da cavab verə 

bilmədim. Sonra gecə vaxtı nədənsə bu sual yadıma düşdü və yuxusuzluq saatlarında bu 

barədə  düşünməyə,  həyatımın  müxtəlif  olaylarını  xatırlamağa  başladım  və  gördüm  ki, 

həqiqətən bir neçə dəfə ölümün yaxın hənirini duymuşam. Elə gecəykən, unutmayıb deyə 

bunları  qeydə  aldım.  Bir  neçə  gün  sonra  bu  tələsik  gecə  qeydlərini  açmağa  çalışanda 

---

604 

 

gördüm  ki,  istər-istəməz  bu  anlar  əcaib  bir  sistemlə  dörd  ünsürə  bağlıdırlar  -  Torpağa, 

Suya, Oda, Səmaya... 

Qədim  fəlsəfi  və  dini  təlimlərdə  dünyanın  bu  dörd  ünsürdən  ibarət  olması  inancı 

vardı və mənim də ilk ssenarim «Torpaq, Dəniz, Od, Səma» adlanırdı. 

Ölüm  təhlükəsiylə  üzləşdiyim  ilk  epizod  Əfqanıstana  səfərimlə  bağlıdır.  Burada 

torpaq bir ünsür kimi bilavasitə iştirak etməsə də hər halda hadisə yerin üstündə baş verir. 

Amma  yeri  gəlmişkən  bu  səfərin  bəzi  təfərrütlarından  da  danışmaq  istəyirəm.  Mirzə 

İbrahimov SSRİ Asiya və Afrika ölkələriylə həmrəylik Komitəsinin sədri idi. Bir gün məni 

yanına  dəvət  etdi:  Azərbaycanda  bu  Komitənin  sədri  rəhmətlik  Rəsul  idi  -  dedi  -  Bu 

vəzifəyə səni təyin etmək istəyirik. 

Atamın  ölümündən  iki  il  keçmişdi.  Mirzə  müəllim  davam  etdi:  yavaş-yavaş  sizin 

nəslin nümayəndələrini də ictimai işlərə cəlb eləmək lazımdır. 

Razılaşdım.  

Bir müddət sonra Mirzə müəllim yenə məni çağırdı: 

- Əfqanıstana gedərsən? - deyə xəbər aldı. 

Moskvada onun muavini işləyən A.S.Dzasoxovun məktubunu göstərdi. Əfqanistana 

gedən  nümayəndə  heyətinə  Azərbaycandan  bir  nəfərin  rəhbər  olmasını  xahiş  edirdi  və 

rəsmi  kağıza  əliylə:  «qorxmayan  bir  adam»  sözlərini  yazmışdı  (çelovek,  kotorıy  ne 

boitsə).O vaxt  Əfqanistada  müharibənin  şıdırğı vaxtı idi.Mirzə  müəllimin  təklifinə cavab 

olaraq:- gedərəm - dedim. 

Rəhmətlik İsi Məlikzadə yaşlı və o vaxt nisbətən gənc olan yazıçıların münasibətləri 

haqqında cürbəcür gülməli lətifələr uydururdu. Bu görüşdən sonra mən də Mirzə müəllimlə 

bağlı belə bir lətifə uydurdum. Guya Mirzə müəllim məni sakit edir: - Anar bala, sən heç 

nigaran  olma,  işdi-şayət  orda  başına  bir  iş  gəlsə,  «Literaturnaya  qazetanı»  boyun  ola 

bilmərəm, amma «Ədəbiyyat qəzetində» sənin haqqında yaxşı bir nekroloq verərərik. 

Bu, əlbəttə zarafat idi və Mirzə müəllim, təbii ki, mənə belə söz deməmişdi. Amma 

bir anekdot da mən Əfqanstandan sağ-saalamat qayıdandan sonra yarandı. Mirzə müəllimə 

səfərimiz  haqqında  məlumat  verəndə,  orda  Yazıçılar  İttifaqında  da  oldum  -  dedim  - 

---

605 

 

İttifaqın  qabağında  tank  dayanıb.  Bəlkə  biz  də  burda  bir  tank  saxlayaq  ki,qrafomanların 

hücumunun qabağını alsın. Mirzə müəllim ürəkdən güldü. 

O vaxt nə biləydik ki,bir neçə il keçəcək, 90-cı ilin qanlı yanvar hadisələrindən sonra 

Bakıda Yazıçılar İttfaqının qarşısında dorğrudan da tank dayanacaq. Nə isə… Əfqanıstana 

gedən  nümayəndə  heyətinə  məşhur  politotloq  Aleksey  Kivi,  Türkmənistandan  gözəl 

rəssam  İzzət  Qılıçev,Moskvada  Asiya-Afrikayla  həmrəylik  komitəsinin  əməkdaşı  və 

tərcüməçi daxil idi. Kabildə Xilton hotelində qalırdıq. Çoxmərtəbəli oteldə yalnız biz - beş 

nəfər sovet nümayəndəsi yaşayırdı, qalan otaqların pəncərələrindən gecələr işıq gəlmirdi. 

Hər  gecə  hotelin  ətrafından  atışma  səsləri  gəlirdi.  Bilmirəm  hotelə  hücum  etmək 

istəyirdilər  ya  buranı  hücumdan  qoruyurdular.  Ya  da  elə  belə  məşq  edirdilər,  amma  hər 

halda səhərə qədər güllə səslərindən yata bilmirdik. Aleksey Kivinin qəribə pəhriz sistemi 

vardı,  hesablayırdı,  naharda  neçə  faiz  zülallı  qida  qəbul  edibsə,  axşam  onun  balansını 

tənzimlənmək üçün ancaq zülalsız yeməklər yeyirdi. Bir də nəylə nəyin uyuşduğunu daim 

nəzərdə  saxlayırdı.  Günlərin  bir  günü  Aleksey  zəhərləndi  .Bilmirəm  onu  qəsdən 

zəhərləmişdilər  (özü  belə  hesab  edirdi)  ya  bu  qəribə  dietasının  fəsadları  idi.  Onunla  da, 

rəhmətlik İzzət Qılıçovla da orda dostlaşldıq.Moskvaya qayıdanda Aleksey məni evlərinə 

dəvət etdi. Arvadı şərqli idi  - Zarema. Mən dedim ki, Alekseyin pəhriz sistemi əfqanları 

sovet  qoşunlarının  müdaxiləsindən  sonra ən  çox sarsıdan  hadisə  idi.  Xeyli  gülüşdülər.  O 

təhlükəli hadisə isə Əfqan inqilabının bilmirəm neçənci ilisə qeyd edilərkən stadionda baş 

verdi.  Nümayəndə  heyətimiz  tribunada  Əfqaniastan  hökumənitinin  üzvlərinin  yanında 

dayanmışdı.  Əfqanıstanın  o  vaxtki  rəhbəri  Babrak  Karmalı  lap  yaxından  görürdüm. 

Sifətində çox gərgin bir ifadə vardı, elə bil hər an nə isə baş verəcəyindən qorxurdu, onunla 

tam kontrast - isə Baş nair Keştmənd idi. Zahirən bir az bizim bəstəkar Sultan Hacıbəyova 

bənzəyən  dolu  bədənli,  ağ-çağ  bir  kişi  idi.  Üzündə  çox  rahat  və  sakit  bir  ifadə  vardı. 

Axşam  rəsmi  qəbulda  da  Babrak  belə  gərgin,  Keştmand  isə  əmin-arxayın  idi.  Qəbulda 

ölkənin çalmalı, cübbəli dini rəhbəri də iştirak edirdi. Tacikistan rəqs ansamblının qızları 

oynadıqca  bu  dini  rəhbəri  elə  ləzzətlə  çırtıq  çalırdı  ki,  gəl  görəsən...  Demə  bu  rəqs 

ansamblı Əfqan hökümətinin ən çox sevdikləri kollektiv imiş, tez-tez onları Kabilə dəvət 

---

606 

 

edirlərmiş, səfərlərinin birində təyyarə qəzası nəticəsində hamısı həlak oldu.İndi bu uzaq 

hadisələri  yada  saldıqca  xatirələr  bir-birini  çəkib  gətirir.  Sovet  qoşunları  Əfqanıstana 

girməzdən əvvəl bu sakit, dinc, yuxulu bir ölkə idi, hələ də orta əsrlərdə yaşayırdı. Zakir 

şahın vaxtında Sovet İttifaqıyla normal, dost münasibətləri vardı, hətta SSRİ-yə-qarşılıqlı 

hücüm etməmək haqqında müqavilə də imzalamışdı. Zakir şahın qohumu (gərək ki əmisi 

oğlu) Davud onu devirdi, şah Avropaya qaçmalı oldu, Əfqanistan respublika elan edilidi, 

az  sonra  isə  Tərakinin  başçılığı  ilə  inqilab  şurası  Davudu  da  devirdi.  Sonra  Tərakinin 

özünü H.Əmin devirdi. O vaxtkı sovet versiyasına görə Sovet qoşunlarını Əfqanistana da 

məhz  elə  Əmin  dəvət  etmişdi,  amma  qəribədir  ki,  Əminin  dəvətiylə  Kabilə  girən  sovet 

OMONu onu da, bütün ailəsini də - uşaqdan böyüyə elə öz sarayındaca qırmışdı. Bu qanlı 

olayın  iştirakçılarından  biri  OMON-çu  sonralar  mətbuatda  bu  qətldən  qürurla  söhbət 

açmışdı.  

Bu  yerdə  ağlıma  gələn  bir  fikri  Haşiyə  olaraq  burada  vermək  istəyirəm.  Məncə 

Stalinin  ən  böyük  cinayəti  milyonlarla  insanı  məhv  etmək,  bütöv  xalqları  yerindən-

yurdundan  didərgin  salmaq,  dünyanın  yarısını  hədələmək  və  qorxu  içində  saxlamaqla 

bərabər.  cəmiyyətə  əxlaqsızlıq,  əxlaq  aşınmasını  təlqin  və  tədbiq  etmək  idi.  Bu 

«əxlaqa»,daha  doğrusu  əxlaqsızlığa  görə  hansısa  yalan-gerçək  amal  yolunda  hər  cür 

alçaqlıq  və  əclaflıq  məqbuldur  -  xəyanət,  satqınlıq,  yalan,  qəddarlıq…Uzun  illər  çiyin-

çiyinə  mübarizə apardığı məsləkdaşlarını gözünü qırpmadan güllələdən, öz alisəsinə belə 

rəhmi gəlməyən, hətta doğma oğlunu belə ölümə məhkum edən Stalin öz şəxsi örnəyiylə 

bəşəriyyətin  əsrlər  boyu  riyaət  etdiyi  bütün  əxlaq  qanunlarını  alt-üst  etdi.  Mən  öz 

qulağımla  «xalqın  vicdanı»  sayılan  rus  yazıçısının  imperator  Nikolayın  bütün  ailəsinin  - 

arvadı,  gənc  qızları,  xəstə  oğluyla  birlikdə  məhv  edilməsini  tarixi  zərurət  saydığını 

eşitmişəm.  Və  bu  sayaq  «əxlaqla»  yetişən  nəsillər  üçün  örnək  öz  atasını  satıb  ölümə 

göndərən Pavlik Morozov idi.Ona görə də sovet siyasəti və sovet təbliğatı Əmin ailəsini - 

məmə yeyəndən pəpə deyənə qədər - məhv edilməsini də labüd hesab edirdi. Yalnız indi 

etiraf edirlər ki,bütün bu Əfqanıstan avantürası amansız səhv imiş, amma indinin özündə 

---

607 

 

də Əmin ailəsinin qətl icraçıları bu hərəkətləriylə qürur duyduqlarını mətbuat səhifələrində 

bəyan edirlər.  

Əmindən  sonra  Moskva  hakimiyyətə  Babrak  Karmalı  gətirdi.  Əsrlər  boyu  orta  əsr 

yuxusuna  dalmış  ölkədə  bir  -birindən  qanlı  toqquşmalar  başladı,  sonra  məlum  oldu  ki, 

bütün  bunlar  əbəs  imiş,  amma  bu  əbəs  siyasi  addımın  nəticəsinlə  hər  iki  tərəfdən  on 

minlərlə  cavan  insan  və  dinc  əhali  qırıldı  və    mürgülü  Əfqanıstan  bu  günə  qədər  davam 

edən  xaosa  qərq  oldu.Sovet  hökuməti  bu  feodal  dövrdən  çıxmamış  ölkədə  öz    modelini 

qurmaq  istəyirdi  -  sovet  tipli  Həmkarlar  İttifaqı,  Sovet  tipli  Yazıçılar  İttfaqı,  sovet  tipli 

pioner  və  qadın  təşkilatları.  Biz  orda  olan  müddətdə  bu  işlərə  sovet  səfiri,  daha  əvvəl 

Tatarstanın Birinci katibi vəzifəsində işləmiş Fıkrət Tabeyev rəhbərlik edirdi. Yadımdadır 

bizi  öz  iş  otağında  qəbul  edən  Tabeyev  qəribə  bir  yekəxanalıqla  qarsındakı  siyahini 

göstərib: Həmkarlar İttifaqının heyətidir, -deyirdi,- gərək baxıb təsdiq edəm. 

Mən bir neçə dəfə Sovet səfirlərinin müxtəlif ölkələrdə özlərini beləcə -diplomatik 

etiketdən çox uzaq olan kobud yekaxanalıqla aparmalarının şahidi olmuşam. K.Simonvun 

başçılığı ilə Türkiyədə olduğumuz zaman o vaxtki Sovet səfiri Rodionov bizə ziyafət verdi 

(sonralar  Azərbayanda  səfir  olmuş  Şoniya  da  o  vaxt  sovet  səfirliyinin  əməkdaşlarından 

idi). Ziyafətdə Türkiyə xarici işlər nazirliyinin məsul işçisi Günvər də iştirak edirdi. Söhbət 

İstanbulda metro tikilməsindən və bu  layihədə Sovet İttifaqının iştirakından düşdü, metro 

tikintisi  xərclərinin  Türkiydən  ixrac  olunacaq  meyvələrlə  ödənməsi  məsələsindən 

danışırdılar.  Birdən  səfir  nə  sənə  nə  mənə,çox  sərt  bir  şəkildə:  -  nə  qədər  ki,  sizin 

hökumətin Baş nazir müavini Nəcməddin Erbakandır, Sovet İttifaqı heç bir layihədə iştirak 

etməyəcək  -  dedi.  Bu  sözlərdən  hətta  mən  də  pərt  oldum,  bu  başqa  bir  dövlətin  siyasi 

həyatına açıqdan-açıq müdaxilə idi. Günvər bir diplomat nəzakətiylə: Erbakan barədə bir 

şey deyə bilmərəm - dedi - amma layihənin xərclərini meyvəylə ödəsək Türkiyə gərək otuz 

il meyvə üzü görməyə.  

Sonra Simonovla söhbətdə gordüm ki, o da səfirin belə davranışından narazıdır - Nə 

istəyirsiniz Anar - dedi mənə- bunlar hamısı ulduzlu məmurlardır (yəni KQB kadrlarıdır). 

Sovet  səfirlərinin  özlərini  belə  harın  və  azqın  aparmaqlarının  səbəbi  təmsil  etdikləri 

---

608 

 

ölkənin  hərbi  gücünə  əsaslanırdı.  Xaricdə  Sovet  İttifaqına  hörmət  etmirdilər,  Sovet 

hökumətindən qorxurdular. 

Turist  kimi  gəmiylə  Mərakeşə  gəlmişdik.  Sovet  səfiri  Palamarçuk  gəmiyə  gəldi, 

turistlərlə görüşdü.-Kral mənə dedi ki, - deyə söhbətə başladı - nə məsələniz olsa Baş nazir 

vasitəsiylə  mənə  çatdırın,  amma  məxfi  bir  sözünüz  olsa  Əli  Yatanın  vasitəsiylə  mənə 

bildiriin. 

Əli Yata Marakeş Kommunist partiyasının rəhbəri idi.Bunu üç yüzdən artıq turistin 

qarşısında söyləməkdən çəkinmirdi səfir. 

Bəli,  belə  səfirlərmiz  və  belə  sovet  siyasəti  vardı  -  harın,  yekəxana,  başqa 

dövlətlərin, xalqların heysiyyəti ilə hesablaşmayan… 

Mətləbdən  və  ölüm  təhlükəsindən  xeyli  uzaq  düşdüm.  Kabildə  o  gün  stadionda 

tribunada  bütün  hökumət  üzvləri  dayanmışdı  -  o  cümlədən,  bizimlə  də  ayrıca  görüşmüş 

Baryalay və Ratebzand.Baryalay bilmirəm nə naziri və Babrak Karmalın qardaşı idi. Siyasi 

büro  üzvü,  qadın  hərəkatının  rəhbəri  Ratebzad,  deyilənə  görə    Babrakın  məşuqəsiydi. 

Rəsmi  keçid  oldu,  ordu  hissələri  keçdi,  sonra  sovet  dəblərinə  uyğun  zəhmətkeşlərin 

nümayişi  oldu,  nəhayət  mərasim  bitdi  və  rəhbərlər  maşınlarına  minib  getdilər,  biz  də 

maşınlarımıza tərəf gedəndə dəhşətli patlayış baş verdi, indicə dayandığımız tribuna alt-üst 

oldu. 

Sonra  yalan  gerçək  bizə  belə  izah  etdilər  ki,  partladanların  məqsədi  bizi  öldürmək 

deyildi,  ancaq  sovet  numayəndələrini  qorxutmaq  idi.  Qorxduqmu?  Deyə  bilmərəm.  Hər 

halda o anlar yalnız zədəsiz xilas olmağımızın sevincini yaşayırdıq.  

Keçək  başqa  bir  təhlükəyə  -  suyla  bağlı  hadisəyə.  Zaqatalada  gənclər  seminarı 

keçirilirdi. Bizim Akif Rəfiyev o vaxt rayonda prokuror işləyirdi. Elçinlə mən onun evində 

qalmışdıq. Bir gün milis rəisi Kamandar (o da rəhmətə gedib, Allah rəhmət eləsin) Elçini, 

məni və bəstəkar Xəyyam Mirzəzadəni məşhur Zaqatala şəlaləsinə baxmağa apardı. Akifin 

nə vacib işi vardısa bizimlə getməmişdi. Qaz maşınıyla getmişdik. Qaydında çayı keçərkən 

qəflətən sel gəldi, özü də elə ani, elə sürətlə gəldi ki,biz ancaq çayın ortasında maşından 

düşüb özümüzü bir təhər sahilə çatdıra bildik. Kamandarmı ya təcrübəli surucumu dərhal 

---

609 

 

maşının bütün qapılarını açdı və su maşının içindən keçib axdı. Sonralar bizə izah etdilər 

ki, qapılar bağlı qalsaydı və biz də tez maşından düşməsəydik, sel maşın qarışıq hamımızı 

aparacaqdı. Yam-yaş sahilə çıxdıq. Şər qarışırdı. Kamandar da, bizi belə təhlükəylə üz-üzə 

qoyduğuna  görə  peşmançılıq  hissi  keçirirdi,  onu  pərtlikdən  çıxarmaq  üçün  zarafata 

başladıq.  Elçin  mənə  göz  vurub  üzünü  Xəyyama  tutdu:  bu  acağlardan  bir-iki  iri  budaq 

götürək əlimizə,-dedi- ətraf meşədi, ayıya-zada rast gələrik. 

Gözləri  bərəlmiş  Xəyyam:  -  ciddi  deyirsən?  -  deyə  təlaşla  xəbər  aldı.  Nə  isə,  bir 

təhər  gəlib  Akifgilə  çatdıq.  İndi  yenə  düşünürəm,  bu  həqiqətən  təhlukəli  hadisədən 

qorxmuşduqmu? Yox. Amma ona görə ki, təhlükənin, doğrudan da, böyük olduğunu yalnız 

evə gələndən sonra söhbətlərdən anladıq, maşından dərhal çıxmağımızla,qapıları taybatay 

açmaqla xilas olduğumuzu iş işdən keçəndən sonra başa düşdük.  

Keçək od məsələsinə. Bir gecə Günel bizdə qalmışdı. O biri otaqda yatırdı. Demə bu 

təsadüf  bizi  xilas  edəcəkmiş.  Gecənin  bir  çağında  hamımız  yuxudaykən  Günel  məni 

çağırdı: Ata, tez bura gəl. 

Gəldim,  gördümi  ki,  elektrik  sayqaçı  alışıb  yanır və  alov hər an  güclənir,  bir  neçə 

saniyədən sonra pərdələr, sonra taxta mebel və  kitablar alışacaqdı. Tez bir vedrəni suyla 

doldurub alovun üstünə atdım. Alov söndü. 

O  vaxt  heç  nə  düşünmədən  ani  hərəkətlər  edirdim.  Sonra  başa  düşdüm  ki,  əgər 

kənardan,  aralıdan  atdığım  suyla  alışıb  yanan  elektrik  sayqaç  mənim  vasitəmlə  təmasa 

girsəydi dərhal  yanıb kül olacaqdım.  

Amerika  Birləşmiş  Ştatlarında  səfərdəykən  bir  gün  təklif  etdilər:  nümayəndə 

heyətinin üvzləri Universitetdə görüşə də gedə bilərlər, helikopterlə( dikuçarla) dənizdəki 

neft  platformasına  da  uça  bilərlər.  O  vaxt  Bakıda  Özüllər  zavodunun  direktoru  Faiq 

Sultanov: mən özüllərə uçmaq istəyirəm-dedi. -Mən də səninlə uçacam -dedim Dördümüz, 

pilot,  Faiq,  mən  və  tərcüməçi  qız  dikuçara  mindik.  Meksika  körfəzindəki  platformaların 

birinə  amerikalılar  pivə  və  o  birinə  konyak  deyirlər.  Niyəsini  soruşanda  -biri  ucuz  başa 

gəlib,  o  biri  baha  -  dedilər.  Nə  isə  göyə  təzə  qalxmışdıq  ki,  hava  birdən  birə  tutuldu, 

---

610 

 

ildırım, şimşək çaxmağa başladı, şimşəklər dikuçarın hər təfərindən parlayırdı. Faiqdən:  - 

Belə havalarda siz də uçursunuz? - deyə xəbər aldım.  

Bir  qədər  tərəddütlə:  -hə  -dedi.  Gəlib  platforma  çıxdıq,  yenə  də  şimşəkli,  ildırımlı 

səmayla  geriyə  qayıtdıq  və  yalnız  yerə  enəndə,  Faiq:  -Allaha  dua  edirdim  ki,  salamat 

qurtaraq, biz heç belə havada uçardıq? Fikirləşirdim ki, yaxşı, mən mütəxəssisəm, mənim 

peşəmdir, bu yazığın (yəni mənim) təqsiri nədir? 

Səma  təhlükələrindən  başqa  bir  epizod:İtaliyadan  qayıdırdıq,  noyabr  ayı  idi. 

Moskvaya çata-çatda elan etdilər ki, Moskva qəbul etmir, Leninqrada uçaçayıq. Təxminən 

bir  saatdan  sonra  yenə  elan  verdilər  ki,  Moskvaya  qayıdırıq.  Demə  şassilər  donub 

açılmırmış və bu səfər də belə bir xətadan qurtardıq.  

Səmayla bağlı daha bir epizod-mənimçün həm xilasedici, həm də kədərli, amma bir 

çox dostum üçün faciəylə nəticələnmiş epizod… 

Tofiq  İsmayılov  təzəcə  Dövlət  katibi  təyin  olunmuşdu.  Eyni  günlərdə  hansısa 

qohumu rəhmətə getmişdi. Yasa gəlmişdim. Çıxanda Tofiq məni qapıyacan ötürdü:- Sağah 

Qarabağa uçuruq, - dedi,- biri gün qayıdan kimi görüşək, səninlə vacib söhbətim var. 

İndi  fikrləşirəm  ki,  əgər  Tofiq  mənə  onunla  getməyi  təklif  eləsəydi,  şübhəsiz 

gedəcəydim və faciənin qurbarlarından biri də mən olacaqdım. Sanki Allah özü məni nəyə 

görəsə bu xətadan qurtarmışdı. 

Torpaq, su, od, səma söhbətini sona yetirərkən bir hadisədən də danışmaq istəyirəm. 

Əlbəttə  bu  hadisədə  ölüm  məsələsi  yoxdu,amma  öz-özlüyündə  o  da  müəyyən  qədər 

təhlukəli  əhvalat  idi.  İrana  getmişdik,  Bakıda,  ad  günümdə  kimsə  mənə  video  kamera 

bağışlamışdı  və  ilk  dəfə  onu  İranda  sınaqdan  keçirmək  üçün  özümlə  götürmüşdüm. 

Urmiyada  bir  iranlı  tanışımız  mehmanxanaya  gəldi,  Zemfirayla  məni  şəhəri  gəzməyə 

apardı. Maşını özü sürürdü. Şəhərin görməli yerlərində maşından düşürdük, kameranı işə 

salırdım. Bir yerdə də beləcə çəkdiyim zaman bir əsgər bizə yanaşdı, farsca tanışımıza nəsə 

dedi və o rəngi qaçmış halda kameranı məndən alıb-bağışlayın, indi gəlirəm-deyə əsgərlə 

getdi.  Onu  xeyli  gözləyəndən  sonra  ardınca  biz  də  girdikləri  qapıya  tərəf  getdik.  Qapını 

döydük, açdılar, bizi içəri buraxdılar. Yalnız bu vaxt məsələdən agah olduq. 

---

611 

 

Demə  bura  əmniyyət  idarəsi  imiş  və  kamerayla  çəkdiyim  kadrlara  bu  binanın  bir 

qırağı  düşübmüş.  Elə  buna  görə  də  tanışımızı  sorğu-suala  tutmuşdular.  Kameranı  istəyib 

binadan çıxmağa cəhd edəndə  məlum oldu ki, bu mümkün deyilmiş, qapıları bağlamış və 

bizi  İran  əmniyyatının  təcridxanasında  az  qala  dustaq  kimi  saxlamışdılar.  Rəisləriylə 

görüşməyi  tələb  etdim.  Bizi  rəisin  otağına  apardılar.  Otaqda  başqa  bir  məmur  da  vardı. 

İkisi də azərbaycanlı idi. Tanışımız çox pərişan görünürdü… Ayaq üstə ölüb getmişdi, axı 

bizdən fərqli olaraq o İran vətəndaşı idi. 

-Bizi niyə saxlayırsınız?-deyə soruşdum. 

-Əmniyyət  idarəsinin  (bilmirəm  İdarənin  adını  necə  dedi,  amma  məsələni  başa 

düşdük)) videoya çəkdiyinə görə . 

-Biz nə bileydik ki, bu nə binadır ?  

 -Gərək sizi müsafir edən biləydi 

İranlı tanışımız: 

-Mən də bilmirdim - dedi.  

Məni hirs boğurdu, özümü güclə saxlayaraq: 

-Axı  kadra  binanın  bir  parçası  düşübsə  bunun  nə  əhəmiyyəti  var  -  dedim  -indi 

kosmosdan haranı desən çəkirlər. 

-Buranı çəkmək yasaqdır, 

-Mən  bu  kamerayla  Amerikada  Pentaqonu  çəkmişəm  -  deyirdim,  düz  demirdim. 

Pentaqonu - zadı çəkməmişdim, acıqca belə deyirdim. 

-Pentaqonu çəkib neylədin? - mənimlə «sənlə» danışırdı. 

-Ruslara satdım - dedim. 

Zemfira pəncəyimin ətəyini çəkir, pıçıltıyla:  

-Heç zarafatın yeridir - deyirdi, - görmürsən yumor-zad qanmırlar. 

Əlqərəz xeyli çənə -boğaz olduq. 

Sonralar Zemfirayla müzakirə edirdik ki, mehmanxanadan çıxanda heç kəsə hara və 

kiminlə  getdiyimizi  deməmişdik,  sabah  vətənə  dönməliydik.  Bunlar  bizi  cəsusluqda 

ittiham  etməsələr  də,  hər  halda  üç-beş  gün  burada  saxlaya  bilərdi  və  bizimkilərdən  heç 

---

612 

 

kəsin də bundan xəbəri olmazdı. Amma görünür, mənim ötkəm danışmağımın və deputat 

nişanımın təsiri oldu. Axır ki, kameranı saxlamaqla bizi buraxdılar. 

Gündüzdən danışmışdıq ki, urmiyəli dostumuz şəhər gəzintisindən sonra bizi evinə 

aparacaq, amma o indi elə halda idi ki, heç üstünü vurmadı, bizi mehmanxanaya çatdırıb 

tələsik xudahafihləşdi. Səhər tezdən kameranı gətirdilər, binaya aid kadrları pozmuşdular.