Yazılmışdır: 1917 İlk nəşri: 1926 İlk səhnə quruluşu: 1922 ƏŞxas
Yüklə 0,59 Mb.
|
|
Anjel Allah eşqinə dur, Edmon! Aman, dur! Cəlal duysa, həmən çıldırıb durur. Nə sən sağ qalarsan, nə mən... haydı, get! Heç zərər yox, get, bir qədər də səbr et! Yarın axşamlayın körpü başında, Mütləq Anjeli bularsan qarşında. Edmon
Fəqət, saqın, sözün yalan çıxarsa, Qurtulamazsan əlimdən bir daha. Anjel
Xayır, artıq dönüklük umma məndən, Yalnız, yalnız yardım istərəm səndən. Edmon
(onun əlini öpərək) Pəki, bir daha imtahan eylərəm, Yarın söylədiyin yerdə bəklərəm. Mütərəddid addımlarla çıxar. Anjel də düşüncəli bir halda balkona keçir. Yıldırım getdiyi odadan dönərək, Anjelin yanına gəlir. Edmon təkrar salona girib onları dinlər. Yıldırım (Anjelin əlini əlləri arasına alaraq, heyrətlə) Aman, neçin böylə dəyişdin, neçin?
Anjel
Əvət, əzizim, bir şey olmuş mənə, Fəqət onu sonra söylərəm sənə. Yıldırım Çəkinmə, söylə, hər əmrini, inan,
Anjel
Xayır, əmr etmək deyil, bir ricam var. Yalnız məni çapuq bu evdən çıxar! (dərhal omuzundakı şala bürünərək) Bu məhbəsdən çıxar da qurtar məni, Həm də bu saət, bu saət, bildinmi? Yıldırım Lakin bunca səbirsizlik nə lazım?
Anjel
Mənim həlakımı istərsən əgər Çıx get! Yoxsa düşüncə verməz səmər. Düşün, bitmiş artıq tabım, təvanım, Uçurumdur sağım, solum, hər yanım. Yıldırım Fəzlədir bunca iztirabü dəhşət,
Edmon dərhal qarşıdakı kiçik odaya keçər. Anjel (Yıldırımla bərabər sofa qapısına yaxlaşaraq.) Sanki oyar qəlbimi xain bir əl, Hər tərəf fəlakət... Gəl, gedəlim, gəl! (Çıxarlar.) Edmon
Xainlər, ah, səfillər! Gedin, gedin! Fəqət əsla qurtuluş yox sizinçin. Onları izlər. O çıxdıqdan sonra Gövərçin yavrusu qucağında, son dərəcə məhzun bir halda salona daxil olur. Aydəmir
(sofa qapısından gələrək) Quzum, artıq bütün fəlakətlərin Ya sonudur, ya başlanğıcı... Gövərçin Neçin?
Aydəmir
İmdi Anjel Yıldırımla bərabər Dəf olub getdi, sən, saqın, Cəlalı Evdən buraxma! Gövərçin Ah, bu çox xətalı... Aydəmir
Maraq etmə, onları mən izlərəm, Nə olsa həp gəlir, sənə söylərəm. (Həmən dışarı fırlar.) Cəlal (Gəlir, əlindəki konyak şüşəsindən son qədəhi töküb içər. Şüşəni bir tərəfə ataraq, istehzalı təbəssümlə.) Gövərçin, mənə bax, gözəl Gövərçin! Neçin gedib yatmayırsan, ah, neçin? Neçin müztəribsən, nə olmuş sənə! Yoxsa küsüb daralmışmısan mənə? Gövərçin Mənim həp dirliyim bu, taleyim bu.
(istehzalı qəhqəhələrlə) Kim bilir, bəlkə başqa bir səbəb var?
Gövərçin (son dərəcə sarsılmış halda) Nasıl eşq, o nasıl eşq imiş, Cəlal?! Cəlal! Bu iftira çox müdhiş... Cəlal! Düşün, bir düşün, gör nə söyləyirsən? Cəlal
(şiddətli qəhqəhələrlə) Sən məni sərxoşmu zənn eyləyirsən? (ətrafa) Ah, şübhədən beynim alov içində... (Gövərçinə) Dəmin əlin Əkrəm bəyin əlində Söylə, hanki aləmlərə dalmışdın? Söylə, neçin susdun? Sayğısız qadın! Gövərçin Sus, yetər, sus, artıq, ah, məhv oldum mən,
(Getmək istər.) Cəlal (ətrafa) Şübhə, ah, şübhə?.. (Gövərçinə) Getmə, dur! Gövərçin Ah, səfil!.. Cəlal
Mənmi? Gövərçin Əvət, gözəl bəllə, eyi bil, (öz əlini göstərir) İstəsəydim qanla kirlənsin bu əl,
Cəlal
Bu hiyləyi Əkrəm öyrətmiş, bəlli.
(acı təbəssümlə) Şübhəsiz... Cəlal
Halbuki, sənsən ölməli, İştə göz önündə hər qəbahətin, Əvət, məhv ol da az çırpınıb didin. Gövərçin Ah, əvət, bəlkə mən qəbahətliyəm,
(əlindəki çocuğu uzadaraq) Fəqət, düşün, bunun bir günahı yox... (Balkona keçərək.) Cəlal Nasıl!.. Günahsızmı o mənhus çocuq? O çox çirkin, çox acı bir vasitə, Ortamızda qırılmaz bir rabitə... Gövərçin (sinirli) Neçin qırılmaz? Al da qır, məhv olsun! Bir az sevin, vicdanın rahət bulsun. Cəlal
(balkondan aşağıya baxaraq, heyrətlə) O kim? Anjelmi? Ah, iştə kəndisi! (həyəcan və təlaş ilə) Anjel, gözəl mələk! Cənnət pərisi! Getmə, dur, gəldim, iştə, xain afət!.. (Salona keçmək istər.) Gövərçin Cəlal! Mərhəmət, bu tiflə mərhəmət!.. (Çocuğunu ona doğru uzadaraq, getməsinə mane olur.) Cəlal
Burax, burax! Gövərçin Aman, bir düşün... Cəlal
Çəkil!.. Gövərçin (yavrusunu əlləri üzərində tutaraq istirham ilə) Cəlal!
Dəf ol!.. (Gövərçini balkonun bir tərəfinə itələyir, çocuq əlindən düşü verir.) Gövərçin (məyus və çılğınca bir fəryad ilə) Yavrum! (deyə özünü balkondan aşağı atmaq istər) Cəlal (şiddətlə salona doğru itələyir) Çəkil!.. Gövərçin Ah, qatil!.. Bayılıb düşər. Acı və dəhşətli sükut... PƏRDƏ DÖRDÜNCÜ PƏRDƏ Köydə sadə bir qonaq, bağçaya enmək üzrə zərif bir balkon, ətrafda son bahara məxsus çiçəklər və ağaclar... Ta ucda bir təpəyə çıxmaq üzrə - hər iki tərəfi uçurumlarla mühat - girintili, çıxıntılı bir cığır... Bağçadan cığıra kiçik və darcıq bir körpü ilə keçilir. İkindi çağı, buludlu hava... Yıldırım (Anjel ilə bərabər gələrək) İştə, bizim əski yurd, Bax, nə gözəl köycügəz! Hər tərəf yaşıl orman, İstədiyin qədər gəz. Həm nə qədər baxımlı, Sanki hər yer gülümsər; Burda son bahar məncə, İlk bahardan da dilbər... Bu ev bəy babamındır, Uluğ bəyə məxsusdur. (Anjelin qolundan tutub sağ tərəfdəki yoldan kənar bir guşəni göstərir.) Mənimki, ta... uzaqdan
Anjel
Ah, bu köy xatırlatdı Keçmiş günləri mana, Ta çocuqkən aşiqdim Yaşıllığa, ormana. Yıldırım İştə, burda çox əski
Bu sırada görünməz bir guşədən titrək və həzin bir ahənglə aşağıdakı şərqi eşidilir. Gövərçinin səsi Gövərçinəm, Gövərçin, Ağlaram için-için. Mən bu qara bəxt ilə Neçin doğdum, ah, neçin!? Yıldırım Yanılmayırsam bu səs
Gedərlər, Gövərçinin səsi. Ey saralmış çiçəklər!
Gözü yollarda qalmış Mənəkşəm sizi bəklər. Uluğ bəy dalğın bir halda balkona çıxır: Gövərçini dinlər. Dalğınlığı daha da artar. Gövərçin - qucağında bir yığın mənəkşə olaraq - ağır və pərişan addımlarla gəlib keçir. Uluğ bəy Gövərçin, unut, yavrum, Unut keçmiş günləri! Yalnız sığın tanrıya, Əfv eylə xainləri. O hiyləgər Bosforu Anma artıq bir daha. O yıpranmış Bizansı Saqın, düşünmə əsla! Gövərçin Hər acıyı unutmaq
(Məyus bir halda babasının qolları arasına sığınır. Bu sırada buludlar çəkilir, səhnə aydınlaşır.) Uluğ bəy Quzum, bax, bu buludlar Nasıl gəlib keçərsə, Həyatdakı dəhşətlər, Qayğılar da öyləcə Keçib gedən şeylərdir, Maraq etmək nafilə; Yalnız xəstə ruhlular Çırpınır eyvah ilə. Aydəmir gəlir. Gövərçin içəri girər. Aydəmir Əfəndim, söyləyirlər, Dəmincik bir qaç nəfər Görmüş Yıldırım bəyi Anjel ilə bərabər. Uluğ bəy Haydı, bax, gör nerdədir?
Aydəmir
Pəki... (gedərkən dönər) Deyirlər, hətta,
Uluğ bəy Cəlal-filan istəməz,
Aydəmir uzaqlaşır. Əkrəm — sadə bir qiyafətdə, qoltuğunda iki-üç kitab olduğu halda gəlir. Uluğ bəy yerindən qalxar, son dərəcə səmimiyyətlə Əkrəmin əlini sıxaraq Gəl, baxalım, əzizim!
Əkrəm
Fəqət bu çırpınışla Kəşf etdiyim bir şey yox. Hər nə qədər uğraşsa, İnsan çocuqdur, çocuq. Öncə sandım gülümsər Mənə bir ləmə, bir nur. Nəhayət, duydum ancaq Cəhalətim artıyor. Uluğ bəy Əvət, bir çox bilgiclər,
Müəmmalı xilqəti, Dərk olunmaz tanrını, O sarsılmaz qüvvəti. Hər kəs uçduqca uçmuş, Yüksəldikcə yüksəlmiş, Fəzaları aşdıqca Çırpınıb vəcdə gəlmiş; Fəqət şəhpəri yanmış Şaşqın bir qartal kibi, Qeyb etmişdir, nəhayət, İzlədiyi kövkəbi. Sarmaq istərkən bütün Kainatı bir anda, Donub qalmış ən kiçik Bir zərrə qarşısında. Əkrəm
Əvət, çox doğru, lakin Bu çırpınışlar, məncə, Çox dadlı bir əyləncə, Maraqlı bir əyləncə... Uluğ bəy Böyük İbn Sinalar,
Əkrəm
Fəqət bu günlər mənim Çox başqadır əyləncəm. Gövərçindən, Cəlaldan Başqa bir şey düşünməm. Cəlaldakı quduzluq, Azğınlıq, sayğısızlıq Alt-üst edib fikrimi, Məni çıldırtmış artıq. İnsanlıq bu imişsə, Nifrət, minlərcə nifrət! Böylə möhtəris, səfil Alçalmış ömrə lənət! Uluğ bəy (qafasını sallayaraq, son dərəcə sinirli və qızğın) O gün ki İstambulda Gənclik fransızlaşdı, Getdikcə türk övladı Uçuruma yaxlaşdı. Yurdumuzu sardıqca Düşgün Paris modası, Hər kəscə örnək oldu Sərsəm firəng ədası. Sərxoşluq, iffətsizlik Sardı bütün gəncləri, Zəhərləndi getdikcə Məmləkətin hər yeri. Qəhrəman Oğuzların, Böyük Ərtoğrulların, Sarsılmaz xələfləri İmdi həp sapqın, azğın... Avropadan - fəzilət, Himmət, ciddiyyət, vüqar Dururkən - yalnız çürük Bir züppəlik aldılar. Bu sırada Yıldırım Aydəmirlə bərabər gəlir. Aydəmir çəkilib gedir, Yıldırım isə durduğu yerdə dona qalır. Yıldırım, gəl, yaxın gəl, Gəl, baxalım, nerdəsən? Eşitdim Cəlal kimi Başqa aləmlərdəsən. Mən səni ta kiçikkən Öz ruhuma bəslədim. Mənim oğlum da bir gün Azarmış!.. Heç bilmədim. (acı təbəssümlə) Söylə, sevgilin nerdə?
Yıldırım Bəy baba! Əfv edərsən,
Mən istədim ki, suçsuz Bir ailə sevinsin. İşgəncədən qurtulub Məsud olsun Gövərçin. Yoxsa mənim Anjelə... Əsla toxunduğum yox. Əmin ol, sənin oğlun Deyil azğın bir çocuq... Gövərçinin səsi Söndü parlaq əməllər, Mən ağlaram, el gülər. Yaralı, məhzun könül Həp çırpınar, həp inlər. Uluğ bəy (Yıldırımın qolundan tutaraq) İştə dinləyirmisən? Durma, artıq, gəl bəri, Səni görsə, şübhəsiz, Coşar əski dərdləri. Hər üçü görünməz bir tərəfə çəkilir. Sonra Gövərçin gəlir. Gövərçin (yaralı səslə) Mənəkşəm, ah, nur yavrum!
(arxa tərəfə baxar. Cəlalın gəldiyini görüncə) Ah, yenə o, nerdə yavrum? Cəlal
Mərhəmət! Gövərçin Məndən nə istəyirsən, get, çəkil get! Cəlal
Əfv et, mən bir divanəyəm, suçum çox. Fəqət düşün, divanəyə qələm yox... Əfv et, cürmüm, qəbahətim çoxsa da, Əfv et, gərçi ləyaqətim yoxsa da... Gövərçin Heç zərər yox, mən əfv eylədim səni,
Cəlal
Gövərçin, qanatma könlümü, yetər... Çəkdiyim əzablar ölümdən betər. İşlədiyim suçun cəzası nəysə, İtaət eylərəm, başım da getsə. Gövərçin (usanmış və çılğınca bir fəryad ilə) Yavrum!.. Nerdə yavrum?! Cəlal Əfv et!. Gövərçin Ah, çəki! Cəlal Gövərçin, Gövərçin! Gövərçin (Cəlala) Çəkil get, səfil!.. (Deyə sinirli və nifrətli baxışlarla içəri girir. Cəlal isə şaşqın bir heykəl kimi yerində dona qalır.) Anjel (yan tərəfdən çıxaraq, Cəlalı Yıldırım zənni ilə) Yıldırım!.. (təbdili-tövr ilə) Ah, Cəlal, sənmisən?.. Cəlal
(acı gülümsəyişlə) Əvət,
Anjel Ah, bu nasıl çöhrə? Nasıl qiyafət? Aman, əfv et... Cəlal
(çılğınca) Artıq yetər, şeytənət! Yetər, dağıtdın yurdumu, yuvamı, Əlimdən aldın zövqümü, səfamı. Yaxıb-yıxdın fikrimi, xəyalımı, Çeynədin həp müqəddəs amalımı. Yetər, unutdurdun mənə tanrımı, Qaplan kimi parçalatdın yavrımı. Mən alçalmazdım, sən məni alçaltdın, Sən məni məhv etdin, ah, rəzil qadın!.. Həmən surətli və nifrətli addımlarla çəkilib gedir, Anjel şaşqın baxışlarla baxınıb durur. Bu sırada Edmon ağaclar arasında görünür, fəqət Yıldırımın gəlməkdə olduğunu görüncə çəkilir və onları dinləyib durur. Yıldırım (qarşı tərəfdən çıxaraq, acı təbəssümlə) Gözlərin yaşarmış, söylə, bu hal nə?
Anjel
(şaşqın və sinirli) Sərxoşmusan, Yıldırım, ah, Yıldırım?! Yıldırım Sərxoş idim, əvət, imdi ayıldım. Bilməm gözlərimə nələr göründü, Söndü əski məcnunluğum, həp söndü. Öncə nasıl yaxlaşıb qovuşduqsa, Öylə də ayrılmalıyız... Anjel
Ah, yoxsa, Yoxsa atmaqmı istəyirsən məni? Xayır, xayır, əfsunlamışlar səni. Bir düşün, səndən ayrılırsam, mənə Kim baxar, kim təsəlli edər?.. Yıldırım (istehzalı təbəssümlə) Sənə
Kim rədd edər sənin kimi dilbəri? Anjel
(sarsılmış bir halda) Aman, ya rəb! Düşün, düşün bir kərə Kim dayanar bu çirkin təhqirlərə!? Yıldırım Zənn edərsəm, artıq əl verir sükut,
Anjel
Neçin, söylə neçin? Yıldırım Sorma, heç sorma!
(Sərt baxışlarla içəri girir, Anjel isə büht və heyrət içində dona qalır.) Edmon
(ağaclar arasından çıxaraq acı və istehzalı qəhqəhələrlə) İştə sapqınlığın acı meyvəsi! İştə azğınlığın son nəticəsi! Əski hal nerdə? Bax, imdi nə oldun? Söylə Edmonu atıb da nə buldun? Anjel
(ağlar kimi görünür, məndil ilə göz yaşını silərək) Artıq əl verir çəkdiyim fəlakət Bir də nə lazım bunca tən, töhmət? Edmon
Ya! Peşiman oldunmu yoxsa?.. Heyhat!
Anjel
(köksünü açaraq) Öylə isə gəl, gəl də, məhv et məni, Gəl intiqam al da, ovut könlüni... Edmon
(ona yaxlaşaraq) Xeyr, məni çox da zənn etmə sərsəm; Çünki səni bir vuruşda öldürsəm, Çəkdiyin iztirabdan qurtularsan, Edmonun əlilə məsud olarsan. (sinirli) Sənə bir cəza vermək istərəm ki,
(Təhqiramiz və kinli bir tövr ilə yaxalayıb bir tərəfə çəkərək.) Haydı, gəl, durma, gəl, şərəfsiz, alçaq!.. Onlar çəkildiyi kimi Gövərçin çıxar, dalğın addımlarla körpüyə doğru yaxlaşır. Bu sırada Yıldırım dəxi təkrar Anjeli izləmək üzrə Əkrəmlə bərabər çıxar. Uluğ bəy də eyni zamanda ağaclar arasında görünərək, onları dinlər. Yıldırım Anjel səfil olsa da, bir qadındır,
Əkrəm
Burax, canım, o, şeytandan çox bilir. Yıldırım Çox bilsə də, qəribdir, kimsəsizdir. (Getmək istər.) Əkrəm (buraxmaz) Dəf etdin başından, yetər, getmə, dur! Yıldırım (mütərəddid) Lakin bu heç vicdanıma sığmayır. Uluğ bəy (çıxar) Saqın, maraq etmə, oğlum, o imdi Şıq bir fransızla sovuşdu, getdi. (istehzalı təbəssümlə) Əvət, öylə gözəl, yosma afətlər,
Əkrəm
Xayır, yanılmayın, əfəndim, xayır, Cəlalın dərdi, zənnimcə, başqadır, O, kəndini əfv etdirmək istəyir, Bəlkə Gövərçini görmək istəyir. Uluğ bəy (sinirli) Nasıl?! Demək sərxoşluğu getdimi? Həp azğınlıq, sayğısızlıq bitdimi? Heyhat! Unutmalı keçmiş günləri, Yayından qurtulan ox dönməz geri! Yıldırımla bərabər içəri girir; Əkrəm də şaşqın bir vəziyyətlə düşünüb durur. Bu sırada Cəlal təpə başında görünərək, ətrafı uçurumlu cığır ilə irəlilər. Gövərçin onu görüncə, nifrətlə geri dönmək istər. Cəlal
Gövərçin, Gövərçin, mələk Gövərçin! Bu nifrətlər neçin? Söylə, ah, neçin? (Gövərçin usanmış bir tövr ilə çəkilib getmək istər, Cəlal acı və yaralı qəhqəhələrlə) Qartaldan ürkən bir gövərçin kimi,
Gövərçin Xəyal, boş bir xəyal, sönük bir xəyal!
(son dərəcə sinirli) Artıq unut, hər şey məhv olub getdi,
(Balkona doğru irəlilər.) Cəlal Son görüşdür, əfv et, xəyal olsa da, Son nəfəsdir, əfv et, məhal olsa da... (Əllərini köksündə çapraz edərək, yəs və dəhşət içində baxa qalır.) Əkrəm Cəlal, şaşırdınmı? Ah, düşün bir az, Ər kişiyə ümidsizlik yaraşmaz! Hər dərd için, şübhəsiz, bir çarə var. Bəsbəlli, hər qışı izlər bir bahar. Cəlal
Xayır, bu dərd için bulunmaz çarə, Xayır, bu bir qış ki, çıxmaz baharə. Əkrəm
(bir az yaxlaşır) Gəl bəri, gəl yetər çocuqluq, yetər. Gəl, səni bəkləyir parlaq əməllər. Əvət, sənət, dəha, alqış, pərəstiş Həp səni bəkləyir... Cəlal
İstəməm... keçmiş... Xayır, heç bir şey istəməm, imdi mən Yalnız məsum Gövərçinin qəlbindən Silinməz ləkəyi silmək istərəm, Çox alçaldım da, yüksəlmək istərəm. Əkrəm
Cəlal! Bu çılğın hal ilə əmin ol, Fəlakət doğurar həp tutduğun yol. Cəlal
Qorxunc və acı qəhqəhələrdən sonra qorxaq, şaşqın və məcnunanə baxışlarla baxar. Öncə həzin və titrək... sonra getdikcə sinirli və həyacanlı, bir fəryad ilə Uçurum: qaranlıq, çıxılmaz yolum, Uçurum: uçurum həp sağım, solum. Uçurum: duyduğum həqiqət, xəyal. Uçurum: uçurum yaldızlı amal. Uçurum: çağlayanlar, kəhkaşanlar, Uçurum: dənizlər, dağlar, ormanlar. Uçurum: üfüqlər, əngin fəzalar. Uçurum: uçurum çılğın dəhalar, Uçurum: sürəkli, coşğun alqışlar, Uçurum: uçurum süzgün baxışlar, Uçurum: bu çirkin, bu alçaq həyat, Uçurum: uçurum bütün kainat!.. (Uçuruma yaxlaşır.) Əkrəm
Cəlal, bir düşün, ah, nə dəhşətli hal!.. Cəlal
Uçurum!.. Uçurum!.. (Uçuruma atılır.) Gövərçin (qollarını Cəlala doğru açaraq, son dərəcə mütəəssir) Cəlal, ah, Cəlal!..
(Bayılıb Əkrəmin qolları arasına düşü verir.) Pərdə
SON Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|