Yer po`stidagi tektonik harakatlar

Muzliklarning geologik ishi

Muz faoliyatini geologik agent sifatida urganish yer yuzasini hozirgi holatini ancha tuliq bilib olishga, shu bilan birga u paydo bo`lganidan beri turli davrlarda qanday o`zgarib kelganligini aniqlashga yordam beradi.
Muzlik. Tog` jinslarini bir joydan ikkinchi joyga kuchiruvchi hamda ularni yotqizuvchi, ya`ni yer yuzasida harakatlanuvchi eng kuchli agentlardan biri muzlikdir. Hozirgi vaqtdagi Yer sharidagi barcha muzliklarning umumiy maydoni quriklikning undan bir qismidan kuprog`ini yoki 16 mln. 215 ming km2 tashkil etadi. Yer sharidagi barcha muzliklarning 99,5% qutblarga va qutb yaqinidagi ulkalarga fakat 0,5% urtacha va tropik mintaqalardagi baland tog`li ulkalarga to`g`ri keladi.
Yer yuzidagi barcha muzliklar shakliga va xarakatining xarakteriga ko`ra ikki guruxga bo`linadi. Bular-materik muzliklari yoki qoplama muzliklar va tog` muzliklaridir.
Muzlik atrofidagi xaroratning keskin o`zgarishi, kunduzi isib, kechasi sovib ketishi natijasida tog` jinslari yemiriladi, bu sovuqdan nurash deyiladi. Muzlik o`z yo`lida uchragan qattiq tog` jinslari qoyalarni mayda-mayda qilib, maydalangan jinslarni bir joydan boshqa bir joyga olib ketadi, yer yuzasida katta chuqurchalar hosil qiladi. Muzlikning bunday ishi ekzaratsiya (xaydash-kovlash) deb ataladi. Muzlik xarakati natijasida yig`ilgan yotqiziqlar moryenalar deb ataladi. Morenalar asosan uch xil bo`ladi: ostki, ustki va ichki morenalar. Ustki morenalar muzlikka atrofdagi yon bag`irdan sinib va uvalanib tushgan jinslardan iborat. Ostki morenalar muzlik paydo bo`lmasdan oldin yemirilgan materiallarni muzlik sidirib to`plashidan hosil bo`lgan.
Yotqizilgan morenalar ikkiga: oxirgi va asosiy morenalarga bo`linadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

3. 
   Islomov O.I., Shoraxmedov SH.SH. Umumiy geologiya T.,
   

«Ukituvchi» 1971 yil.

4. 
   Kuznetsov S.S. Geologiya ,UzSSR «Urta va oliy maktab», davlat
   

nashriyoti,T., 1960.
3. «Geologiya lugati»UzSSR FA nashriyoti T.,1958.
4. Ananyev V.P., Peredelskiy A.V. Injenernaya geologiya. Iz-vo
«Vo`sshaya shkola», M-1980.
5.www.qmii.uz

Endogen jarayonlar tahlili

Yerdagi bo'ladigan jarayonlar; vulqon otilishi, zilzila, tog’ hosil bo'lishi, kabi ichki harakatlar endogen jarayonlar deb ataladi. Yerdagi behisob energiya ta’siridan jinslarning yotish holati va tarkibi o'zgaradi, burmali tog’lar, vulqon harakatlaridan orollar hosil bo'ladi. Yer qatlamlarini o'zgarishidan hosil bo'lgan har xil strukturalarni o'rganuvchi geologiyaning sohasi geotektonika deyiladi.iii.Yer po'stidagi endogen harakatlar qatlami yoki qatlamsiz yaxlit yotqiziqlarni normal yotishini o'zgartiradi. Qatlamlar yon tomonidan siqilishidan burmalanadi, tik ta’sir qilgan kuchdan esa sinadi, darzlar hosil qilib bo'laklarga ajraladi va nihoyat bir qismi ko'tarilib, ikkinchi qismi cho’kishi mumkin.iv.Qatlamlarning o’zgarishi ichki harakatga bog’liqdir. Bu harakatdan cho'kish, ko'tarilish, burmalanish, yer yorilishi, katta-katta palaxsalarning siljishi va boshqa xil tektonik strukturalar vujudga keladi. Tektonik harakatlar ikki xilga orogen va epeyrogen harakatga bo'linadi. Orogen harakatlar o'z navbatida plikativ (burmalanish) va diz’yunktiv (uzilma) turlarga bo'linadi.v.Epeyrogen (tebranma) harakatlar yer po'stining asriy tebranishida o'z ifodasini topgan..vi.Tektonik strukturalar orasida qatlamli, darz ketgan va ajralgan strukturalarni ko'rish mumkin.vii.1. Qatlamli struktura deb dengiz, ko'l, quruqlikda to'plangan mexanik, ximiyaviy va organik jinslarning tabiiy buzilmagan formasiga aytiladi.viii.Qatlamli strukturalarga jins qatlamlarining gorizontal yoki bir oz qiyshayib yotishi kiradi. Bunday holatni oldin tektonik harakatga aloqasi yo'q deb hisoblanar edi.Haqiqatda esa yotqiziqlarning yotish holati asosan yer po'stidagi harakatlarga bog’liqdir. Agar yer po'stining bir qismi asta-sekin cho'ksa yoki aksincha ko'tarilsa, shu joyga cho'kadigan jins qatlamlarning yotishi shu joyga moslashib qiya yoki gorizontal bo'ladi.ix.Yer po'stidagi harakatlar tufayli dengiz goh quruqlikka bostirib kiradi, goh orqaga chekinadi, buning natijasida dengiz ostida to'planuvchi cho'kindilar biri ikkinchisiga nisbatan suv bostirib kirganda bir xil tartibni saqlasa, suv qaytganda aksincha holatda bo'ladi.x.Yer po'stida hosil bo'lgan cho'kindilar qatlamlar shaklida yotadi. Qatlam deb usti va osti tomonidan chegaralanuvchi yuza bilan ajralgan, bir xil tarkibdan iborat bo'lgan yaxlit yotqiziqqa aytiladi.xi.Qatlamning usti va ostki chegarasini birlashtiruvchi tik chiziqning uzunligi qavatni haqiqiy qalinligiga teng bo'ladi. Qavatning yer yuzasiga chiqib turgan qismi ko'ringan qalinlik deyiladi.xii.Hosil bo'lgan har qanday birlamchi jins qatlamni normal holatdan o'zgarib qolganligini, ularning yotish burchagini va azimutini tog’ kompasi bilan niqlanadi.xiii.Yer po'stida tebranma — epeyrogen harakatlar. Bizga qattiq va mustahkam bo’lib ko'ringan yer po'stining ba’zi joylari ko'tarilib, boshqa joylari esa, asta-sekin cho'kib, ya’ni tebranib turadi. Yer po'stining bunday harakati epeyrogen harakat, jarayonning o'zi esa epeyrogenizm (grekcha -tugilish) jarayoni deb ataladi. Asriy tebranishlar yer yuzasining keng maydonida sodir bo'ladi.xiv.Dengiz yotqiziqlarini qatlami hamma qit’alarda topilishi va ularning yotqiziqlari bilan qoplanganligi o'tgan geologik davrlarda bir necha marta yer po'stida asriy tebranishlari bo'lganligidan darak beradi. Bu harakatlar hozir ham davom etmoqda.xv.Epeyrogen harakatlar qirg’oq chiziqlarning o'zgarishida ayniqsa yaqqol aks etadi. Dengiz sohillarining ba’zi yerlaridan suvning qaytishini kuzatish mumkin. Bunday hodisa yo dengiz sathining pasayishi yoki dengiz sohilining ko'tarilishida ro'y beradi. Quruqlikning cho'kishi yoki dengiz sathining ko'tarilishi natijasida dengiz tarnsgressiyasi vujudga keladi va quruqlikning bir qismini suv bosadi. Quruqlikdan dengiz suvi qaytsa regressiya deyiladi.xvi.Transgressiya bilan regressiya jarayoni bir xilda bo'lmaydi. Bu hodisalar tektonik harakatlar natijasida yer po'stining ayrim joylarining cho'kishi yoki ko'tarilishida ro'y beradi.xvii.Epeyrogen harakat yerlarda har xil vaqtda va turlicha tezlikda bo'ladi.xviii.Yer po'sti harakatini ko’rsatuvchi eng yaxshi misollardan biri Apennin yarim orolining Serapis sohilidagi ibodatxona minorasida dengizda yashovchi molyuskalar o'ygan izlar, bu yerda bir necha marta dengiz bo'lib qaytganligini ko'rsatadi.xix.Serapis sohillari hozir asta - sekin cho'kayotganligi sababli kasr ustun-larini 2,5 m gacha suv qoplagan. Bundan tashqari tarixiy materiallarga qaraganda, Skandinaviya sohillari 100 yilda 100 - 120 sm ko'tarilmoqda.xx.Yer po'sti ba’zi joylarda ko'tarilsa, ikkinchi joyda cho'kadi. Masalan Boltiq dengizining janubiy sohili sekin-asta cho'kmoqda. Shimoliy dengiz, La-Mansh bug’ozi, Qora dengizning Suxumi atrofidagi sohillari va Shimoliy Amerikaning sharqiy sohillari hamda Avstraliya materigi sohillari ham cho'kmoqda.xxi.Kongo daryosining Atlantika okeaniga quyiladigan qismi chuqur cho'kkan. Bu daryoning eski o'zani okean sathidan 3300 m chuqurlikda bo'lib, uning uzunligi sohildan okean ichkarisigacha 130 km ga boradi. O’zbekistonning tog’li rayonlari neogen davridan boshlab hozirgacha ko'tarilmoqda. Buni ellik besh yillik davlat nivelirovkasidan ko'rish mumkin, ya’ni Amudaryo boshi - Panj daryosining quyi oqimiga nisbatan shu o'tgan davr ichida 2,15 m ko'tarilgan.xxii.Yer po'stining asriy tebranishi faqat dengiz sohillaridagina emas, balki materik ichkarisida ham kuzatiladi. Masalan, Fransiyaning ayrim joylari, Al’p tog’larining etaklari va Boden ko'li atrofi, Shimoliy Amerikada Michigan ko'li sohillari, Tinch okeandagi Marjon orollari ham asta - sekin cho'kmoqda. Bunday misollarni ko'plab keltirish mumkin.xxiii.Yer po'stidagi hozirgi harakatlarni aniq o'lchashda geodezik asboblardan foydalaniladi. Tog’ jinslari qatlamlarining yotish holatini o'lchash bilan epeyrogen harakatlarining yer po'stiga bo'lgan ta’siri aniqlanadi. Geologik va geomorfologik kesimlar, tog' jinslarining yotish shakllarining tahlili ham katta yordam beradi.xxiv.1862—1932 yillardagi nivelirlashlarning natijalarini tekshirib ko'rilganda, Himolay bilan Gang daryosi o'rtasida joylashgan Shimoliy Hindostonning ko'p qismi bir yilda 18,2 mm ko'tarilgan Banoras shaxrining shimoliy qismi eng ko'p ko'tarilgan.xxv.Bunday ko'tarilishlar bo'ladigan joylarda suv ko'proq ish bajarib tik qirg’oqni qoyalarni vujudga keltiradi. Bu joylarda erroziya jarayoni tez bo'ladi va tik qoya rel'yefni paydo bo'lishiga sabab bo'ladi.
xxvi.Yer po'stining tik tebranma harakatidan tashqari, gorizontal harakati Pomir tog’lari janubdan shimolga tomon asta-sekin yiliga 2-3 m siljimoqda. Yer tarixida va rivojlanishida tektonik harakatlar muttasil, lekin goh tez, goh sust bo'lib turgan. Orogen harakatlar asosan ikkiga: burmalar hosil qiluvchi va ajratuvchi harakatlarga bo'linadi. Strukturalar qavatli cho'kindi yotqiziqlarning va ularni yon tomonidan siqilishi natijasida bukilib ketishidan hosil bo'ladi. Qavatlarni uzilmasdan buklanib hosil qilgan burmalariga burmalangan strukturalar deyiladi. Burmalangan strukturalarning morfologiyasiga qarab hosil bo'lish sabablari va ichki tuzilishi aniqlanadi. Bunday strukturalar tabiatda bir necha xil bo'lib asosiylari: antiklinal' va sinklinal' yoki qo'shoq burmadir. Qavatli cho’kindilar yon tomondan siqilishi tufayli qavariq va botiq shakl paydo bo'ladi. Bukilgan qavatlarni qavariq qismiga antiklinal', botiq kismiga sinklinal’ burma deb aytiladi. Antiklinal' va sinklinal' burmalar yonma-yon uchrasa, ularni qo'shoq burma deyiladi. Antiklinalning yadrosida qadimgi sinklinalning yadrosida esa, aksincha, yoshroq jinslar joylashadi.xxvii.Antiklinal' va sinklinal' burmalar qanotlarning tutashgan qismi qulf deb ataladi. Bukilma qulf ularning o'rtasida qavariq yoki botiq qismida bo'ladi. Antiklinal' va sinklinal' qulflari orasidagi masofa burma balandligi deb ataladi. Burma qanotlarining o'rta qismi orasidagi masofa uning eniga teng.xxviii.Burma qanotining yer yuzasi bilan kesishgan joyida uning burchagi hosil bo'ladi (qatlamning burchagi) Yotiq burmalarda yotish burchagi geometrik usulda tuzilgan ko'ndalang kesmalarga qarab aniqlanadi.xxix.Burma qulfidagi qatlamlar bukilmasini tutashtiruvchi nuqtalarga sharnir deyiladi. Shuning uchun har qaysi burmaning tuzilishida nechta qatlam bo'lsa, shuncha sharnir o'tkazish mumkin.xxx.Burmaning hamma sharniri orqali o'tuvchi chiziq, ya’ni uning geometrik o'rnini hosil qluvchi yuza tekislik deyiladi.xxxi.Bu tekislikning muhim xususiyatlaridan biri shuki, u to'g’ri burmalarda simmetriya tekisligi bo’la oladi va uni teng ikki bo’lakka bo’ladi.xxxii.O’q tekisligining yer yuzasi bilan kesishib hosil qilgan chizig’i burma o'qi deyiladi. Ko'pchilik xaritalarda va tektonik sxemalarda burmalarning tekislikda egallagan o'rni, ya’ni burma o'qi aks ettiriladi.xxxiii.Burmalarninng tasnifi. O'q yuzasining gorizontal holatiga nisbatan tutgan o'rniga qarab burmalar to'g’ri, qiyshiq, ag’darilgan va yotiq bo'ladi.xxxiv.O'q tekisligi va qanotlari bir - biriga parallel bo'lgan burmalar izoklinal burmalar hisoblanadi. Qanot tekisliklarini gorizontal enkayishiga qarab ular to'g’ri, agdarma va yotiq xillarga bo'linadi. Antiklinal' va sinklinallarda burma qanotlarining burchagi gorizontga nisbatan 90° dan katta bo'lsa, yelpig’ichsimon burma deb ataladi. Ularda o'q tekisligi pastga, yoki yuqoriga taram-taram bo'lib ketadi. Yelpig’ichsimon burmalar paydo bo'lganda, tog’ jinslarining yelpig’ichiga to'g’ri kelgan qatlamlari ko'pincha shunday siqiladiki, burmalar ichida orol tarzida tog’ jinslaridan bir qismi uzilib qoladi. Bu bukilmaning ezilgan yadrosi deb ataladi. Keng, tekisroq gumbazga va tik qanotga ega bo'lgan burmalar sandiqsimon yoki qutisimon burmalar deb ataladi.xxxv.Antiklinal' burmalar kesmada qanday shaklda bo'lishidan qat’iy nazar, uning yadrosida har doim eng qadimgi jinslar, qanotlarda esa, yosh jinslar joylashadi. Sinklinallar yadrosida aksincha, yosh jinslar, qanotlarida qadimgi jinslar joylashgan bo'ladi.xxxvi.Ko’ndalang kesmalarda burma sharnirlari har doim to'g’ri, groizontal chiziqlar bo'yicha bo'lavermaydi. Odatda ular to'lqinsimon bo'lib, bir joyda gorizont tekisligiga nisbatan cho'kkan, boshqa joyda ko'tarilgan bo'ladi. Sharnirning bunday to'lqinlanishi undulyatsiya deb ataladi. (kichikroq to'lqinlarning hosil bo'lishi burmalarning o'qlari ham har doim to'gri chiziq shaklida bo'lmaydi. Ularning egri-bugri shakldagisi geologiyada sigmoidlar deb nom olgan.xxxvii.Sharnirlari gorizontal, o'k tekisligi vertikal burmalar normal burmalardir. Ularni gorizontal tekislikda kesilsa, qatlamni tashkil etgan jinslar yuzaga yo'l-yo'l shaklda chiqadi. Qarama-qarshi yo'nalishlarda cho'kkan antiklinal burmalar braxiantiklinal burma deb ataladi.
xxxviii.Bunday antiklinal burmalardagi qatlamlar ostida ko'pincha tuz to'plangan bo'lib, ularning gorizontal holdagi kesmasi doira shaklidagi konturlarga ega bo'ladi.
xxxix.Tog’ jinslari holatlari qalinligining o'zgarishini tekshirish katta amaliy ahamiyatga ega. Burmaning ko'tarilgan va cho'kkan (botgan) qismlarida jins qalinligi ortib boradi, bu hodisa biror qanot qalinligining kamayishi tufayli yuz beradi. Bunday hollarda burmalarning qanotlari shunday siqiladiki, natijada siqilgan qatlam qanotlari butunlay yo’qolib ketadi.xl.Yer ichki harakatidan qatlamlarni yon tomondan siqilishi natijasida ular 15-40° gacha burchak hosil qilib sinadi va bir tomoni (qatlam) ikkinchi (yon qatlam) tomonga siljib chiqadi, bunga nadvig deyiladi.xli.Burmalar ichida ximiyaviy - mexanik harakatlar natijasida plastik (osh tuzi, gips, plastik gil va boshqalar) massalarning qisilishdan o'ziga xos struktura kelib chiqadi.
xlii.Jins qatlamlari yadrosidan qisilgan massa uning ustiga oqib chiqib, yuzasida yotgan qatlamlar yon tomonga siqilib ko'tariladi va bunda diapir (diapir - grekcha - oqib chiqish) burmalar hosil bo'ladi. Oqib chiqadigan yadro shakllari ham har xil konussimon, taroqsimon, gumbazsimon, silindrsimon) bo'ladi. Diapir burmalarning balandligi 100 m va undan ko'p bo'ladi. Bunday burmalar cho'kindi jinslar orasida tuzlar yoki bo'shoq jinslar ko'p tarqalgan rayonlarda (Qashqadaryodagi yura davri yotqizig’ida) uchraydi va rel’yefda yaqqol ko'rinib turadi.xliii.Fleksura deb ataluvchi burma gorizontal yotuvchi qavatlarning bir tekisda vertikal yo’nalishda harakat qilmasligidan paydo bo'ladi. U jins qavatlarining gorizontal yotishida ayniqsa yaqqol ko'rinadi. Fleksura — uzik burmalarga o'tish bosqichidir.xliv.Darzlik va uzilmali (dizyunktiv) strukturalar. Tog jinslari qatlamlarning buzilishiga, ajralishiga dizyunktiv harakat deb ataladi. Bu bilan harakat tufayli qatlamlarni kesib o'tuvchi yoriqlar (darzlik) namoyon bo'ladi. Yoriqlar katta, kichik hamda sayoz va chuqur bo'lishi mumkin, kichik yoriqlar bir qatlamdan tashqariga chiqmasligi mumkin. Bunday darzlar jins qavati yuzasidagina bo'lib fizik kuch ta’sirida tog’ jinsini qarshiligiga (egiluvchanligi, chidamliligi, mo’rtligi) qarab, ajraluvchan va egiluvchan xillarga bo'linadi. Burmalangan struktura o'ziga parallel yo’nalgan darzlarga klivaj deyiladi.xlv.Chuqur yoriqlar esa juda ko'p qatlamlarni kesib o'tib va minglab m gacha cho'ziladi. Masalan Janubiy Farg’ona chuqur yer yorig’i zonasi, sharqda Oldiyor (Fargona tog’i)dan Uralgacha boradi. Bunday yoriqlarga yondoshgan tog’ jinslari uning qanotlari deb ataladi. Gorizontga enkaygan yoriqlarda osma va yotiq qanotlar bir - biridan farq qiladi.xlvi.Paraklaz (tog’ jinslari bir-biriga nisbatan siljib joylashgan tektonik) yoriqlar kattaligi va qanotlar siljishining yo'nalishiga hamda yoriq tekisligi enkayish burchagining kattaligiga qarab belgilanadi. Bu belgilarga qarab uzilmalar (sbros), siljishlar (sdvig) aniqlanadi. Paraklaz yoriqlarini ko'pincha siljish yoriqlari deb ham atashadi, chunki qanotlar shu yoriqlar bo'yicha ko’chadi. Qanotlar nisbiy ko'chishining kattaligi yoriq amplitudasi deb ataladi.xlvii.Uzilma siljish deb shunday paraklazlarga aytiladiki, ular qanotlarining ko'chishi (50°dan ortik) qiya yo'nalishda ro'y beradi. Uzilma yoriqlaridan uziluvchi burchak tik yoki qiya bo'lishi mumkin. Agar uzilma yoriqlari pastga qanotlar tomoniga qiya bo'lsa, u normal uzilma deb ataladi.xlviii.Ko'tarilgan qanotga qiya bo'lsa, aks uzilma yoki ko'tarilma deb ataladi.Agar uzilma qanotlari bitta yoriq orqali ko'chsa oddiy uzilma hosil bo'ladi. Murakkab uzilmalar ham uchraydi. Ikki yon tomoni cho'kmagan, parallel yoriqlar bilan chegaralangan, o'rtasi cho'kkan joy graben deyiladi. Oddiy graben ikkita uzilma bilan chegaralandi. Murakkab graben uzilmalar sistemasi bilan chegaralanadi. Grabenlarga O'lik dengizi, Baykal ko'li, Reyn vodiysi, Oxangaron daryosi vodyisi misol bo'la oladi. Katta va murakkab grabenlar sistemasi Sharqiy Afrikada Zambezi daryosi, Katta Afrika ko'llaridan Efiopiyagacha cho'ziladi. Keyin bu sistema Afrika bilan Osiyo orasidan o'tadi, uning markazi Qizil dengizga tug’ri keladi. Bu grabenning uzunligi taxminan 5000 km.xlix.Qatlamlarning parallel yoriq bo'ylab uzilishidan cho'kmay qolgan o'rta qismiga gorst deb ataladi. Ikki tomondan uzilma bilan chegaralangan gorstlar oddiy, bir necha uzilma bilan chegaralangani - murakkab gorstlar deb ataladi.
Geofizikaning rivojlanish istiqboli
Geofizik texnik xodimining ish tavsifi. Kasb-geofizik 48.9 Do'stlar uchun! ma'lumotnoma Geofizika fani nisbatan yoshdir. U 19-asrning o'rtalarida paydo bo'lgan. Geofizika insonning atrofdagi dunyo haqidagi tushunchalarini kengaytirishga asoslangan: u nafaqat turli moddalardan iborat - elektromagnit maydonlar muhim o'rin tutadi. Ularni sezish mumkin emas, lekin ularni maxsus asboblar yordamida o'lchash mumkin. Bugungi kunda geofizikaning asosiy vazifalari Yerning tabiiy boyliklarini o'rganish, atrof-muhitni muhofaza qilish, yadro sinovlarini nazorat qilish, ob-havo va tabiiy ofatlarning prognozlarini tuzishdir. Bundan tashqari, ular Jahon okeani va kosmik tadqiqotlar bo'yicha tadqiqotlar olib boradilar. Faoliyat tavsifi Ixtisosiga qarab (neft geofizigi, geofizik, razvedka geofizigi, seysmik kashfiyotchi, tortishish kashfiyotchisi va boshqalar) geofizik har xil faoliyat turlarini amalga oshiradi. U tadqiqot laboratoriyasida ham kompyuterda, ham ish safarlarida ishlay olishi mumkin. Geofiziklar tundra, cho'llar, tog'lar va boshqa g'ayrioddiy va hatto kirish qiyin bo'lgan joylarni ziyorat qilishlari kerak. Ba'zan siz tog'larga ko'tarilishingiz yoki dag'al daryolardan o'tishingiz kerak. Geofiziklar ruda, neft va gaz konlari, er osti suvlari quruqlik va dengiz shlyuzlarida qidiruv va qidiruv ishlarini olib boradi va seysmik qidiruv ishlarini olib boradi. Geofiziklar arsenalida ko'plab maxsus asboblar va asboblar mavjud: geodezik, gidrografik, okeanografik, gidrologik, meteorologik yoki geofizik. Ularning yordami bilan magnit, elektr va tortishish maydonlarining zaruriy o'lchovlari amalga oshiriladi. O'lchov natijalariga ko'ra ular er qobig'ining tuzilishi, okean tubining relyefi xaritalarini tuzadilar, muz qatlamlarining qalinligini, shuningdek tarkibi va kelib chiqishini aniqlaydilar. toshlar. Geofiziklar seysmik tadqiqotlar bilan ham shug'ullanadilar - portlash yoki zarba natijasida sun'iy ravishda yaratilgan seysmik to'lqinlar yordamida er qobig'ini o'rganish. Olingan barcha natijalar kompyuterda tahlil qilinadi. Fizik va geografiya bo'yicha umumiy bilimlardan tashqari, geofizik o'rganilayotgan maydon haqida geologik va geofizik ma'lumotlarga ega bo'lishi kerak. U maxsus professional kompyuter dasturlarini bilishi va xarita chizishni bilishi kerak. Geofizik o'z ishida muhandislik geologiyasi to'g'risidagi bilimlarni to'g'onlar, ko'priklar, tunnellar va yirik inshootlarni qurishda qo'llaydi. Ish haqi rossiya uchun o'rtacha:moskvada o'rtacha:sankt-Peterburgdagi o'rtacha: Mehnat majburiyatlari Geofizik er qobig'ining tarkibi, tuzilishi bo'yicha ilmiy tadqiqotlar olib boradi, uning rivojlanish tarixi, vujudga kelish shartlari va kimyoviy tarkibi toshlar. U er usti va er osti suvlari, muzliklar va qor qoplamlarining geografik tarqalishini, tarkibi va xususiyatlarini o'rganadi, shuningdek tadqiqot usullarini takomillashtiradi. Geofiziklarning vazifalariga qidirish va qidiruv ishlarini rejalashtirish va o'tkazish kiradi. Ular Yerning magnit maydonlari xaritalarini tuzadilar, ular kashfiyot paytida navigatsiyada qo'llaniladi. mineral. Dala topilgandan so'ng, geofizik o'z zaxiralarini taxmin qilishi kerak. U atrof-muhitga zarar etkazmaslik uchun rivojlanishni eng oqilona tarzda rejalashtirishi kerak. Kasbiy o'sishning xususiyatlari Yangi zarb qilingan geofiziklar odatda texnik sifatida karerasini o'lchovlarning ayrim turlarini bajarish bilan boshlashadi. Geofiziklar ilmiy-tadqiqot va loyihalash tashkilotlarida, geologik qidiruv tashkilotlarida, sanoat korxonalarida va neft qazib chiqaruvchi kompaniyalarda talab qilinadi. Bu erda siz katta geofizik yoki sayt boshlig'i darajasiga ko'tarilishingiz mumkin. Xodimlarning xususiyatlari Professional geofizikka fizika va geografiyaga qiziqishdan tashqari yaxshi matematik ko'nikmalar kerak, chunki juda ko'p hisob-kitoblarni bajarish kerak. Analitik aql va fazoviy fikrlash turli o'lchovlar va tadqiqotlarni amalga oshirishda, shuningdek ularni keyinchalik kompyuterda qayta ishlashda va xaritalarni tuzishda muhim ahamiyatga ega. Geofizikka diqqat va sinchkovlik kabi fazilatlar ham kerak bo'ladi. O'lchovlar ko'pincha dalada amalga oshirilganligi sababli, turli xil iqlim zonalarida va ob-havo sharoitida, geofizik yaxshi sog'liq va jismoniy chidamlilikka ega bo'lishi kerak. U jamoada ishlay olishi va o'zaro yordamga tayyor bo'lishi kerak. TASDIQLANGAN: [Lavozim] _______________________________ _______________________________ [Kompaniyaning nomi] _______________________________ _______________________/[TO'LIQ ISMI SHARIF.]/ "______" _______________ 20___ yil ISHNING TAVSIFI Geofizika muhandisligi 1. Umumiy qoidalar 1.1. Ushbu ish ta'rifi geofizik texnikning vakolatlari, funktsional va lavozim majburiyatlari, huquqlari va majburiyatlarini belgilaydi va tartibga soladi [Genetik ishda geologik tashkilot nomi] (keyingi o'rinlarda geologik tashkilot deb yuritiladi). 1.2. Geofizik texnik amaldagi mehnat qonunchiligida belgilangan tartibda geologik tashkilot rahbarining buyrug'i bilan tayinlanadi va ishdan bo'shatiladi. 1.3. Geofizik mutaxassislar toifasiga kiradi va geologik tashkilotning [tezkor rahbarning lavozimi nomiga] bo'ysunadi. 1.4. Geofizik lavozimiga tegishli malakaga ega shaxs tayinlanadi: Geofizik I toifasi: o'rta kasbiy (geologik) ma'lumot va II toifali texnik-geofizik sifatida ish staji kamida 2 yil. Geofizik II toifasi: o'rta kasbiy (geologik) ma'lumot va geofizik texnik sifatida ish tajribasi kamida 2 yil. Geofizik: ish stajiga talablarsiz o'rta kasbiy (geologik) ta'lim. 1.5. Geofizik bilishi kerak: geologik o'rganish, er osti va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi qonunlar va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar; geofizik ishlarni ishlab chiqarish bilan bog'liq tashkiliy va ma'muriy hujjatlar va uslubiy materiallar; nazariy asos geofizik usullar; geofizik ish texnologiyasining turlari, maqsadi va asoslari; ishning o'rganilayotgan hududida (ob'ektida) geofizika ishlarini rivojlantirish istiqbollari; ishning o'rganilayotgan hududi (ob'ekti) to'g'risida geologik va geofizik ma'lumotlar; qo'llaniladigan geofizika uskunalari, apparatlari, asboblari turlari, maqsadi va dizayni va ularning qoidalari texnik ekspluatatsiya; geofizik tadqiqotlar va materiallar sifatiga qo'yiladigan talablar; ro'yxatga olish materiallarini, geofizik hujjatlarni va hisobotlarni yuritish, hisobga olish va saqlash tartibi va qoidalari; dala geofizik materiallarini qayta ishlash tartibi va usullari; geofizik ma'lumotlarni qayta ishlash va talqin qilishda texnik hisob-kitoblarni, grafik va hisoblash ishlarini bajarish usullari va vositalari; geofizik ishlarni rejalashtirish va loyihalash asoslari; rivojlangan ichki va chet el tajribasi geofizika ishlari sohasida; mineral xom ashyo iqtisodiyoti va geologik qidiruv asoslari; asoslari mehnat qonunchiligi; yong'indan himoya qilish qoidalari; mehnatni muhofaza qilish qoidalari. 1.6. Geofizik: yo'nalishdagi boshqa xodimlarning so'rovlariga zudlik bilan javob berish kasbiy faoliyat, kerakli ma'lumotlarni to'liq taqdim etish; boshqa xodimlarga xolisona munosabatda bo'lish, shaxsiy munosabatidan qat'i nazar, ularning ish natijalari asosida tashkilot maqsadlariga erishishda ularning hissasini baholash; amal qiling muddati topshiriqlar va buyruqlarni bajarish; ish natijalaridagi sifat yaxshilanishiga olib kelishi mumkin bo'lgan taqdirda ishdagi hamkasblariga ularning faoliyatidagi muammolarni hal qilishda yordam berish; professional darajangizni doimiy ravishda oshirib boring; o'ziga yuklatilgan vazifalarni halol va vijdonan bajarishi; mulkni buzilmasdan va xavfsiz ishlatishda saqlash; jamoada qulay axloqiy va psixologik iqlimni shakllantirish va mustahkamlashga har tomonlama hissa qo'shish; rasmiy va tijorat sirlarini saqlash; tashkilot xodimlarining shaxsiy ma'lumotlari, ichki mehnat tartibi, mehnatni muhofaza qilish, xavfsizlik, ishlab chiqarish sanitariyasi va yong'indan himoya qilish qoidalari bilan ishlashda maxfiylik qoidalariga rioya qilish. 1.7. Geofizik o'z faoliyatida quyidagilarni boshqaradi: tashkilotning mahalliy aktlari va tashkiliy-ma'muriy hujjatlari; ichki mehnat qoidalari; mehnatni muhofaza qilish qoidalari, sanoat sanitariyasi va yong'indan himoya qilish; bevosita rahbarning ko'rsatmalari, buyruqlari, qarorlari va ko'rsatmalari; ushbu ish tavsifi. 1.8. Geofizik texnik vaqtincha yo'qligi paytida uning vazifalari [deputat lavozimi nomi] ga yuklanadi. 2. Ish vazifalari Geofizik quyidagi mehnat funktsiyalarini bajaradi: 2.1. Geofizik tadqiqotlar va geofizik materiallarni qayta ishlash ishlarida qatnashadi. 2.2. Eksperimental, uslubiy, tematik va boshqa maxsus geofizika ishlarini bajarishda qatnashadi. 2.3. Dala geofizik ishlarini tashkil etish, amalga oshirish va tugatish, zarur asboblarni, asboblarni, dala texnikalarini qabul qilish va depozit qilishda va dala materiallarini ofisda qayta ishlashda ishtirok etadi. 2.4. Geofizik tadqiqotlar o'tkazish va ularga texnik xizmat ko'rsatish uchun asboblarni va boshqa texnik vositalarni ishlatishga tayyorlashda va o'rnatishda qatnashadi. 2.5. Geofizik kuzatuvlarni ro'yxatdan o'tkazish natijalarini aniqlaydi va rasmiylashtiradi. 2.6. Birlamchi geofizika hujjatlarini yuritadi va uni qayta ishlash, hisobga olish va saqlashni amalga oshiradi. 2.7. Geofizik ma'lumotlarni qayta ishlash va talqin qilishda texnik ishlarni bajaradi. 2.8. Loyiha-smeta hujjatlarini tayyorlashda qatnashadi. 2.9. Matn, jadval va grafik materiallarni tayyorlashda qatnashadi, shuningdek, matnni texnik tuzatish va geofizik tadqiqotlar natijalari bo'yicha hisobotlarni tayyorlashni amalga oshiradi. 2.10. Ishlab chiqarish hujjatlarini tayyorlash, hisobot berish va geofizik ishlarining borishi to'g'risida tezkor ma'lumotlarni tayyorlashda qatnashadi. 2.11. Geofizika ishlari sifatiga qo'yiladigan talablar, er osti qavatini va atrof-muhitni muhofaza qilish bo'yicha chora-tadbirlar, mehnatni muhofaza qilish qoidalari, geofizika ishlari bilan shug'ullanadigan ishchilar tomonidan yong'indan himoya qilish. Ish zarur bo'lsa, geofizik o'z ishini bajarishga jalb qilinishi mumkin ish vazifalari federal mehnat qonunchiligi qoidalarida belgilangan tartibda qo'shimcha ish. 3. Huquqlar Geofizik quyidagi huquqlarga ega: 3.1. Geologik tashkilot rahbariyatining uning faoliyatiga oid qarorlari loyihalari bilan tanishish. 3.2. Rahbariyat ko'rib chiqishi uchun ushbu lavozim tavsifida nazarda tutilgan vazifalar bilan bog'liq ishlarni takomillashtirish bo'yicha takliflar yuboring. 3.3. Faoliyat doirasidagi qo'mitalar va ishchi guruhlarning yig'ilishlarida, xodimlarning boshqa yig'ilishlarida qatnashish. 3.4. Tarkibiy bo'lim faoliyati bilan bog'liq masalalarni muhokama qilishda ishtirok etish. 3.5. Agar kerak bo'lsa, geologik tashkilotning barcha tarkibiy bo'linmalari xodimlari bilan o'zaro aloqada bo'ling. 3.6. Shaxsan yoki bevosita rahbar nomidan bo'lim boshliqlari va boshqa mutaxassislardan o'zlarining rasmiy vazifalarini bajarish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlar va hujjatlarni so'rash. 3.7. O'z vakolatlari doirasida hujjatlarni imzolash va tasdiqlash. 3.8. O'ziga qo'yilgan vazifalarni hal qilishda barcha (alohida) tarkibiy bo'linmalar mutaxassislarini jalb qilish (agar bu tarkibiy bo'linmalar to'g'risidagi qoidalarda nazarda tutilgan bo'lsa, agar bo'lmasa - geologik tashkilot rahbarining ruxsati bilan). 3.9. Geologik tashkilot rahbariyatidan o'z vazifalari va huquqlarini bajarishda yordam berishni talab qilish. 3.10. Strukturaviy birlik nomidan harakat qilish va boshqalar bilan munosabatlarda uning manfaatlarini ifodalash tarkibiy bo'linmalar o'z vakolati doirasida geologik tashkilot. 3.11. Bilan munosabatlarda tarkibiy bo'linmani namoyish eting tashqi tashkilotlar o'z vakolati doirasidagi faoliyat yo'nalishi bo'yicha. 3.12. Malaka oshirish, kadrlar tayyorlash va malakasini oshirish bilan bog'liq masalalar bo'yicha geologik tashkilotning tarkibiy bo'linmalari va tashqi tashkilotlar bilan rasmiy yozishmalar olib borish. 3.13. Ish vaqtini rejalashtirish bo'yicha mustaqil qaror qabul qiling. 4. Mas'uliyat va ish faoliyatini baholash 4.1 Geofizik ma'muriy, intizomiy va moddiy (va ba'zi hollarda Rossiya Federatsiyasi qonunlarida nazarda tutilgan - va jinoiy) javobgarlikni o'z zimmasiga oladi: 4.1.1. Bevosita rahbarning rasmiy ko'rsatmalarini bajarmaganlik yoki lozim darajada bajarmaganlik. 4.1.2. O'zining mehnat funktsiyalarini va unga yuklatilgan vazifalarni bajarmaganligi yoki noto'g'ri bajarganligi. 4.1.3. Berilgan rasmiy vakolatlarni suiiste'mol qilish, shuningdek ulardan shaxsiy maqsadlarda foydalanish. 4.1.4. Unga yuklatilgan ishning holati to'g'risida noto'g'ri ma'lumotlar. 4.1.5. Xavfsizlik qoidalari, yong'in xavfsizligi va korxona va uning xodimlarining faoliyatiga tahdid soladigan boshqa qoidalarning buzilishini to'xtatish choralarini ko'rmaslik. 4.1.6. Mehnat intizomini bajarmaganlik. 4.1.7. O'z faoliyati davomida sodir etilgan huquqbuzarliklar Rossiya Federatsiyasining amaldagi ma'muriy, jinoiy va fuqarolik qonunchiligi bilan belgilangan chegaralar doirasida. 4.1.8. Tashkilotga yoki uchinchi shaxslarga rasmiy vazifalarini bajarish paytida harakatlar yoki harakatsizlik bilan bog'liq moddiy zarar va / yoki zarar etkazish. 4.2. Geofizik texnik ishini baholash quyidagicha amalga oshiriladi: 4.2.1. Zudlik bilan rahbar - muntazam ravishda, xodimning kunlik mehnat funktsiyalarini bajarishi jarayonida. 4.2.2. Korxonaning attestatsiya komissiyasi - vaqti-vaqti bilan, lekin kamida ikki yilda bir marta, baholash davridagi ishning hujjatlashtirilgan natijalari asosida. 4.3. Geofizik texnik ishini baholashning asosiy mezonlari uning ushbu yo'riqnomada ko'zda tutilgan vazifalarni sifatli, to'liq va o'z vaqtida bajarganligidir. 5. Ish sharoitlari 5.1. Geofizikning ishlash tartibi tashkilotda o'rnatilgan ichki mehnat qoidalariga muvofiq belgilanadi. 5.2. Ishlab chiqarish ehtiyojlari tufayli geofizik sayohat qilishi mumkin xizmat safarlari (shu jumladan mahalliy ahamiyatga ega). Ko'rsatmalar bilan tanishdi ___________ / ____________ / "____" _______ 20__ y. Geofizika kasbi, shuningdek, fanning o'zi nisbatan yaqinda, 19-asrning o'rtalarida, er tuzilishi to'g'risida yangi ilg'or bilimlarning paydo bo'lishi tufayli paydo bo'ldi. Geofizik kasbining tavsifi Sayyoramizning rivojlanishi va uning boyliklari geofizikadagi tadqiqotlarsiz imkonsizdir. Ushbu fan tabiiy ofatlar haqidagi bilimlarni tizimlashtiradi, tabiiy resurslarni o'rganadi va baholaydi, Jahon okeanini o'rganadi, shuningdek, yadro sinovlari va ularning oqibatlarini nazorat qiladi. Darhaqiqat, geofizika kelib chiqishi, evolyutsiyasini, shuningdek, tabiiy va inson ta'siridan kelib chiqadigan turli xil jarayonlarni Yer ichaklarida o'rganadi. 20-asrning o'rtalarida texnologiyaning rivojlanishi va ko'plab jarayonlarning kompyuterlashtirilishi bilan geofizika keyingi rivojlanish uchun katta turtki oldi. Endi ushbu fan sohasi foydali qazilmalarni qidirish va qidirishda, dunyo aholisini tabiiy ofatlar va texnogen ofatlarning oldini olish va himoya qilishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Zamonaviy dunyoda geofiziklarning asosiy mashg'uloti bu er yuzasi parametrlarini o'rganish, uning tubida sodir bo'layotgan turli xil fizik jarayonlar, shuningdek ularning sabablari va oqibatlarini aniqlashtirishdir. Shunday qilib, geofiziklarning mas'uliyati bir nechta bandlarda keltirilgan: seysmik faollikni o'rganish, tortishish kuchini o'rganish, elektromagnit maydonlarni o'rganish, vulkanik faollik, burg'ulash paytida er po'stining harakati. Geofizikaning zamonaviy qo'llanilishi ham sayyoramizning tabiiy boyliklarini o'rganishda, atrof-muhitni muhofaza qilishda, hamda tabiiy sharoit va tabiiy ofatlarni bashorat qilishda. Geofiziklar faoliyatining yo'nalishlari Geofizik ko'plab sohalarda dastur topishi mumkin. U ilmiy tadqiqotlar bilan shug'ullanishi mumkin - geofizik dala ishlari va sayyoramizda sodir bo'layotgan jarayonlarni tahlil qilish. Bu tabiiy ofatlarni (toshqinlar, zilzilalar, vulqon otilishi va boshqalarni) yanada ishonchli taxmin qilish uchun muhimdir. Boshqa narsalar bilan bir qatorda, geofiziklar o'qitishda faol ishtirok etadilar. Ko'proq qo'llaniladigan yo'nalish foydali qazilma konlarini o'rganish yoki fuqarolik qurilishida loyihalashtirish ishlari. Bundan tashqari, geofiziklar qurilishni tasdiqlash jarayonida xususiy korxonalarga yoki hukumatga maslahat xizmatlarini ko'rsatishlari mumkin. Geofizik kasbidagi ish sharoitlari Geofizik qanday mutaxassislikni tanlaganiga qarab, uning ishining mohiyati ham o'zgaradi. Ajratish: neft geofiziklari; geofiziklarni qidirish; seysmik qidiruvchilar. Biroq, mutaxassislar har doim ham dalada ishlashga majbur bo'ladilar: taiga, cho'l, tog'larda yoki hatto dengizda. Yaxshi geofizik nafaqat o'z kasbini chuqur bilishni, balki yaxshi jismoniy tayyorgarlikni va sog'likni ham talab qiladi. Ko'pincha, geologik partiyalar konlarni qidirishda yuzlab kilometrlarni quruqlikdagi transport vositalarida bosib o'tishadi. Yoki ular tog'larni uskuna sudrab piyoda yurishlari kerak. Geofiziklar uchun kasbiy talablar Hozirgi vaqtda geofizikning eng muhim faoliyatlaridan biri bu neft va gaz, ruda konlarini qidirish, er osti suvlarini topish va seysmik tadqiqotlardir. Bunday faoliyatni amalga oshirish uchun geofiziklar ko'plab maxsus geodezik, gidrografik, okeanografik, gidrologik, meteorologik yoki geofizik asboblardan foydalanadilar. Ushbu vositalar er qobig'i, okean tubi xaritalarini tuzishda va muzliklarning qalinligini va toshlarning tarkibini aniqlashda yordam beradi. Geofizik nafaqat fizika va geografiya sohalarida bilimlarga ega bo'lishi, balki maxsus kompyuter dasturlarining tajribali foydalanuvchisi bo'lishi, ko'priklar, tunnellar va boshqa yirik inshootlarni qurish kabi ishlarni bajarish uchun muhandislik geologiyasida etarli malakaga ega bo'lishi kerak. Mehnat bozorida geofiziklar uchun ish o'rinlari va ish haqi darajasi Hozirgi kunda tajribali geofiziklarga bo'lgan talab oliy ma'lumot yuqori. Neft, gaz va kon qazuvchi kompaniyalar yangi kadrlar olishga qiziqish bildirmoqda. Odatda, universitetning birinchi yillaridan so'ng talabalar amaliyot o'tashlari va keyingi ish bilan ta'minlashga yordam beradigan ish qobiliyatlarini olishlari mumkin. Chet tillarni bilish chet el kompaniyalarida ish qidirishni osonlashtiradi. Bugungi kunda, umuman mamlakatda, geofizik yoki ushbu mutaxassislikka tegishli lavozimlar uchun juda ko'p ochiq vakansiyalar mavjud. Kerakli tajriba va kutilgan majburiyatlarga qarab ish haqi darajasi 60,000 dan 170,000 rublgacha va undan yuqori. Ish beruvchilar bo'sh ish o'rinlari uchun ariza beruvchidan olingan geofizik ma'lumotlarni 2D / 3D formatida tizimli va dinamik ravishda izohlashi, xaritalarni tuzishi, kerakli materiallarni yig'ishda ishtirok etishi va eksperimental dala ishlarini olib borishi va hokazolarni talab qilishi mumkin. Geofizik qaerda ishlashi mumkin universitetlarda va ilmiy-tadqiqot institutlarida, geologiya bilan shug'ullanadigan mintaqaviy markazlarda, er osti boyliklari bo'yicha tadqiqotlarni olib boradigan muhandislik byurolarida, xom ashyo va minerallarni qazib olish bilan shug'ullanadigan sohalarda, rivojlanishda dasturiy ta'minotgeografik va fizik tadqiqotlar uchun foydalaniladi. Ular qaerda geofizikani o'rgatishadi Siz geologiya fakultetlarida turli xil universitetlarda, shuningdek, geologik texnik maktablarda geofizika bo'yicha ma'lumot olishingiz mumkin.

ZILZILA TURLARI SABABLARI KUCH

Rеja:

1.