Yodning inson tanasi uchun fiziologik ahamiyati

TADQIQOT MATERIALLARI VA METODOLOGIYASI 
Inson tanasida yodning assimilyatsiyasiga ko'plab omillar, ham endogen (jins, yosh, 
genetik moyillik) va ekzogen (atrof-muhitga xos bo'lgan atrof-muhit sharoitlari) ta'sir ko'rsatadi. 
Ushbu omillarning barchasining o'zaro ta'sirining murakkabligi umuman muammoni hal qilishda 
asosiy qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Biroq, ushbu maqolada yod metabolizmining barcha 
jihatlarini ko'rib chiqmaymiz. Bizning vazifamiz yodni oziq-ovqat zanjiri orqali assimilyatsiya 
qilish mexanizmini o'rganish edi. 
TADQIQOT NATIJALARI VA MUHOKAMASI 
Yodni inson hayoti davomida iste'mol qilish 5 g dan oshmaydi va uning tanadagi umumiy 
miqdori 15-25 mg ni tashkil qiladi. Qalqonsimon bezdagi yod miqdori 200-500 mkg/g ni tashkil 
qiladi. yodga bo'lgan ehtiyoj yoshga va fiziologik holatga bog'liq: balog'at davrida, homiladorlik 
va laktatsiya davrida u ko'tariladi. Zamonaviy tushunchalarga ko'ra, yodga kunlik ehtiyoj 
quyidagi miqdor bilan tavsiflanadi:
 
Go'daklar va 6 yoshgacha bo'lgan bolalar uchun 90 mkg
 
7-10 yoshli bolalar 120 mkg
 
O'smirlar va kattalar uchun 150 mkg
\ 
Homilador va emizikli 200 mkg
 
Aksariyat mualliflarning fikriga ko'ra, qalqonsimon bez gormonlarining organizmdagi roli 
juda katta, chunki ko'pgina hayotiy funksiyalar ularning ishtirokida amalga oshiriladi. Barcha 
organlar va to'qimalarda biokimyoviy reaksiyalar tezligi qalqonsimon gormonlarga bog'liq: ular 
protein, yog', uglevod almashinuvida, suv-elektrolitlar almashinuvida, ba'zi vitaminlar 
almashinuvida, boshqa endokrin bezlarning gormonlari bilan o'zaro aloqada bo'lishadi. 
Qalqonsimon gormonlarning asosiy fiziologik ta'siri oqsil sintezini rag'batlantirish, 
to'qimalarning o'sishi, rivojlanishi va farqlanishi, kislorod iste'molining ko'payishi. Tabiiyki, 
shuning uchun bu qalqonsimon funksiyaning yetishmasligi (gipofunksiya) yoki aksincha, 
gormonlar sekretsiyasining ko'payishi (giperfunksiya) tananing fiziologik holatini chuqur 
buzilishiga olib keladi [1,4,6].
 
Tiroid gormonlari jigar, buyraklar, yurak, asab tizimi va skelet mushaklariga ta'sir etib, 
norepinefringa sezgirligini oshiradi va hujayrali nafas olishni, kislorod iste'moli va metabolik 
tezlikni oshiradi. Ushbu gormonlarning ta'siri asta-sekin namoyon bo'ladi: ularning 
konsentratsiyasining oshib borishi va ko'rinadigan ta'sirgacha 48 soat davom etishi mumkin.Bu 
kechikish, ehtimol, qalqonsimon gormonlar ta'sir mexanizmi, shu jumladan oqsil sintezini 
tartibga solish bilan bog'liq.
 
Turli xil hayvonlarda ularning mineral metabolizmini tartibga solishdagi roli aniq 
isbotlangan. Shunday qilib, tiroksin hujayradan tashqari va hujayra ichidagi muhit o'rtasida 
elektrolitlar gradyanini saqlab turishga yordam beradi. Kalsiy va magniy almashinishidagi 
qalqonsimon gormonlarning roli ko'rsatilgan [9].
 

---

SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337 
537 
Tiroid hujayralarining o'sishi, differentsiatsiyasi va faoliyatining asosiy regulyatori gipofiz 
tiroidni ogohlantiruvchi gormon (TOG) hisoblanadi. Ushbu gormon yod metabolizmining ko'p 
bosqichlariga ta'sir qiladi. Tiroid hujayralari retseptorlari bilan bog'lanib, tiroidni ogohlantiruvchi 
gormon (TOG) yodidlarning to'planishini, tiroid gormonlarini sintezini, tiroglobulinni kolloiddan 
tiroid sitoplazmasiga va T4 va T3 ajralishini rag'batlantiradi. Qalqonsimon gormonlar sintezi va 
sekretsiyasini tartibga solish salbiy teskari aloqa printsipi asosida amalga oshiriladi; T
4
va T
3
ning yuqori darajasi tiroidni ogohlantiruvchi gormon ishlab chiqarilishini kamaytiradi. Tiroidni 
ogohlantiruvchi gormon sintezi va sekretsiyasi, o'z navbatida, gipotalamusning tirotropinni 
bo'shatuvchi gormoni (tiroliberin) bilan rag'batlantiriladi.
 
Qalqonsimon bezning gormonal muvozanatida selen juda muhim rol o'ynaydi, bu jigarda, 
qalqonsimon bezda, gipofiz bezida va T
4
va T
3
biotransformatsiyasida Se o'z ichiga olgan 
ferment - yodotironinselendeiodinaza ishtirok etadi. Ikkinchisining hiperprodaktsiyasi tiroid 
giperplaziyasining sababi bo'ladi. Ushbu holat kistik fibroz, tug'ma gipoterioz va selen 
yetishmovchiligida rivojlanadi. Shunday qilib, selen va yod metabolizmi o'rtasida yaqin 
bog'liqlik mavjud-ikkala elementning yetishmovchiligi, nafaqat yod, qalqonsimon bez 
patologiyasining rivojlanishi va tegishli metabolik kasalliklar uchun asosdir.