Yosh fiziologiyasi va gigienasi fanining vazifasi, mazmuni, ahamiyati va tarixi

Nafas harakatlarining boshqarilishi uzunchoq miyadagi bir guruh asab hujayralarining faoliyati nafas mushaqlarining qisqarishiga sabab bo`ladi. Shu hujayralar nafas markazi deb ataladi. Nafas markazi hujayralari uzunchoq miyaning o`ng va chap yarmida joylashgan va miyaning biror tomonidagi markaz faoliyatining to`xtashi fakat tegishli tomondagi nafas mushaqlar ishini to`xtatishiga sabab bo`ladi. Nafas markazida faqat nafas olishni yoki faqat nafas chiqarishni ta`minlaydigan neyronlar bor. Ammo uzunchoq miya butunligicha saqlanib qolsa-yu, uning yo`qorida yotgan bosh miya bo`limlari bilan, xo`susan miya po`stlog`i bilan aloqa buzilsa, nafas ham izdan chiqadi. Nafas harakatlari reflektor yo`li bilan boshqariladi. Tanamizning boshqa qismlari tasvirlanganda xam nafas reflektor ravishda o`zgaradi. M-n: Cho`milish vaqtida suvga to`shish nafasni qisqa vaqt to`xtab qolishiga sabab bo`ladi,
Hiqildoq asabi uchlarining nafas yo`llarida chang yoki shilimshiq bilan ta`sirlanishi yutalga sabab bo`ladi. Burun-halqumining chang yoki shilimshiq bilan ta`sirlanishi aks urishga sabab bo`ladi.
Sog`lom organizmda nafas oraliq, miya va bosh miya po`stlog`i ishtirokida boshqarilib boradi. Katta yoshli odam va katta yoshli bolalar o`z ixtiyori bilan nafas tezligini va chuqurligini o`zgartirishi mumkin.
Bundan tashqari, nafas tezligi uning emotsional holatiga bog`liq bo`ladi.
Bosh miya katta yarim sharlarining peshona bo`laklarini ta`sirlash nafas
harakatlarining o`zgarishiga sabab bo`ladi.
Sportchida start oldidan, o`quvchining imtihon oldidan, ishchini mehnat jarayoni boshlanishi oldidan nafasini tezlashishi xam shartli refleksdir.
Nafas olish gigienasi deganda, to`g`ri nafas olishni ta`minlash tushuniladi. Nafas jarayonida atmosfera havosi burun bo`shlig`iga kirib isiydi, namlanadi, ancha changdan tozalanadi. Burun bo`shlig`ida to`qchalarning bo`lishi bunga yordam beradi. Demak burun bilan nafas olish gigienik jihatdan maqsadga muvofiq hisoblanadi. Og`iz bilan nafas olganda kalla suyagining yo`z qismi va ko`krak qafasi rivojlanishida kamchiliklar yo`z beradi. Tez-tez shamollash xalqum va traxeyaning shilliq qavatining yallig`lanishiga olib keladi. Ammo gapirganda, ashula aytilganda og`iz bilan nafas olishga majbur bo`linadi. Shuning uchun ashula darslari o`tkaziladigan xonalar ozoda, havosi esa iliq bo`lishi kerak.
Bolalarga to`g`ri nafas olishni o`rgatish fizkul’tura mashqlari o`tkazish vaqtida pedagoglar bajaradigan ishlardan biridir. Ular yurish, yugurish va boshqa turdagi faoliyat vaqtida, shuningdek, o`tirganda to`g`ri nafas olishni bolalarga o`rgatish kerak.
Bizni ko`rshab turgan havoning tarkibi normal sharoitda ancha doimiy bo`ladi. Kislorod 20,94%, karbonat angidrid gazi 0,03% va azot 79,03% bo`ladi.
O`quvchilarni toza havo bilan ta`minlash uchun sinflarda har bir o`quvchiga 16 m³ dan to 20 m³ gacha, sanitariya normalariga muvofiq esa 4,5 m³ dan 5 m³ gacha ega bo`lishi kerak.