Yosh fiziologiyasi va gigienasi

Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar gigiyenasi. Sinfdan tashqari ishlarga jismoniy tarbiya va sport seksiyalarida, fan va havaskorlik to’garaklariga qatnashish kiradi, har bir o’quvchi faqat bitta to’garakka qatnashishi mumkin. Agar o’quvchi o’z xohishi bilan ikkita to’garakka qatnashmoqchi bo’lsa, bittasi albatta sport yoki havaskorlik to’garagi bo’lishi kerak, aks holda u charchaydi va salomatligi zaiflashadi. To’garak mashg’uloti uchun o’quvchi haftada 2-4 soat vaqt sarflashi mumkin. Har bir mashg’ulot vaqti 50-60 daqiqadan oshmasligi kerak.
Maktabdan tashqari ishlarga ijodkorlar uyi, bolalar klublari, ekskursiya va turistik bazalar yoki texniklar, tabiatshunoslar stansiyalari va bolalar teatrlariga qatnashish kabilar kiradi.
O’quvchi faqat bitta jamoat ishini bajarishi mumkin. Jamoat ishlari uchun 1-4 sinf o’quvchilari haftada 1-2 soat, 5-8-sinf o’quvchilari 3-4 soat, 9-11 sinf o’quvchilari 4-5 soat sarflashi mumkin deb belgilangan.
O’quvchilarning bo’sh vaqtlarini tashkil qilish. Boshlang’ich sinf o’quvchilarining kun tartibida 1-1,5 soat, o’rta va yuqori sinflarda 1,5-2,5 soat bo’sh vaqt hisobga olinadi. Bu vaqt o’quvchi qiziqqan mashg’uloti bilan shug’ullanishi (badiiy kitob, ro’znoma o’qish, televizor ko’rish, radio eshitish, rasm chizish, tikish, sport, havaskorlik va h. k.) mumkin.
O’quvchining dam olish kunini tashkil qilish. Uxlash, ovqatlanish, ertalabki gimnastika va yuvinish vaqtlari kun tartibida qanday bo’lsa, shundayligicha qoladi. Faqat maktabda o’qish va jamoat ishlari bilan shug’ullanish vaqti hisobiga o’quvchi ochiq havoda sayr qilishi kerak. Sharoitga qarab qayiqda, velosipedda, piyoda sayr qilib dam olishi, cho’milishi, sport o’yinlari va uy ishlari bilan shug’ullanishi mumkin.
Lekin kun bo’yi yotib dam olishi, bir necha soatlab televizor ko’rishi yoki aksincha bir necha soat o’ynab, haddan tashqari charchab qolmasligi kerak.
4.3. Kasb-hunar kollejlarida ta’lim tarbiya gigiyenasi

Ishlab chiqarish korxonalariga va qishloq xo’jaligiga yuqori malakali ishchi mutaxassislar korxonalarning o’zida hamda kasb-hunar kollejlarida tayyorlanadi.

Bo’lajak ishchi-mutaxassislarni korxonaning o’zida o’rgatishda bir qancha kamchiliklar va qiyinchiliklarga duch kelish mumkin, jumladan, aniq o’qish jarayoni, ya’ni kasbni o’zlashtirishga oid nazariy tushunchani amaliyot bilan hamjihatlikda olib borishga imkon bo’lmaydi.
Bundan tashqari, korxonalarda o’smirlarga kasbni o’rgatishga jalb qilingan injener-texnik xodimlarning aksariyati yetarli pedagogik ma’lumotga ega emas. Korxonalarning ko’pchiligi kasbga oid o’quv qurollari,jihozlar va xonalar bilan ta’minlanmaganlar. Shu sababli, bo’lajak ishchi tanlagan kasbi bo’yicha to’liq ma’lumot va qulay ish uslubi to’g’risida yetarli darajada tushuncha ololmaydi. Bu esa tanlagan kasbi bo’yicha yetuk mutaxassis bo’lishiga imkon bermaydi.
Zamonaviy korxona ishchining ish uslubini tubdan o’zgartirib yubordi. Bunda kasb egasidan jismoniy ishga nisbatan ko’proq aqliy mehnat talab qilinadi. Jumladan, o’rta ma’lumotlilar to’liqsiz o’rta ma’lumotlilarga nisbatan, yangi texnikani va texnologik jarayonni ikki marta tez o’zlashtirish qobiliyatiga ega ekanliklari aniqlangan.Zamonaviy mutaxassis ishchilarni hunar-texnika kollejlarida tayyorlash usullarini takomillashtirish va shu bilan birga xalq xo’jaligining bo’lajak malakali ishchiga bo’lgan talabni hisobga olgan holda, rejali ravishda tayyorlash lozim.
Kasb tanlashning asosiy negizida o’smirlarning aynan tanlangan kasbiga qiziqishini hisobga olish ahamiyatlidir. Bo’lajak kasbni tanlashda jamiyatshunoslar, ruhshunoslar, shifokorlar, muallimlar, iqtisodchilar, ota-onalar, korxona ilg’orlari, faxriylari va tajribali keksa ishchilar qatnashishi foydadan xoli emas..
Sog’lom o’smirlarga ham, sog’lig’ida biror o’zgarishi borlarga ham, xastaliklarini hisobga olgan holda kasb tanlash zarur.
Bo’lajak kasb, o’smirning layoqati, uning organizmiga xos fiziologik funksiyasini, shaxsan tanlangan kasbni korxona sharoitida bajarishda kuzatiladigan omillar ta’siriga munosabatini aniqlash orqali belgilanadi. Agar o’smirda surunkali kasallik yoki funksional o’zgarishlar bo’lsa, bo’lajak kasbga yaroqliligini aniqlash uchun korxonada ishlash jarayonida kuzatiladigan o’zgarishlar va organizmning shu sharoitga ichki imkoniyatlarini ishlatishi tufayli ish bajarishi (kompensasiya) mumkinligini hisobga olish zarur.
O’smirlarda tashqi muhit omillariga ko’nikish (adaptatsiya) xususiyati kattalarga nisbatan juda past, kompensatorlik faoliyati esa kattalarga nisbatan yuqoridir, shu sababli shifokor qanday ishlarga bemor o’smirlarni qo’yish mumkin yemasligiga qatiy rioya qilishi kerak.
Umumta’lim maktabidan o’smirlarning kasb-hunar kollejlariga o’tishi ularning ijtimoiy qarashini o’zgartirib, maktabda hosil bo’lgan stereotip buzilishiga olib keladi. Bunda umumiy hamda hunar o’rganishga oid darslar soni ko’payadi, kasbga o’rgatish jarayoni oshadi. Natijada, o’smir birinchi marta korxonada uchraydigan omillar bilan to’qnashadi. Ishni boshlash davrida o’smirlar organizmida korxona omillariga nisbatan moslashish (adaptatsiya) alomatlari kuzatiladi. Shu tufayli o’smirlar bajaradigan ishga gigiyenik jihatdan tadbirlar ishlab chiqish, o’smir uchun yangi bo’lgan korxona omillariga o’rganishda sharoit yaratish muhimdir.