Yosh fiziologiyasi va gigienasi

16-rasm. Orqa miyaning ikki sigmenti.
1-orqa miya nervining oldingi shoxi; 2- orqa miya nervi; 3-umurtqalar ora bog’; 4-keyingi shox; 5-kulrang modda; 6- orqa miyaning oq moddasi.

Kulrang modda odatda nerv hujayralarining jamlanishinidan hosil bo’lgan bo’lsa, oq moddasi nerv tolalarining jamlanishidan hosil bo’ladi. Kulrang moddaning oldingi shoxlarida harakat (markazga intiluvchi) neyronlarining tanalari joylashgan bo’lib, uning o’simtalari esa oldingi ildizlarni hosil qiladi. Keyingi shoxlarda esa markazga intiluvchi va markazdan qochuvchi neyronlar orasidagi bog’lanishlarni bajaruvchi oraliq neyronlarning hujayralari joylashgan. Keyingi ildizlar esa tanalari orqa miyaning (umurtqa pog’onalari orasidagi) tugunlarida joylashgan sezuvchi (markazga intiluvchi) hujayralarning tolalaridan hosil bo’ladi. Keyingi ildizlar orqali qo’zg’alishlar periferiyadan orqa miyaga o’tkaziladi – bular sezuvchi ildizlardir. Oldingi ildizlar orqali qo’zg’alishlar orqa miyadan muskullarga va boshqa organlarga beriladi, bular harakat ildizlaridir.

Orqa miyaning kulrang moddasining yon shoxlarida simpatik asab tizimining vegetativ yadrolari joylashgan.
Orqa miyaning, oq moddasini asosiy massasini tashkil qiluvchi nerv tolalari, orqa miyaning o’tkazuvchi yo’lini tashkil qiladi. Bu yo’llar bilan markaziy asab tizimining turli qismlari orasida bog’lanishlar ta’min etiladi va yuqoriga hamda pastga tushuvchi yo’nalishlarga impulslar o’tadi.
Orqa miya segmentli tuzilishga ega bo’lib, unda 31 ta segment mavjud. Har bir segmentdan oldingi va keyingi ildizlar chiqadi. Har ikkala ildiz ham miyadan chiqishi bilanoq bir-biriga qo’shilib orqa miya nervlarni hosil qiladi. Segmentlar miqdoriga mos holda orqa miyadan 31 juft orqa miya nervlari chiqadi. Orqa miya nervlari aralash nervlar bo’lib, ular markazga intiluvchi va markazdan qochuvchi tolalardan tashkil topadi.
Orqa miya qattiq, o’rgimchak tњrisimon va tomirlari po’stloqlar bilan o’ralgan.
Orqa miyaning rivojlanishi. Orqa miya boshqa miyalardan oldin rivojlanadi. Embrionda bosh miya hali miya puffaklari bosqichida bo’lganida, orqa miya esa o’sha paytdayoq jiddiy o’lchamlarga ega bo’ladi. Homila rivojlanishining turli bosqichlaridayoq orqa miya umurtqa pog’onasining kanalini butunicha to’ldiradi. So’ngra, umurtqa pog’onasining ustuni o’sish bo’yicha orqa miyaning o’sishidan ortib ketadi va tug’ilish paytida u bel umurtqalarining 3-segmentida tamom bo’ladi. Yangi tug’ilgan bolalarda orqa miyaning uzunligi 14-16 sm.ni tashqari qilsa, 10 yoshga kelib esa u ikki marta uzayadi. Orqa miyaning yo’g’onlashishi juda sekin amalga oshadi. Bolalar orqa miyasining ko’ndalang kesimida oldingi shoxlar keyingi shoxlarga nisbatan ko’proq bo’ladi. Bolalarning orqa miyasidagi nerv hujayralarining ko’payishi maktab yoshidagi bolalarda kuzatiladi.