Yоsh fiziologiyasi va gigiyenasi fanining vazifalari, rivojlanish tarixi. Odam organizmi rivojlanishining umumbiologik qonuniyatlari

Bolalarda o‘pkanin'g tiriklik sig‘imi

1	Bolaning yoshi	O‘pkaning tiriklik sig‘imi
2	3- 4 yosh	400-500 ml
3	5-7 yosh	800- 1000 ml
4	8- 10 yosh	1350ml
5	14 yosh	1800 ml
6	15 yosh	2500 ml
	Kattalarda	30000- 5000 mlga teng

O‘pkalarda orqali (intersitsial) tuima g‘ovak , tomirlarga va klechatkalarga boy, biriktiruvchi va yelatsik tolalar juda kam. Surfaktant yuzaki aktiv modda bo‘l ib, alveolalarning ichki avaqtini yupa parda olida oplaydi. Surfaktant yetishmovchiligida alveolalar tqo‘l i ochilmaydi va nafas yetishmovchiligi rivojlanadi. O‘pka ildizi yirik bronxlar, tomirlar va limfatik tugunlardan tuzilgan. Limfatik tugunlar infeksiya kirishiga to‘sqinlik qiladi. Plevro limfatik va on tomirlar bilan yaxshi ta'minlangan, nisbatan qalin , oson cho‘ziluvchan.

№	Bolalarda 1 daqiada nafas arkati
	Bolalar yoshi	Bir minutda nafas soni
1	Chaqaloq	40- 50 marta
2	1-2 oylik	35- 48 marta
3	1-3 yosh	28-35 marta
4	4-6 yosh	24 – 26 marta
5	7-9 yosh	21- 23 marta
6	10-12 yosh	18-20 marta
7	13-15yosh	17-18 marta

9. Emadigan bolalarga pilevra yupa, uning varalari oson cho‘ziladigan diafragma kattalarnikiga araganda yuqoriroda joylashgan va isarishlar zaif bo‘ladi.
10. Diafragma. Diafragma yuqori joylashgan. Uning isarishi ko‘krak bo‘l i ini vertikal qo‘l chamini kattalashtiradi. O‘pkalarning ventilyasiyasini diafragma xarakatlarining qiyinlashishi (meteorizm,parenximatoz a’zolar qo‘l chamining kattalashishi) sharoiti yomonlashtiradi.


Fiziologik farqlar quyidagilardan iborat:

Emadigan bolalarga nafas yuza bo‘ladi (kattalarnikiga araganda 8-10 baravar sayoz ).

Ular chuqur-chuqur nafas oladi.
2.Bolaancha kichik bo‘lsa, 1 daqiqada nafas harakatlari soni ko‘p bo‘ladi(fiziologik hansirash).
3. bola hayotining dastlabki haftalarida nafas aritmiyasi kuzatiladi, ya'ni nafas olish va chiqarish maromi har xil bo‘ladi.
4.Bolalarning nafas olish ularning yoshi va jinsiga bir qadar bog‘liq bo‘ladi :Chaqaloq ko‘proq qorni nafas oladi, emizikli davrida ko‘krak-qorin tipida , 3-4 yoshga kelib yana ko‘krak tipida, 7-14 yoshga kelib yesa jinsiga qarab – o‘g‘il bolalar qorin, qiz bolalar ko‘krak tipidan nafas oladigan bo‘lib oladi.
5. Bola hayotining dastlabki oylarida yo‘tal reflikisi sust rivojlangan bo‘ladi.

Nafas olish a'zolari kasalliklari, bular orasida zotiljam (pnevmoniya) bolalarda, aynisa, kichik yoshdagi bolarlarda uchraydigan kasalliklar orasida asosiy o‘rinlardan birini egallaydi. Davolash muassasalariga va poliklinikalarga keladigan go‘dak bolalarni aksariyati foizlari nafas olish a'zolari kasalliklari to‘g‘ri keladi. Bunga sabab bola organizmining anatom-fiziologik xususiyatlari, ya'ni burun yo‘llari tor, burun-halqum bo‘shlig‘i kichik va qisqa, burun shilliq pardasining pastki qismi, shilliq osti g‘ovaklari sohasi yaxshi rivojlanmagan, qo‘shimcha bo‘shliqlar zaif rivojlanganligi tufayli, havo burundan asosiy bo‘shliqlarga o‘tmay to‘g‘ridan-to‘g‘ri burun-halqumga o‘tadi. Biz bilamizki qo‘shimcha bo‘shliqlar havoni ilitib berish xususiyatiga ega.

Anatomik-fiziologik xususiyatlardan tashqari bola organizmining immunologik reaktivligining holati, yo‘ldosh kasalliklar – raxit, konsituttsiya anatomiyalari, gipotrofiyalar, shuningdek bolaning boqilishi atrof-muit omillari ta'siri, iqlim sharoitlar va boshqalar ta'sirida pnevmoniyalar bolalarda aynisa go‘dak bolalarda ko‘proq uchraydi va og‘irroq kechadi.
Bugungi kunda go‘dak bolalar orasida o‘lim holatlarining aksariyati nafas a'zolari kasalliklari hisobiga to‘g‘ri keladi. Chunki organizmning barcha faoliyati uning nechog‘li kislorod bilan ta'minlanishiga bog‘liq. Nafas olish a'zolari kasalliklarida a'zo va to‘qimalarda moddalar almashinuvi izdan chiqadi va o‘sib rivojlanuvchi bola organizmida boshqa patologiyalar kelib chiqishiga sharoit yaratadi.