Yosh psixologiyasi

2. Yetti yosh inqirozining oqimi
Yosh davrlar psixologiyasida asosiy inqiroz davrlari sifatida bolalarning 3 yoshli, 7 yoshli hamda o‘smirlik davri inqirozlari alohida e’tirof etiladi.
Uch yoshli bolaga to‘g‘ri tarbiya berish, ta’sir o‘tkazish, ularning harakatlarini maqsadga muvofiq yo‘naltirish orqali ularda mustaqil xolda ovqatlanish, kiyinish, yuvinish, o‘z o‘rnini yig‘ishtirishga ayrim topshiriq va vazifalarni puxta bajarishga o‘rgatish mumkin. Psixolog olimlarning ta’kidlashicha bolaning uch yoshgacha o‘sishida erishgan yutuqlari uning xulq-atvorini, bilish jarayonlarini sifat jihatdan ancha o‘zgartirib yuboradi. SHunga qaramay, bolaning o‘sishida kattalarning ta’siri, roli etakchiligicha qolaveradi, lekin asta-sekin o‘sib borishi bolaning mustaqilroq bo‘lishini ta’minlaydi.
Bolaning mustaqilligi faqat uning jismoniy hamda aqliy imkoniyatida, kuchi etadigan jarayonga nisbatan o‘z munosabatini kattalarning ko‘magisiz amalga oshirishida emas, balki o‘zining kuch quvvati, qurbi etmaydigan, muayyan amaliy ko‘nikmalarini egallay olmagan turmush muammolarini hal etishda ham ko‘rinadi.
Psixologlar N.A.Menchinskaya, V.S.Muxinalarning ta’kidlashlaricha, bu davrdagi ziddiyatda bolalardagi injiqliklarning bosh omili atrofdagi odamlarning ular shaxsiga adolatsiz, noto‘g‘ri, mensimay munosabatda bo‘lishidan iboratdir.
Kichik maktab yoshidagi bolalarning psixologik xususiyatlarini o‘rgangan A.N.Golubevaning fikricha, noqulay sharoitda bolaga tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatish unda o‘jarlikni paydo qiladi. SHuningdek bu yoshdagi bolalarning o‘jarligi doimiy bo‘lmaydi, masalan o‘z tengdoshlariga nisbatan o‘jarlik qilish ahyon-ahyondagini ro‘y beradi. Ular asosan katta yoshdagi odamlarga, shunda ham muayyan tarbiyachiga yoki oila a’zolarining birortasiga o‘jarlik qiladilar. A.N.Golubeva bolalardagi o‘jarlik barqaror emasligi sababli uning oldini olish mumkinligini uqtirib o‘tadi.


3. Yetti yosh inqirozining xususiyatlari
A.P.Larinning tadqiqotlarida esa noqulay va nomaqbul tarbiyaviy shart-sharoitlarda qaysarlik juda erta, hatto uch yoshda ham paydo bo‘lishi ifodalangan. Dastlab bu xususiyat ba’zi-ba’zida ro‘y beradi, lekin u hech qachon barcha katta yoshdagi kishilarga qaratilgan bo‘lmaydi, ya’ni uning ob’ekti aloxida shaxs xisoblanadi.
Ammo bola xarakterining bu sifati muhitning noto‘g‘ri ta’siri oqbatida biror darajada barqarorlashsa, keynchalik ko‘pchilikka qaratilgan, umumlashgan shaklga aylana boshlaydi. O‘jarlik bir guruh odamlarga yo‘nalganligini ham uchratish mumkin.
A.P.Larinning to‘plagan ma’lumotlariga ko‘ra, o‘jarlikning asosiy sabablari –bolaning mustaqilligini cheklab qo‘yish, erkinlik tuyg‘usi va tashabbusni so‘ndirish va uning ongini (anglash suratini) kamsitishdan iborat.
Mazkur omillar bolaning kattalarga munosabati negizini tashkil qiladi va uning psixik o‘sishi davomida muayyan darajada o‘zgarib boradi. Ularning o‘zgarishi kattalarning bolaga u erishgan kamolot bosqichini xisobga olib, oqilona munosabatda bo‘lishiga bog‘liq.
Bola xulqida muayyan sharoitning ta’siri bilan paydo bo‘lgan o‘jarlik va nojo‘ya qiliqlar mavjudligi, uning psixikasida jiddiy o‘zgarish ro‘y berganini, endi bolaga uning xozirgi o‘sish darajasini xisobga olib, munosabatda bo‘lish zarurligini bildiradi.
Bolaning psixikasida vujudga keladigan inqirozning sabablari sifatida quyidagilarni extirof etish mumkin:
- kattalar bolaning jismoniy va aqliy imkoniyatlarini xisobga olmasliklari;
- xohish va istaklarini mustaqil xolda turmushda qaror toptirishga intilishlariga to‘sqinlik qilishlari;
- ayrim ko‘zga tashlangan qiyinchiliklarni bartaraf qilishga o‘rinishlariga yo‘l qo‘ymasliklari;
- bola o‘z xolicha ish tutishini cheklashlari.
Kattalar bolalarning rayiga, mustaqilligiga qarshi turmasdan, mumkin qadar istagiga, intilishiga yordam bersalar, uning shaxsini shakllantirish jarayonidagi qiyinchilik o‘z-o‘zidan barham topadi, nizo yoki ixtilofning oldi olinadi.
Oilada, maktabgacha tarbiya muassasalarida shaxslararo munosabatlar ilmiy asosda qurilib, muayyan qoidalarga suyanilsa va pedagogik odob doirasidan chetga chiqilmaca, yuqorida aytilgan ziddiyatlar yuzaga kelishi mumkin emas.
O‘jarlik, qaysarlik, kattalarga itoatsizlikning vujudga kelishi – bolaning kattalarga qaramlikdan qutulishga o‘rinishi va kichik maktabgacha Yosh davridan maktabgacha Yosh davriga o‘tishning tashqi ifodasi xisoblanadi. Mustaqillikka intilish mazkur Yosh davridagi o‘zgarishlar, yangilanishlar, ya’ni shaxsiy xatti-harakatni va “men o‘zim”ni anglashning mahsuli sifatida yuzaga chiqadi.
Ko‘pchilik psixologlarning tadqiqotlaridan ma’lumki, bolalar mazkur inqiroz davrida bir nechta ko‘rinishdagi qaysarlikni namoyon etadi. Ana shunday ko‘rinishlarninsh bittasi biz nazarda tutgan 3 yoshli inqirozga to‘g‘ri keladi. SHu davrda uning ruhiy dunyosida sifat va miqdor jihatdan turli o‘zgarishlar ro‘y beradi. Bu o‘zgarishlar uning olamni boshqacha kashf qilayotganiga, psixikasi ma’lumot va axborotlar bilan kun sayin boyib borayotganligiga bog‘liqdir. Ayni shu yoshda boladao‘z irodasiga ishonch hissi tug‘iladi, u o‘zligini anglay boshlaydi. O‘zligini anglash qarama-qarshiliklarni, ziddiyatlarni engish bilan amalga oshadi.
Psixik o‘sishning boshqa davrlarida ro‘y beradigan inqiroz davri ham xuddi shunday tarzda kechadi, ammmo turli davrda inqirozlarning sabablari turlicha bo‘ladi. Jumladan: kichik maktab yoshida sodir bo‘ladigan inqiroz ko‘proq bolaning o‘quv faoliyati jarayoni va uning kechishi bilan bog‘liq xolda kechadi.
Maktab ta’limi o‘quvchining turmush tarzini, ijtimoiy mavqeini, sinf jamoasi va oila muhitidagi ahvolni o‘zgartiradi, uning asosiy vazifasi o‘qishdan, bilim olish, ko‘nikma va malakalarni egallash, tabiat va jamiyat to‘g‘risidagi qonuniyatlarni o‘zlashtirishdan iborat bo‘lib qoladi. Ta’lim muayyan darajada uyushqoqlik, intilish, irodaviy zo‘r berish, faollik va maqsadga muvofiq faoliyatni talab etadi. Ixtiyorsiz hatti-harakat o‘rnini anglashilgan, rejali, aqliy mehnat egallay boshlaydi. Ta’lim jarayonida o‘quvchi oldiga qo‘yiladigan talablar tobora ko‘payib, murakkablashib boraveradi.
O‘qishning dastlabki kunlaridanoq kichik maktab yoshidagi bolaning o‘sishini harakatga keltiradigan turli ziddiyat, qarama-qarshiliklar, ichki ixtiloflar vujudga keladi. Ana shular zamirida boladagi psixik kamolotningdarajasi va ijobiy xislatlar bilan talablar o‘rtasidagi qarama-qarshiliklar yotadi. Talablarning tobora ortishi bolaning psixik jihatdan to‘xtovsiz o‘sishini taqazo etadi va shu berk zanjirning uzluksiz harakati natijasida insonning kamoloti amalga oshadi.
Yosh davrlar taraqqiyotida o‘smirlik davri alohida ahamiyat kasb etadi. O‘smirlik davri taqlidchanligi, muqim nuqtai nazarning shakllanmaganligi, hissiyotliligi, mardligi, tantiligi bilan farqlanadi. SHuning uchun tashqi ta’sirlarga beriluvchan o‘smir o‘g‘il-qizlarga alohida e’tibor berish zarur. O‘smirlik davrida bolalik xolatidan kattalik xolatiga o‘tishsodir bo‘ladi.
O‘smirning psixik o‘sishini harakatga keltiruvchi kuch – uning faoliyatini vujudga keltirgan yangi ehtiyojlar bilan ularni qondirish imkoniyatlari o‘rtasida qarama-qarshiliklar tizimining namoyon bo‘lishi yotadi. Mana shu dialektik qarama-qarshiliklar ortib borayotgan jismoniy, aqliy hamda axloqiy imkoniyatlar bilan barqarorlashgan, steriotipga aylangan tashqi olamni aks ettirishning shakllari o‘rtasida sodir bo‘ladi. Vujudga kelgan ziddiyatlar va qarama-qarshiliklarni psixologik kamolotni ta’minlash, faoliyat turlarini murakkablashtirish orqali o‘smir shaxsida yangi psixologik fazilatlarni tarkib toptirish bilan asta sekin yo‘qotish mumkin.
Venalik psixolog Z.Freyd va uning shogirdlari o‘smirlik davrini baholashda insonga azaldan berilgan qandaydir ilk mayl nishonasi sifatida vujudga keladigan o‘z mavqeini belgilashga ongsiz intilish deb xisoblaydilar.
Ayrim psixolog olimlar esa o‘smirlikni biogenetik o‘sishning biologik omillariga, ya’ni jinsiy etilishga alohida ahamiyat beradilar. Ularning fikricha, o‘smirning psixik jihatdan inqirozga etaklovchi, hayajonga soluvchi sub’ektiv ichki kechinmalari o‘g‘il va qiz bolalarda o‘ziga xos xolatni yuzaga keltiradi. O‘smir uchun xarakterli xisoblangan norozilik, qo‘pollik, qaysarlik, shafqatsizlik, tajanglik, ginaxonlik kabi illatlar jinsiy etilishning maxsuli, yangi tuyg‘ular, mayllar, kechinmalar o‘smir xatti-harakatlarida xukmron bo‘lib, uning xulq atvorini belgilaydi deb xisoblaydilar.
Turli Yosh davrlarda ro‘y beradigan inqirozlar xususida keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, Yosh taraqqiyoti jarayonida sodir bo‘ladigan har qanday inqiroz bola ruhiyatida u yoki bu psixik o‘sish, yangilanish va o‘zgarishlarning sababchisi va ro‘yobga chiqaruvchi vositasi sifatida namoyon bo‘ladi.
Aqliy qobiliyatning yoshga bog‘lik xolda o‘zgarishi.
Aqliy qobiliyatlarning individual asoslari o‘rtasidagi tafovutlar kabi uning Yosh taraqqiyoti bilan bog‘liq tafovutlarining mavjudligi ham shubxasizdir. YA’ni inson psixikasining ontogenezdagi taraqqiyoti bir-biri bilan bog‘langan bir rivojlanish bosqichidan ikkinchi sifat jixatdan farq qiluvchi bosqichga o‘tish jarayonini ifodalaydi. Bu o‘zgaruvchan davrlar, taraqqiyotning bosqichliligi – uzluksiz jarayonni shartli bo‘lish natijasi emas, balki bu ob’ektiv reallikdir.Aqliy qobiliyatning yoshga bog‘liq xolda rivojlanishi masalasi qator psixologlar tomonidan qayd etilgan. Ammo ta’lim amaliyotida bu muammo chuqur taxlil etilib, turli yoshda o‘quvchilarning intellektual saloxiyatini oshirib borish bo‘yicha ishlarni talab darajasida hal etilgan deb ayta olmaymiz.
Ma’lumki, har bir odam o’ziga xos, boshqalarda aynan takrorlanmaydigan ijtimoiy muxitda, aniq ijtimoiy munosabatlarda, ya’ni oila, jamoa va jamiyatda, odamlar orasida yashab ulg’ayadi, shakllanadi. Bu ijtimoiy munosabatlarga odam jamiyat a’zosi sifatida, ma’lum sinfning, u yoki bu ijtimoiy guruhning namoyandasi sifatida va nihoyat, Tashqil qilinganlik va uyushqoqlik darajasi turlicha bo’lgan muayyan jamoalarning faol a’zosi sifatida qatnashadi. Shaxsning mohiyati o’z tabiati jihatidan ijtimoiy xarakterga egadir. Shaxsdagi barcha psixik xususiyatlari, ijodiy faolligining rivojlaiish manbalari uning tevarak-atrofidagi ijtimoiy muhitda, jamiyatdadir. Inson shaxsi sababiy bog’liqlikda bo’lib, uning ijtimoiy turmushi bilan belgilanadi. Mana shu ma’noda shaxsning taraqqiyoti odamlar bilan munosabatda yuzaga keladigan ijtimoiy tajribani egallash jarayonidan iboratdir. Buning natijasida insonning psixik xususiyatlari, axloqiy fazilatlari, xarakteri, irodaviy sifatlari, qiziqishlari, e’tiqod va dunyoqarashi tarkib topadi. Muhit, ma’lum maqsadga qaratilgan ta’lim va tarbiya, azaldan berilgan, genotik jihatdan qatiy belgilangan nimanidir namoyon qilish uchun sharoitgina bo’lib qolmay, balki inson psixik xususiyatlarini tarkib toptiradi.
Bu borada, birinchidan, odam muhit ta’siri ostidagi passiv obyekt bo’lmay, balki faol mavjudotdir, Shu bois hayot sharoiti, tashqi ta’sir inson psixikasini belgilamaydi, balki odamning muhit bilan bo’lgan o’zaro ta’siri orqali, uning muhitdagi faoliyati orqali belgilanadi. Shu sababli muhitning ta’siri haqida emas, balki odamning tevarak-atrofdagi muhit bilan faol o’zaro ta’siri haqida gapirish maqsadga muvofiqdir.
Ikkinchidan, psixikaning rivojlanishi pirovard natijada tashqi sharoitlarga, tashqi ta’sirotlarga bog’liqdir. Lekin bu rivojlanishini bevosita tashqi sharoitdan va tashqi vaziyatdan keltirib chiqarib bo’lmaydi. Bu sharoitlar hamda vaziyatlar hamisha odamning hayotiy tajribasi, uning shaxsi, individual psixologik xususiyatlari va psixik qnyofasi orqali ta’sir qiladi. 7 yoshdagi inqiroz - bu ijtimoiy mavqeining o'zgarishi bilan bog'liq bola rivojlanishining yana bir bosqichi: maktabgacha yoshdagi bola maktab o'quvchisiga aylanadi. Buning asosiy xususiyatlari o'tish davri- intizom va jamiyatda o'zini tutish qoidalariga rioya qilish bilan bog'liq muammolar. O'g'il yoki qiz inqirozdan o'tayotganini qanday tushunish mumkin? Nega bunday bo'ladi? Ota -ona o'z farzandlariga qanday yordam berishlari kerak? Bu savollarga javoblarni nuqtai nazardan ko'rib chiqing rivojlanish psixologiyasi.
7 yillik inqiroz bolaning umumiy qabul qilingan intizom talablariga bo'ysunmasligi bilan bog'liq.
Inqirozning namoyon bo'lishi
7-8 yoshli inqirozni boshdan kechirgan bola hayotning yangi bosqichiga tayyorgarlik ko'rmoqda, u maktab ostonasidan o'tgandan keyin boshlanadi. Hissiy qiyinchiliklarni yengish unga yangi muhitning to'laqonli a'zosi bo'lishga, uning qoidalarini qabul qilishga va afzalliklarini tushunishga yordam beradi. Bu davrning xususiyatlari:

• 
  katta oila a'zolari bilan munosabatlarning o'zgarishi;
  
• 
  tengdoshlari bilan muloqot, ularning har biri u yoki bu darajada inqirozni boshdan kechirmoqda.
  
• 
  O'tish davri bolalar xulq -atvorining ma'lum shakllari bilan tavsiflanadi, ularning asosiylari:
  

• 
  da'vo;
  
• 
  chaqqonlik, bezovtalik;
  
• 
  motivlari mantiqiy tushuntirishga zid bo'lgan zararli harakatlar;
  
• 
  kattalarga taqlid qilish;
  
• 
  diqqatni jalb qilish usullari sifatida masxarabozlik va masxarabozlik.
  

Etti yoshli bolaning xulq-atvorining xususiyatlari quyidagi hissiy xususiyatlar bilan to'ldiriladi:

• 
  charchoqning kuchayishi;
  
• 
  asabiylashish;
  
• 
  asabiylashish;
  
• 
  aqlning yo'qligi, bu ko'pincha maktabda yomon ishlashga olib keladi;
  
• 
  tajovuzkorlik yoki qarama -qarshi belgilar - izolyatsiya, uyatchanlik.
  
• 
  Inqiroz davrida bolalar o'z tengdoshlari bilan aloqa qila boshlaydilar:
  
• 
  o'zlarini boshqalar bilan solishtiring, ko'pincha o'z imkoniyatlarini past baholang;
  
• 
  hokimiyatni qidirish - afsuski, ko'p hollarda o'zini yaxshi tutmagan bola bo'lib chiqadi;
  
• 
  kattalarga yaxshilik qiling, ularning ko'zlarida "ko'tarilishga" harakat qiling.
  

O'z-o'zini diagnostika qilish
Onam va dad bolaning xatti -harakatlarini diqqat bilan kuzatib, inqirozga yuz tutayotganini aniqlashlari mumkin. Quyidagi so'rovnoma xulosalarni tartibga keltirishga va avlodning hissiy holatini baholashga yordam beradi. Uning savollariga javob berib, "2 ball" qo'yish kerak, agar xulq -atvor xususiyatlari va xususiyatlari doimo namoyon bo'lsa, "1 ball" - vaqti -vaqti bilan seziladi, "0 ball" - ular odatda bola uchun g'ayrioddiy.
P
U qiziqishni yo'qotdi bolalar bog'chasi, bolalar markazida faoliyatni rivojlantirish.
U ilgari juda yaxshi ko'rgan o'yinchoqlarga befarq bo'lib qoldi. U faqat boshqa bolalar bilan o'ynashga qiziqadi.
U bolalarga qaraganda kattaroq bolalar bilan muloqot qilishni yaxshi ko'radi.
U maktab o'yinini sevib qoldi, bu haqda ko'p narsani so'raydi.
Ko'pincha kichik narsalar uchun ota -onalar bilan janjallashadi.
O'jar, hamma narsaga qaramay o'z fikrini himoya qiladi.
Masxarabozlar, grimaces, "o'z ovozida emas" gapiradi.
Kattalarga taqlid qiladi, o'z vazifalarini bajarishga harakat qiladi.
8 kun ichida qorindagi yog‘larni yo‘qoting! Bir oyda minus 27 kg!
Barcha savollarga javoblar olgandan so'ng, ballar qo'shilishi kerak, u 0 dan 20 gacha bo'ladi. Natijalarning talqini:
0-5 ball. Bu etti yillik reja uchun juda kam. Bola juda xotirjam, lekin bu xatti-harakatlar psixo-emotsional rivojlanishdagi biroz kechikishni ko'rsatishi mumkin.
5-10 ball. Bu natija, ehtimol, inqiroz borligini anglatmaydi. Yomon xatti -harakatlar muddati bo'lishi mumkin individual xususiyatlar ta'lim jarayonidagi xarakter yoki xatolar.
10-20 ball. Bu avlod 7 yildan beri inqirozda. Talablar tizimini va unga bo'lgan munosabatni o'zgartirish orqali uning ko'rinishini yumshatish va bolaga yordam berish mumkin. Aks holda, inqiroz davom etishi va salbiy xarakterli xususiyatlarning shakllanishiga olib kelishi mumkin.
Bolaning qo'pol so'zlari va ifodalari tayyor bo'lmagan ota -onani larzaga solishi mumkin
Inqiroz sabablari
O'smirlik davridagi inqirozlar, uch, etti yil, umumiy jihatlari bor - rad etish. Shu bilan birga, har bir qiyin davr o'ziga xos xususiyatlari bilan ajralib turadi.
Uch yoshida chaqaloq o'z mustaqilligi uchun kurashadi - avtonom harakat qilish qobiliyati. Etti yoshli bola bolalikdan o'z-o'zidan paydo bo'ladigan tabiatni yo'qotishni boshlaydi, intellektual moment harakat va tajriba o'rtasida uzilib qoladi. Bundan tashqari, maktabga moslashish qiyin.
Ehtiyojlar va atrof -muhit o'rtasidagi ziddiyat
7-8 yoshli bola hamma narsadan ham katta bo'lishni xohlaydi. Bu nafaqat uning ichki ehtiyojlari, balki madaniy muhit bilan ham bog'liq. O'g'il va qizlarning ko'pchiligiga katta yoshli oila a'zolari birinchi sinfga borishni o'sishni anglatadi.
Maktabga borishni boshlagan bola, mustaqil bo'lib, yangi ijtimoiy mavqega ega bo'lishidan chin dildan umid qiladi. Uning fikricha, "o'tmish bolalik hayoti" da amalda bo'lgan yaxshi o'rnatilgan kundalik qoidalar o'zgarishi kerak. Natijada, u ularga qarshilik qila boshlaydi - u qachon va qaerga borishni, nima kiyishni va boshqalarni o'zi hal qilmoqchi. Bola o'zini kattalar kabi tutishga haqli ekaniga ishonadi.
Bolalik spontanligini yo'qotish
7 yillik inqirozning yana bir jihati-vaziyatli reaktsiyalar va tezkorlikni yo'qotish. Bolalarning xatti -harakatlari o'zboshimchalik bilan bo'ladi, unga tashqi omillar kamroq ta'sir qiladi. Shuning uchun antics, da'vo, o'zini tutish paydo bo'ladi.
O'g'il yoki qiz o'zi uchun rol tanlaydi va uning mantig'iga amal qiladi, uning pozitsiyasi vaziyatga mutlaqo to'g'ri kelmasligi mumkin. Natijada, kayfiyatning asossiz o'zgarishi, his -tuyg'ularning nomuvofiqligi, xulq -atvorining o'zgarishi, ba'zi hodisalarga g'ayritabiiy reaktsiyalar paydo bo'ladi.
Inqirozning natijasi
Qiyinchiliklar bilan bir qatorda nasl ham tez rivojlanishni boshdan kechirmoqda. Birinchidan, inqirozning birinchi davrida nomutanosiblik paydo bo'ladi - bola va uni o'rab turgan muhit to'qnashadi. Keyin, ikkinchi bosqichda hamma narsa barqarorlashadi. Natijada, yangi ruhiy shakllanish paydo bo'ladi, bu yangi shaxs tuzilishi. 7 yillik inqiroz uchun uning mohiyati jamiyatda ishlashga bo'lgan ehtiyoj va qobiliyatdir. Avlodlar ijtimoiy mavqega, xususan, maktab o'quvchisining mavqeiga intilishadi.
Ota -onalar nima qilishlari kerak?
"Inqirozli" bolaning onasi va otasi nima qilishi kerak? Birinchidan, vahima qo'ymang. Tanqidiy davr uzoq davom etmasligini tushunish kerak. Natijada, antics o'rniga, bola har qanday vaziyatda, tashqi sharoitlarni hisobga olgan holda, o'z xohishi bilan harakat qilishni o'rganadi, lekin ularga ko'r -ko'rona ergashmaydi. U o'z pozitsiyasini, fikrini, hayotda yuzaga keladigan turli xil burilishlarga munosabatini oladi. U o'zining "men" ni, ichki dunyosini tasavvur qilish va harakatlarni tanlash uchun joy bilan quradi.
Ota -onalarni tushunish kuchi ostida inqiroz davrini osonlashtirish. Siz naslga bo'lgan munosabatingizni o'zgartirib, uning erkinlik chegaralarini kengaytirishingiz kerak. Unga o'zini anglash imkoniyatini berish kerak. O'g'il yoki qizga kamroq g'amxo'rlik qilish va uni cheklash muhim - g'amxo'rlik bolaning hayotini to'liq boshqarishda emas, balki nazorat va ehtiyotkorlik bilan ko'rsatishda namoyon bo'lishi kerak.
Etti yillik inqirozning salbiy belgilarining namoyon bo'lishining asosiy sohasi - bu bolaga maktabda va uyda, u ichki qarshilik ko'rsatishga bo'lgan talablar. Birinchi qo'ng'iroqdan so'ng, ko'plab harakatlar "qilish kerak" va "kerak" toifalariga o'tadi. Natijada, "men xohlamayman", "men xohlamayman" so'zlari avlodlarning og'zidan tez -tez eshitiladi.
7 yoshida bola allaqachon ko'p qarorlarni mustaqil qabul qilishni xohlaydi.
Onam va dadam ayyor bo'lishi kerak. Talablar o'g'il yoki qiz o'z xohish -irodasi bilan bajarishni xohlaydigan tarzda tuzilishi kerak. Siz xuddi shunday vaziyatga tushib qolgan va to'g'ri ish qilgan ibratli hikoyani aytib, bolaga yordam berishga vakolatli belgini chaqirishingiz mumkin.
7 yoshga to'lganda, bola ma'lum miqdordagi hayotiy tajribani to'playdi va u shu asosda ba'zi qarorlarni qabul qila oladi. Iloji bo'lsa, ota -onalar bu tajribaga murojaat qilishlari va o'z vakolatlari bilan bolaga bosim o'tkazmasliklari kerak. Masalan, bola issiq kiyinishni xohlamaydi. Unga yaqinda qanday qilib muzlab qolganini eslatish kerak, ob -havo uchun jihozlanmagan.
Etti yoshli bolaning ko'p masalalarda o'z fikri bor. Siz uni cho'ktira olmaysiz - aksincha, siz o'z pozitsiyasini isbotlab, bolani oqilona bahslashishga o'rgatishingiz kerak. Bir tomondan, bu uning talablarini oqlashga yoki oqsoqollarning ko'rsatmalariga amal qilishdan bosh tortishga majbur qiladi, boshqa tomondan, onam va dadam o'z farzandining fikrini eshitishni va hisobga olishni o'rganadilar.
7 yillik inqirozning asosiy muammolaridan biri itoatsizlikdir. Ota -onalar o'g'li yoki qizi bilan muloqot qilishda o'z pozitsiyasini qayta ko'rib chiqishi kerak. Buyurtmalar bo'lmasligi kerak. Dialogni teng huquqli o'tkazish juda muhimdir. Bolaga savollar berish, uning fikri bilan qiziqish, qaror qabul qilish imkoniyatini berish, shuningdek, ular uchun javobgar bo'lish kerak. Misol uchun, agar o'g'il belgilangan kundalik rejimga rioya qilishdan bosh tortsa, uni majburlashning hojati yo'q. Undan u yoki bu ishni bajarish uchun qancha vaqt ketishini so'rash yaxshiroq, keyin birgalikda jadvalni tuzatish.
Bola itoatkor bo'lib qolishi uchun, buyruq berishdan ko'ra, muloqot usulini qo'llagan ma'qul. Inqiroz davrida shaxsiyatni shakllantirishning keyingi bosqichiga o'tish bor, lekin avlod hali ham bola. Bu haqda unutmang. Qiyin paytlarda siz ibratli multfilmlar, ertaklar, hikoyalardan foydalanishingiz mumkin. O'g'il yoki qiz o'z sevimli qahramonlarining ijobiy o'rnagiga ergashishdan xursand bo'ladi. Bunday yondashuv onaga va dadaga avtoritar rolni o'zlaridan almashtirishga imkon beradi.
Maktab hayotining boshlanishi bilan ko'p vaqtni o'qishga sarflash kerak bo'ladi. Bolaning ta'lim jarayoniga to'liq kirishi qiyin. Uning hayotida o'yinlar uchun joy bo'lishi kerak. Maktab mavzularini o'yin bilan tanishtirish imkoniyati bo'lsa yaxshi bo'ladi - masalan, o'g'lingiz yoki qizingizga o'zingiz yoqtirgan ishni qilishiga ruxsat berish va shu vaqt ichida so'zlarni takrorlash yoki misollarni og'zaki hal qilish. Xatlarni qalam yoki qalam bilan chizish mumkin. Bola bilan o'qish juda muhim, shuning uchun unga yangi jarayonlarni qabul qilish osonroq bo'ladi va ular kundalik ishning uyg'un qismiga aylanadi.


XULOSA

Psixologlarning fikricha yosh psixologik xususiyatlari faqatgina yolg`iz biologik jihatidan еtilishi va taraqqiyot etilishining natijasi bo`lmay balki bolaning ijtimoiy hayot sharoitlari va faoliyatlarining o`zgarishi hamda bu jihatdan yangi ijtimoiy omillarning paydo bo`lishi natijasida o`smirning taraqqiyotiga va unga bеriladigan maktabdagi ta’lim va tarbiya bеrishni aniq tashkil qilish o`smirlarning konkrеt hayot sharoitlari va faoliyatning mahsuli dеb qarab bo`lmaydi.

Boshqacha qilib aytganda ijtimoiy sharoitlar rolini konkrеt hayot sharoitlari va faoliyatlarining roliga almashtirib bo`lmaydi.Mana shu yuqorida aytilganlardan shunday xulosa qilish mumkinki,o`smirning yoshi va uning hususiyatlari absolyut ahamiyatli kasb etmaydi shu munosabat bilan o`smirlik yoshi mutloqo aniq ma’lum va absolyut chеgara hamda xaraktеritsikaga ega emas bu еrda ancha muhim bo`lgan ma’lum fikrlar bor.
Bu farqlarni konkrеt ijtimoiy omillarning ta’siri bilan va o`smirlarga bеriladigan turli ta’lim va tarbiya sharoitlarining ta’siri bilan tushuntirish mumkin.Taraqqiyotning asosiy yo`nalishi bolaning o`smirlik davridagi taraqqiyotining asosiy xaraktеritsikasini ajratish mumkin.O`smirlik davri organizmning jo`shqin o`sish davridir. Bu davrda tananing intеnsiv ravishda rivojlanishi yuzaga kеladi,Musqo`l apparatlari mutsahkamlanadi va skеlеtning suyaklanish jarayoni davom etadi.
Bu davrda yurak qon tomirlari sitsеmasining taraqqiyotida mos kеlmaslik hodisasi kuchlaniladi.Bu paytda yurak xajmi jihatidan ancha kattalashadi,ancha kuchli ishlay boshlaydi.Ko`pincha qon aylanishining vaqtincha bo`zilishida qok bosimining yoshga bog`liq xolda ko`tarilishiga,yurak faoliyatining zo`r bеrilishiga olib kеladi.Natijada o`smirlarda uchraydigan bosh aylanishi,yurak urishi,bosh og`rig`i paydo bo`ladi.
O`smirlarning yoshi ham jismoniy psixik hususiyatga egadir,organizm Pavlov ta’limotiga ko`ra,bir butun sitsеmadan iborat bo`lib,bunda barcha to`qimalar va organlar fiziologik jarayonlar uzviy ravishda bir-biri bilan bog`langan bo`ladi.
Lеkin bir butunlikda nеrv sitеmasi va uning bilan bog`langan yuqori qismi I.P.Pavlov so`zi bilan aytganda organizmda sodir bo`ladigan barcha hodisalarni boshqarib turuvchi bosh miya po`tsi asosiy еtakchi rolni o`ynaydi.