Yunusxodjaev zoir shokirovich kasbiy psixologiya

kuzatish metodidir
. 
Mazkur metod fanimizning eng qadimgi tadqiqot vositasi bo‗lib hisoblanib, 
uzoq o‗tmish zamonidan to hozirgi davrgacha ilmiy izlanuvchilarning asosiy 
tekshiruv qurollaridan biri bo‗lib, keng ko‗lamda foydalanib kelinmoqda. Lekin 
bugungi kunda uning ob‘ekti, ko‗lami yanada kengaydi, murakkab psixologik 
jarayonlar, holatlar, hodisalar, kechinmalar, faoliyat va muomala xususiyatlarini 

---

o‗rganish imkoniyati tug‗ildi, sifat hamda mazmun jihatidan katta o‗zgarishlar 
yuzaga keldi. 
Psixologik kuzatish olib borishdan ko‗zlangan maqsad mana bulardan 
iborat: 
- kuzatiluvchi vaziyat, holat va ob‘ektni maqsadga muvofiq tanlash, uning 
oqilona ekanligiga ishonch hosil qilish; 
- kuzatishning dasturini ishlab chiqish, uni amaliyotga tatbiq qilish, chizgi 
tarzda ifodalanishini yaratish, yig‗ilgan natijalarni chizma asosida aks ettirish. 
Kuzatishning ob‘ekti va predmeti quyidagi tuzilishga ega: 
- kuzatishning ob‘ekti – inson, guruh, jamoa va shaxslararo munosabatlar, 
emotsional – hissiy kechinmalar, hayvonot olami, shaxsning faoliyati, ijodiyoti, 
muomalasi kabilarni o‗rganishdan iboratdir; 
- kuzatishning predmeti – insonning xilma – xil holati, jarayoni, 
harakatining kuchi, jadalligi, uzluksizligi, dinamikasi, o‗ziga xosligi, uning 
hamkorlikdagi harakati, undagi onglilik, ongsizlik, ongosti holatlarining 
kechishi, faoliyat va muomala kabilarni eksteriorizatsiyalashdan tashkil 
topgandir; 
- amaliy va gnostik holatlar; nutq aktlari: ma‘nosi, mazmuni, mohiyati, 
yo‗nalishi, chastotasi, ritmikasi, tempi, amplitudasi, davomiyligi, intensivligi, 
ekspressivligi, uning leksikasi, grammatikasi, fonetikasi, lingvistik qurilishi va 
boshqalar; 
- noverbal nutq ifodasi: mimika, pantomimika va vokal mimikasi (musiqa 
ma‘nosini tana a‘zolari orqali ifodalash); 
- vegetativ reaksiyalarning ko‗rinishi: rangning qizarishi, oqarishi, terlash, 
nafas olishning tezlashuvi, sekinlashuvi va qiyinlashuvi. 
Kuzatishni ifodalash uslublari: tajribalarda to‗plangan ma‘lumotlarni 
alomat, belgi va simvolika orqali aks ettirish (piktogramma, chizgi, jadval, 
anagramma) va turli shakl, xususiyatli bayonnomalar, qaydnomalar yuzaga 
keltirish. 

---

Psixologiya fanida kuzatishning quyidagi turlaridan foydalanish mumkin: 
izchil, epizodli, dala sharoitli, laboratoriyaviy - sun‘iy, tabiiy, xronologiyali, 
davriy, bir martali kabilar. 
Kuzatish metodining bir necha xil shakllari mavjud bo‗lib, vazifalariga 
qarab ularning har biridan foydalanish mumkin: aralashib yashirin kuzatish, 
kuzatiluvchining psixologik portretini yaratish, aralashib oshkora kuzatish 
(o‗smirlarda yuqori natijalar beradi), xulq - atvor portretini tahlil qilish va 
hokazo. 
Kuzatish natijalarini miqdoriy tahlil qilishda statistik metodlarni quyidagi 
tartibda qo‗llash lozim: 
-
olingan natijalarni foizlar bo‗yicha hisoblab chiqish; 
-
to‗plangan ma‘lumotlarning o‗rtacha arifmetik qiymatini topish; 
-
son qatoridagi o‗rtacha kvadrat og‗ishni hisoblash (sigma); 
-
son qatoridagi miqdorlar tarqoqligini aniqlash (dispersiya); 
-
omillar o‗rtasidagi muayyan munosabatlar mavjudligini (korrelyasion) 
tahlil qilish; 
-
ma‘lumotlar, metodikalarning ishonchililik darajasini aniqlash uchun 
Styudent mezonidan foydalanish lozim.