‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o L iy va o r t a m a X s u s t a ’l im V a z ir L ig I sh. J. Ergashxo‘jayeva innovatsion marketing

4.3. Innovatsion m ahsulotlarga optimal
narx belgilash
Iste’mol y o ‘nalishidagi pozitsiyadan yangi tovarlarni siljitishning 
asosiy y o ‘nalishlari: tovarni almashtirish, tovarni mavjud assorti- 
m ent guruhlariga q o ‘shish, yangi assortim ent guruhlari, jah o n uchun 
yangilik sanalgan va yangi foydalanish sohalari va sotuv bozorlari 
hosil qiladigan tovarlar hisoblanadi. Q uyida innovatsion m ahsulotga 
narx belgilashning asosiy usullari keltirilgan va ulardan am aliy foy­
dalanish k o ‘rsatilgan.
Innovatsion m ahsulotga narx shakllantirishning asosiy usullari 
b o ‘lib quyidagilar hisoblanadi:
- «bozorda qaym og‘ini olish» usuli;
- bozorga kirib borish usuli;
- iste’mol qiym atini baholash usuli;
- m aqsadli darom ad m e’yori olish usuli;
60

---

- xarajatlarni tez qaytarish usuli.
Y angilik-tovarlarga narx shakllantirishning shu va boshqa usulla- 
rini shartli ravishda ikki guruhga ajratish mumkin:
- xarajatli yondashuv (narx m ahsulot tannarxi v a rentabellik nor- 
m ativlariga qarab belgilanadi) guruhi;
- yangilik kiritishning um um iy foydaliligidan kelib chiqadigan 
usullar guruhi.
N arx belgilashda asosiy iste’m olchilar guruhining ehtim oliy reak- 
siyasini ham hisobga olish zarur. U ishlab chiqaruvchining nufuzi va 
iste’m olchining um idlariga qalin b o g ‘liqdir. Iste’m olchi, qim m atroq 
b o ‘lsa-da, o ‘zini yaxshi tom onidan k o ‘rsatishga ulgurgan m arkadagi 
m ahsulotni xarid qilishni afzal k o ‘rishi ehtim oli yuqori. B iroq bunda 
hattoki ishlab chiqaruvchining nufuzi yuqori b o ‘lgan taqdirda ham , 
jam oatchilikning «ortiqcha foyda» deb ataladigan salbiy fikri shakl- 
lanishining oldini olish lozim. B u iste’molchi buyurtm asini m aqbul 
keladigan m uqobil variant m avjud tom on burib yuborishi m um kin.
Innovatsion m ahsulotga yakuniy narx belgilash m asalasini hal 
qilishga kirishishda shuni esdan chiqarm aslik kerakki, uning hajm ini 
aniqlash bozordagi vaziyatni va korxonaning um um iy strategiyasini 
hisobga olm asdan turib am alga oshirilishi m um kin emas.
A m aliyotning k o ‘rsatishicha, yakuniy narx hajm i m arketing 
b o ‘limi, sotuv b o ‘lim i, iqtisodiyot b o iim i va m oliya b o iim i rahbar- 
lari tom onidan belgilanishi lozim. U lardan har birining narx darajasi 
haqida o ‘z tasavvuri b o ia d i va b a’zida m urosaga kelish uchun k o ‘p 
ishlarni bajarishga to ‘g ‘ri keladi.
Innovatsion m ahsulot narxini belgilashda hisobga olinadigan 
asosiy om il raqobatchilar narxlarini o ‘rganish hisoblanadi. Real va 
potensial raqobatchilar doim o ishlab chiqarishdan olinadigan foyda 
va narxlar strukturasini baholashga harakat qiladi. Real raqobatchi­
lar xuddi shunday yoki bundan yaxshiroq m ahsulot ta k lif qilishga, 
potensial raqobatchilar esa, agar ularning fikriga k o ‘ra foyda yuqori 
b o ‘ladigan b o ‘Isa, bozorga kirishga intiladi.
N arx raqobatbardoshlik tarkibiy qism lari ichida eng sezilarlisi 
hisoblanadi, shunday ekan, uning o ‘zgarishi tezroq aniqlanadi va
61

---

javob tariqasidagi reaksiyaga sababchi b o ‘ladi. B oshqa elem entlar 
o ‘zgarishi unchalik sezilarli boMmasligi m um kin, ularni aniqlash va 
javob tariqasidagi harakatlarni tashkil qilish qiyinroq b o ‘ladi.
Yangi tovar yoki xizm atlarga narx belgilashda asosiy si shun- 
daki, narx (tovar yoki xizm atlarning o ‘zi kabi) oson tushunilishi, 
m ijoz narx tovar yoki xizm atning «asl» qiym atini aks ettirishini 
k o ‘rishi lozim, bu esa m ijozning kom paniyaga boTgan ishonchini 
oshiradi va takroriy xaridlarga olib keladi. A garda gap yangi tovar 
yoki xizm at haqida boradigan bo ‘Isa, kom paniyaning faol siyosati 
m ijozning ishonm aslik darajasini pasaytiradi, m ijozlar ishonchini 
m otivatsiyalaydi. Innovatsion m ahsulotlar narxini shakllantirishga 
yondashuvlarni, birinchidan, sotuv obyektiga qarab, ikkinchidan, 
innovatsion faoliyat bosqichiga qarab taqsim lash lozim b o ‘lib, bu 
m ahsulot haqidagi axborot hajmi va uni detallashtirish darajasi turli- 
cha ekanligi bilan izohlanadi.
A.