‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o L iy va o r t a m a X s u s t a ’l im V a z ir L ig I sh. J. Ergashxo‘jayeva innovatsion marketing

6.3. Internetning tovarning hayotiylik davriga ta ’siri
Tovarning bozordagi raqobatbardoshlik dinam ikasini aks etti- 
ruvchi eng m uhim konsepsiya tovarning hayotiylik davri h isobla­
nadi. Tovarning hayotiylik davri firm aning m uayyan bozorda vaqt

---

b o ‘yich a foyda va aylanm asining rivo jlanish qonuniyatlarini, y a ’ni 
raqobatbardosh tovarning bozordagi xulq-atvori dinam ikasini 
tavsiflaydi.
Bu holatda tovarning hayotiylik davri firm aning tovar taklifiga 
bozor reaksiyasining ideal m odeli sifatida nam oyon b o ‘ladi. H ayo­
tiylik sikli modeli har qanday tovar m ehnat m ahsuli sifatida cheklan- 
gan hayotiylik davriga ega ekanligini k o ‘rsatadi, bu jaray on da ishlab 
chiqish, joriy qilish, o ‘sish, yetuklik, to ‘yinish va pasayish kabi bir 
nechta bosqichlar bosib o ‘tiladi (6.2-rasm ).
6.2-rasm.
T o v a r n i n g b u t u n h a y o t i y l i k d a v r i
d a v o m i d a s o t u v v a f o y d a h a j m i o ‘z g a r i s h i ‘.
H ayotiylik davrining uzunligi turli tovarlar uchun turli daraja­
da b o ‘ladi. B u m uddatni uzaytirish zaxiralari uchun bitta em as, bir 
nechta tovar ishlab chiqarish va sotish asos b o ‘lib xizm at qiladi. 
Bunda bu tovarlar turli birikuvda turli sotuv bozorlarida joylashishi 
m um kin. Bu holatda sotuv bozoriga bir dona tovar em as, balki ha­
yotiylik davri bosqichlari o ‘zgarishi oldindan rejalashtirib q o ‘yilgan
1 
Abduxalilova L. T.
 
Internet marketing. - T.: TDIU, 2011. - 265-b.
89

---

tovarlar majmuyi bilan chiqish m aqsadga muvofiq b o ‘lar edi. K om ­
paniyaning bunday mahsulot portfelini shakllantirish unga doimiy 
foyda olishni ta ’minlovchi ham da innovatsion faoliyatni am alga 
oshirishda kapitaldan foydalanish m anevrlari uchun sharoit yaratib 
beruvchi m uvozanatlangan ishlab chiqarish-sotuv faoliyatini am alga 
oshirishga im kon beradi.
Tovarning butun hayotiylik davri va uning ayrim bosqichlari 
tovar turiga bo g ‘liq bo‘ladi. Biroq keng iste'm ol tovarlari uchun 
ham, ishlab chiqarish-texnik yo'nalishdagi tovarlar uchun ham xos 
b o ‘lgan um um iy tendensiya hayotiylik davrining qisqarishi hisobla­
nadi. Bir bosqichdan boshqasiga o ‘tishni tezlashtirib, shu tariqa to­
varning um um iy hayotiylik davrini qisqartiruvchi axborot texnologi- 
yalari va Internet bu borada o ‘zining m unosib hissasini qo ‘shmoqda. 
6.3-rasm da bugungi kun (
B
) va o ‘n yil avvalgi davr 
(A)
uchun xos 
b o ‘lgan tovarning hayotiylik davri grafiklari aks ettirilgan.