‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

С
л 
O lingan
m anbaiga
к o 'ra
^
J
f
\  
Foydalanish 
m aqsadiga 
к o 'ra
V
1
\
1
3 3 4
\
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

38-chizma. Boshqaruv axborotining turlari
1
.T a ’lim -ta rb iy a ja ra y o n in in g tashkil etilishi va rivoilanishini tahlil 
q i lm a s d a n . avval erishilgan natijalarni hozirgilari bilan ta q q o s la m a s d a n
turib, uni b o shqarib b o ‘lmaydi.
T a ’lim m uassasasini boshqarish sam aradorligi r a h b a r n in g h am , 
o ‘q itu v c h ila rn in g h a m pedagogik tahlil uslubiyatini t e r a n bilishlariga 
bog‘liq. A g a r o ‘z vaqtida, professional darajada pedagogik jara y o n t o ‘g‘ri 
ta h l i l q i l i n m a s a , j a m o a o r a s id a o ‘z a r o b i r - b i r i n i t u s h u n m a s l i k ,
ishonchsizlik kelib chiqadi. Hozirgi paytda pedagogik tahlilning quyidagi 
uch turi mavjud:
1
) k u n d a lik tahlil;
2
) tizim li tahlil;
3) y a k u n iy tahlil.
K undalik tahlil o ‘quv jarayonining borishi va natijasi h aqida h ar kuni 
m a ’lumot yig‘ib, undagi kamchiliklarning sababini aniqlashga qaratiladi. 
Kundalik tahlij natijasida pedagogik jarayonga o ‘zgartirishlar va tuzatishlar 
kiritiladi. K undalik tahlilning predm etiga o ‘q u v ch ilarn in g h a r kungi 
o ‘zlashtirish va intizomlari darajasi, t a ’lim muassasasi rahbarining darsga 
ham da sinfdan tashqari darslarga qatnashishi, m aktabning tozalik holati, 
shuningdek, dars jadvaliga rioya qilish kabi holatlar kiradi.
Tizim li tahlil darslar va sinfdan tashqari m a s h g ‘u l o t la r tizim ini 
o 'rganishga qaratiladi. Tizimli tahlil m az m u n i t a ’lim m e to d la rin i t o ‘g ‘ri 
u y g ' u n l a s h t i r i s h , o ‘q u v c h i l a r t o m o n i d a n b i l i m l a r n i n g p u x t a
o ‘zlashtirilishiga erishish, o ‘qituv ch ila rn in g sifatli ta rbiya viy ishlarni 
olib borishlari, ularning pedagogik m adaniyatini k o 'tarish h a m d a t a ’lim 
muassasasida innovatsion m uhitni tashkil qilishda p edagogik j a m o a n in g
hissasini t a ’m in la sh kabilardan iborat.
Y a k u n iv tahlil o ‘quv choragi, yarim yillik va o ‘q u v yili y ak u n id a 
amalga oshiriladi h a m d a asosiy natijalarga erishish y o ‘llarini o ‘rganishga 
qaratiladi. Y akuniy tahlil uchun m a ’lum otlar kundalik va tizimli tahlillar, 
joriy va oraliq n az o rat yakunlari, o ‘quvchilarning va s i n f rah b arlarin in g
hiso b o tla rid an olinadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2. 
H a r qan d a y pedagogik jara y o n n i b o shqarishning asosi maqsad 
q o ‘vish va reialashtirishdan iborat.
B oshqaruv faoliyatining m aqsadi — ishning u m u m iy y o ‘nalishi, 
m a z m u n i, shakli va m etodlarini aniqlash. D e m a k , m aq sad — rejaning 
asosi. B oshqaruvda asosiy m aq sad a n iqlanga nida n keyin, u nga erishish 
u c h u n q o ‘shim cha maqsad q o ‘yiladi. T a ’lim m uassasasini boshqarishni 
rejalashtirish pedagogik tahlil asosida belgilangan d asturiy m aqsadga 
m uvofiq q a r o r qabul qilishdir. B unday q a ro rla r m a ’lum bir m uddat 
davridagi m a ’lumotlarni tahlil qilish orqali yoki yakuniy ishlarni bajarib 
b o ‘lg a n d a n s o ‘ng qabul qilinishi mum kin.
T a ’lim m uassasasini b o s h q a r is h a m a l i y o t id a re ja las h tiris h n in g
quyidagi u c h ta asosiy shakli q o ‘llaniladi:
1
) m u d d a tli (perspektiv);
2
) yillik;
3) yakuniy.
M u d d a tli rejalasht irish qoidaga muvofiq so'nggi yillarda, t a ’lim 
m uassasasida am alga oshirilgan ishlarni c h u q u r tahlil qilish asosida bir 
n ec h a yilga moMjallab qabul qilinadi.
T a ’lim muassasasida, qabul qilinishi m um k in boMgan m uddatli reja 
quyidagi k o ‘rinishda boMishi m um kin:
1. Rejalashtirilgan m u d d a td a t a ’lim m uassasasi oldiga q o ‘yilgan 
vazifalar.
2. G uruhlarning imkoniyatlaridan kelib chiqib, o ‘quvchilam ing yillik 
o ‘zlashtirish darajasi m uddatlari.
3. T a ’lim jarayoniga pedagogik innovatsiya (yangilik)larni olib kirish 
m u d datlari.
4. T a ’lim muassasasining pedagogik kadrlariga q o ‘yilgan talablari.
5. P edagog kadrlar m alakasini turli shakllar (kurslar, seminarlar, 
tren in g lar) orqali oshirish.
6
. T a ’lim m uassasasini tex n ik a h am d a o ‘q u v - m e t o d i k (qurilish 
ishlari, axboro tla sh tirish , k o ‘rgazmali q u ro lla r, k u tu b x o n a fo n d in i 
boyitish) koMamini rivojlantirish.
7. 0 ‘qituvchi va o ‘quvchilarni ijtimoiy h im o y a qilish.
Yillik reialashtirish b u t u n o ‘quv yili h a m d a yozgi t a ’tilni q am ra b
oladi. Yillik rejalasht irish o ‘quv yili d av o m id a am a lg a oshiriladi va 
t a ’lim ja ra y o n in i tashkil etilishi (chorak, sem estr)ga q arab bir nec ha 
b o sq ic h la rn i o ‘z ichiga oladi.
Yakuniy reialashtirish o ‘quv choraklari uchun tuziladi, u bir yillik rejaning
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

aniqlashgan ko‘rinishi hisoblanadi. Shu tarzda rejalashtirishning bunday 
a n i q l a s h g a n k o ‘rinishlari o ‘q itu v c h ila r, o 'q u v c h i l a r va o t a - o n a l a r
q o ‘mitasining faoliyatini boshqarishga yordam beradi. Bu rejalar o ‘qituvchilar 
va sinf rahbarlarining ish rejalari bilan aloqadorlikda aniqlashtirilib boriladi. 
U m u m a n olganda, boshqarish faoliyatida rejalashtirish vazifasining t o ‘la 
am alga oshirilishi t a ’lim muassasasi faoliyati samaradorligini oshiradi.
3. 
Qabul qilingan rejalarni t o ‘liq a m a lg a oshirish uch u n tizim li 
h a ra k a tn in g boshqaruvchilari lining tarkibiy qism larini bir-biri bilan 
a lo q a d a boMishini tashkil e tis h lari kerak. «Tashkil etish» tu s h u n c h a s i 
bir q a n c h a m a ’n olarda q o 'llaniladi.
B irinchidan, b a h o sifatida aqliy faoliyatni rivojlantirishga qaratilgan 
h a m d a d arsdan tashqari tad b irlarn in g uyushtirilishini t a ’m inlaydigan 
o ‘quv -tarb iy a ja ra y o n in in g m a q sa d id a n a m o y o n b o ‘ladi.
Ik k inchida n, tashkil etish d e g a n d a belgilangan rejalarni am a lg a
oshiruvchi, oldiga q o ‘yilgan m aqsadga erishish u c h u n b u tu n pedagogik 
ja r a y o n n i boshqaruvchi t a ’lim m uassasasi ra h b arlari, o ‘qitu v ch ila r, 
o ‘q u vchilarning o ‘z - o ‘zini boshqarish o rga nla ri faoliyati tushuniladi.
B oshqarishni tashkil etuvchi asosiy b o s h q a r m a la r sifatida t a ’lim 
m uassasasining kcngashi, pedagogik K engash, d i r e k to r bosh q arad ig an
majlis, d irektor o ‘rinbosarlarining majlisi, te z k o r yig‘ilishlar, m e to d ik
s e m in a r la m i qayd etish m u m k in .
Pedagogik Kengash faoliyati d em okra tik va oshkoralik tamoyillariga 
a s o s la n ib olib boriladi. P edag o g ik K e n g a s h l a r d a a n k e ta la r, savol- 
ja v o b la r , n az o rat ishlar, ta n l o v ishlari k o ‘riladi. B u n d a n ta s h q a r i 
pedagogik Kengash yig‘ilishlarida t a ’lim muassasasi hayoti va faoliyatiga 
d o i r d o l z a r b masalalar hal qilinadi. S huning u c h u n pedagogik Kengashni 
tu rli m u h o k a m a li, m u a m m o li m a s ala la rd an o z o d qilish u c h u n t a ’lim 
muassasalarda direktor yig‘ilishlari tashkil etiladi. D irektor yig‘ilishlarida 
rahbariyat va o ‘qituvchilar ishtirok etib q o lm ay , b o sh q a ishchi x o d im la r 
h a m qatnashishlari m u m k in .
T a ’lim muassasasi o'rinbosarlarining yig‘ilishlarida kundalik savollar 
va m a ’m uriy boshqarishga oid m asa la la r m u h o k a m a qilinadi. B u n d a y
m a jlis la r t a ’lim m uassasasi rejasi b o ‘y ic h a o ‘q u v yilining c h o r a g i 
(se m e stri)d a yoki h a r oyda b o 'lib o ‘tadi.
T e z k o r axboriy majlislar t a ’lim muassasasida t a ’lim jarayonini tashkil 
e tish n in g za rur shaklidir. T e z k o r axboriy m ajlislarning mavzusi m avjud 
s h a r o itla r d a n kelib chiqadi. Bu kabi m ajlislar pedagogik x o d im la r, 
o ‘q u v ch ilarn in g barchasi u c h u n tashkil qilinadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

4. 
Ichki nazorat h a m t a ’lim muassasasini boshqarishda alo h id a
o ‘rin tutadi. N a z o ra tn i tashkil etishda yetishmovchiliklarni b a r ta ra f 
etish uch u n b ir q a n c h a talab larn i bilish zarur. B unday talab larg a 
tizimlilik. obvektivlik. harakatlilik. toMdiruvchilik kabilarni k o ‘rsatish 
m um kin.
Pedagogik boshqaruvga d o ira d a b iy o tla r d a , t a ’lim muassasasi ichki 
n a z o r a t ining quyidagi yo 'n a lish lard a tashkil etilishi bayon etilgan:
1. Pedagogik tashkilotchilikka doir savollarning qo'yilishi.
2. T a ’lim d asturlari, D T S n in g bajarilish sifati.
3. 0 ‘quvch ilarn in g bilim, k o ‘n ikm a va m alakalarining sifati.
4. 0 ‘quvch ilarn in g tarbiyalanganlik darajasi.
5. 
0 ‘q i t i s h n i n g t a ’li m iy , t a r b i y a v i y va r i v o j l a n t i r u v c h i
funksiyalarining bajarilish holati.
6
. D arsdan tashqari tarbiya ishlarining tashkil etilish holati va sifati.
7. Pedagogik k a d rla r bilan ishlash.
8
. T a ’lim m uassasasi faoliyatining o ‘ziga xos samaradorligi.
9. Q a b u l q i l i n g a n q a r o r l a r va m e ’y o r i y - h u q u q i y h u j j a t l a r d a
k o ‘rsatilgan talab larn in g bajarilishi.
T a ’lim muassasasi ichki nazoratiningturlari, shakllari va metodlarini 
turkum lashtirish hozirgi v aqtda m u a m m o li masala b o ‘lib q o lm o q d a. 
S h u n g a q a r a m a s d a n , k o ‘p g i n a p e d a g o g i k a d a b i y o t l a r d a i c h k i 
n az o ratn in g quyidagi turlari ajratilib k o ‘rsatiladi: