‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

26-chizma. Rag'batlantirish turlari
227
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

H ar qanday rag‘batlantirish mavjud pedagogik talablarga muvofiq 
bo‘lishi, ketma-ket bo ‘lmasligi zarur, shuningdek, o ‘quvchini yoki uning 
xa tti-harakatlarini h a d d a n oshirib maqtash, boshqa o ‘quvchilarga 
taqqoslash, ularni kamsitmaslik, talabchanlikni b o ‘shashtirmaslik kabi 
shartlarga muvofiq q o ‘llaniladi.
Jazolash tarbiyalanuvchining xatti-harakati va faoliyatiga salbiy baho 
berishdir.
J a z o h a m o 'q u v c h i n i n g in d iv id u al x a t t i - h a r a k a t l a r i va 
u m um jam oaning faoliyati uchun q o ‘llaniladigan eng so ‘nggi tarbiya 
usuli. Jazo choralarini q o ‘llashda jismoniy jazo, urish, kaltaklash kabi 
u s u l l a r d a n fo y d la n is h m u m k i n em as, o ‘q u v c h in i q o ‘r q itis h , 
g ‘a z ab la n tirish h a m ijobiy natija berm aydi. A ksincha, o ‘quvchi 
q o ‘rqqanda yolg‘on gapirishni o ‘rganadi, ikki yuzlamachi bo‘lib qoladi.
Maktablarda qoMlash mumkin bo'lgan jazo choralariga quyidagilar 
kiradi:
27-chizm a. Jazolash turlari
Tanbeh berish — eng muhim jazo chorasi. 0 ‘qituvchi o ‘quvchiga 
yuzma-yuz turib tanbeh beradi, buni kundaligiga yozib qo‘yish mumkin.
Ogohlantirish — sodir etilishi mumkin b o ‘lgan muayyan xatti- 
harakatlarning oldini olish maqsadida q o ‘llaniladi.
Havfsan berish — o ‘quvchining m a’lum xatti-harakatlarini q a t’iy 
choralar asosida baholash. Agar tanbeh va ogohlantirish kutilgan natijani 
berm asa, o ‘quvchi belgilangan intizomni buzaversa, uning aybi qay 
darajada b o ‘lishi va intizomni qanday sharoitda buzganligini inobatga 
olib unga hayfsan e ’lon qilish mumkin.
Uvaltirish — o ‘quvchining m a’lum xatti-harakatlariga jamoa yoki 
uning tarbiyasi uchun m as’ul b o ‘lgan subyektlar (ota-onalar, vasiylar, 
jamoatchilik vakillari va boshqalar) oldida baho berish. Odamning eng 
nozik sezgilaridan biri uyat, or-nomus va sharm-hayodir. Odamda insonda
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

izzat-nafs, odam iylik q anc ha kuchli b o ‘lsa, avvalo, o ‘zini h u r m a t qilsa, 
u n d a o r- n o m u s , uyat shunchalik kuchli b o ‘ladi. Bolalarni t a rb iy a la s h d a
s h u h is-tu y g ‘ularni ehtiyotkorlik bilan o ‘stirish lozim , lek in h a d e b
uyaltiraverish va qizartiraverish yaramaydi. B undan oqilona va o ‘z o ‘m id a 
foydalanish kerak, shundagina ijobiy natijaga um id qilish m u m k i n .
J a z o p uxta o ‘ylab qo'llanilishi lozim , a k sin ch a , ja h l u s tid a ja z o la s h
m u m k in em as. J a z o la r yakka x a ra k te rd a , y a ’ni, birgina u s u ln i q o ‘llash 
asosida b o ‘lsin, o ‘quvchining aybiga m o s, m uvofiq b o ‘lishi, t e z - t e z
q o ‘lla n ilm a slig i, j a z o l a n u v c h i d a j a z o n i n g t o ‘g ‘ri b e lg i l a n g a n l i g i g a
n is b a ta n s h u b h a tu g ‘ilmasin va u l a r o ‘z ayblarini sezsin. J a m o a d a
m u h o k a m a qilish va jam oa t o m o n id a n q o ‘llab-quvvatlangan j a z o berilsa, 
u n i n g t a ’sir k u c h i y a n a d a o s h a d i . B a r c h a h o l a t l a r d a h a m j a z o
ta rb iy a la n u v c h in in g jism oniy va ruhiy a z o b -u q ib a tla rg a so lm aslig i, uni 
tahqirlam asligi, s h a ’nini yerga urm asligi kerak.
X ulosa qilib aytganda y u q o rid a t a ’riflangan ta rb iy a n in g u m u m iy
m e to d la ri o ‘quvchilarga pedagogik t a ’sir k o ‘rsatish s o h a la r in i q a m r a b
olm aydi.
P edagogika fani va am aliyoti h a r d o i m rivojlanib b o r a r e k a n , u n g a 
m uvofiq ravishda tarbiya ja ra y o n i h a m tak o m illa sh ib b o r a v e ra d i.
Tarbiya jarayonining u m u m iy h o la tid a n kelib c h iq q a n h o l d a tarbiya 
m eto d la rin i quyidagi uch g u ru h g a b o ‘lish m um k in :