‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I
Yüklə 7,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
,dem ografik p o rtla sh “
haqida gap boradi. Uning fikricha, agar aholining o ‘sishi hozirgi sur’atlar bilan borsa, 2000-yilga kelib, tez orada ham m a unum dor yerlar qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi doirasiga tortilib bo‘ladi. N ounum dor, sahro yerlarni o ‘zlashtirish, dengiz suvini chuchuklashtirish, sun’iy oziq-ovqat yaratish va hokazolar esa juda katta xarajatni talab etadi. 2100-yilga kelib esa, bu resurslar tugaydi, ishlab chiqarish qisqaradi, o ‘lim ko ‘payadi 245 va h.k. Natijada, falokat ro ‘y beradi. Shuning uchun mualliflar aholining ko‘payishi masalasida m amlakatlar o ‘rtasidagi mavjud munosabatlarni o ‘zgartirish kerak, deb ta ’kidlaydilar. Aholi o'sishi mintaqaviy xususiyatga ega. Mutlaq o ‘sishda Osiyo qit’asi birinchi o ‘rinda tursa, Afrika yillik o ‘sish sur’atlarida oldin- dadir. Ijtimoiy-iqtisodiy tahlillarga ko‘ra, rivojlangan mamlakatlarda aholi yillik o ‘sishi juda past b o ‘lsa-da, aholi uzoq um r ko‘rishi eng yuqoridir. Bu holat ham demografik o ‘sish global m uam - molarning yangi jihatlarini o ‘rtaga qo'ym oqda. Masalan, odam- larning ko‘payishi bilan shaharlardagi vaziyat og‘irlashmoqda, ishsizlik, qashshoqlik, shahar chetlarida eng oddiy talablarga ham javob bermaydigan ,,yo‘ldosh shaharcha“larning tez pavdo bo ‘lib borishi shular jum lasidandir. Umuman, „demografik portlash“rii izohlashda aholining qaysi joyni manzil qilganligiga ham ahamiyat berish lozim. Negaki, rivojlanayotgan mamlakatlarda asosiy aholi qishloqlarda, rivojlangan mintaqalarda esa shaharlarda yashaydi. Keyingi 20 yilda „uchinchi dunyo“ qishloq aholisi 16 % o ‘sdi (2,47 mlrd kishi). M a’lumki, qishloq shaharga qaraganda qoloq ishlab chiqarish, o ‘tm ish a n ’analari saqlanib qolgan, ilgaridan qashshoqlik va ochlik hukm surib kelgan joydir. Aholining ko‘payishi asosida zarur jam g‘ar- malar va kapital mablag‘larning yetishmasligidan rivojlanayotgan mamlakatlarda yalpi qashshoqlik vujudga kelmoqda. Dunyo b o ‘yicha shaharlar va ularda yashovchi aholi tobora ko‘payib bormoqda. Bu sohadagi o ‘sish 1974-yildan 1994-yilgacha 47 % bo‘ldi. Asr oxiriga borib, bu raqam 48 % ga (3 mlrd kishiga) yetdi.Tabiiyki, tartibsiz kechayotgan bu jarayonda yechilishi zarur bo'lgan m uam m olar ham ko'payadi. A holining ko‘payishi bilan birga, uning tarkibida m uhim o'zgarishlar sodir bo ‘lmoqda. Masalan, rivojlangan mamlakatlarda nafaqaxo‘rlarning soni aholining ko ‘pchiligini tashkil etadi va ularning miqdori 60% ga yetib qoldi. Demografik o ‘sish mavjud resurslarni taqsimlashga ham ta ’sir etadi. Chunki, insonning muhim ehtiyojlarini qondirish uchun zarur hajmdagi tabiiy resurslar b o ‘lishi talab qilinadi. Bundan tashqari, aholi zich joylashgan m intaqalarda (insoniyat oldini ola olm ayotgan, aksincha, ehtim olligini kuchaytirayotgan) oddiy falokatlar ancha ko‘p qurbonlar keltiradi. „Inson va jam iyat“ tizimiga borib taqaladigan jiddiy global muam m olardan yana biri, xavfli kasalliklarni tugatish vazifasidir. 246 B u kasalliklar, birinchi navbatda, aholi ko‘payishini boshqarish va tashkil etish yo‘lga q o ‘yilmagan mamlakatlardagi ochlik, oziq- ovqatlar tarkibida oqsillarning kamligidan ham kelib chiqmoqda. M a'Iumki, jahon miqyosida ochlik xavfi mavjudligi birinchi m arta BM T to m o n id a n 1950-yilda ta n olingan. 0 ‘sh an d a ir.soniyatning qariyb yarmi yetarli miqdorda kaloriyali oqsil iste’mol qila olmayotgani aytilgan edi. Xalqaro tashkilotning m a’lumotlariga ko^a^ivojlanayotgan mamlakatlarda 60-yillarda 60 % aholi u yoki bu darajada ochlikdan azob ko'rgan b o ‘lsa, 20 % aholi m untazam ochlikdan qiynalgan. 70—80-yillarda bu sohada xalqaro miqyosda ancha ish qilinganiga qaramay, muayyan darajada ochlikka duchor bo'lgan aholining mutlaq miqdori 0,8 mlrd ni tashkil etgan. Ijtim oiy-iqtisodiy sh art-sh aro itlarg a (yetarli m iqdordagi rnablag‘ning ajratilmasligi,malakali mutaxassislar yetishmasligi va h.k.) ko‘ra, jahon aholisining 40 % vodoprovod suvi, kanalizatsiya va sanitariya xizmatidan foydalanmaydi. Bunday ahvol rivojla- nayotgan m am lakatlarda k o ‘plab uch ram o q d a. 0 ‘z - o ‘zidan lavshanki, bularning hammasi epidemiyalar tarqalishiga olib keladi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda sil, bezgak kabi kasalliklar keng tarqalgan. Hozirgi vaqtda, bularning qatoriga O ITZ ham qo ‘shil- moqda. Shuningdek, yurak, ruhiy-asab kasalliklari, rak va shu kabilarning ko'payayotganligi ham tashvishlidir. Yüklə 7,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|