ZabiTƏ teymurlu

Azərbaycan dilinin dialekt leksikası 

 
83
 

 
lə gələn sözlər: dirilik “canlılıq”, dirilmək “canlı olmaq, güclənmək”, 
dirim “həyat”, diriltmək “canlandırmaq, gücləndirmək”, diriliş “can-
lanış, gücləniş”... (80, 188). 
Gəncə, Şəmkir şivələrində “yaşayış, dolanacaq” mənasında iş-
lənən dirrix` sözünün kökü diri leksik vahididir: A balam, yayın bu 
istisində bu nə gündü, nə dirrix`di sən çəkirsəη (Gəncə) (7, 136). Dir-
rig sözünə Buzovna, Zabrat, Maştağa kəndlərində “ev əşyası, mal-
dövlət” mənasında təsadüf olunub: Unda dirrig qaldı, hamısını sōrdi 
getdi (Maştağa) (64, 19). 
Dirlik leksik vahidi türk ədəbi dilində “yaşayış, həyat,  sağlıq, 
güzəran, məişət, dolanacaq pulu və ya əşyası” mənalarını ifadə edir. 
Türk ədəbi dilində bu sözlə yaranan bir çox frazeoloji birləşmələ-
rə  təsadüf  olunur:  dirlik bulmak  (canlanmaq),  dirlik düzenlik  (bir 
arada yaşayanlar arasında yaxşı keçim), dirlik suyu (ab-ı hayat), dir-
lik sürmek (ömür  sürmək),  dirlik  vermemek  (rahat  bıraxmamaq) 
(75, 287): Dirlik düzenlik içinde kendi ana vatanında yaşayıp ihtiyar-
lamayı, memleketinin yeni hayâtına, saâdetine katılmayı hak etmişti 
(Hâlide E.Adıvar) (68, 720). Qədim türkcədə dirlik leksik vahidinin 
inkişafı tiriglig(k) sözündən tiri-g-lig(k) tirilig>tirlik>dirlik (dirilik, 
həyat, canlılıq, güclülük, sağlıq) şəklindədir (80, 188). Müasir türk 
ədəbi dilində dirlik məna genişləməsi ilə “rahatı yerində, yaxşı do-
lanacağı olan, sıxıntısı olmayan” mənalarını ifadə edir:  Zevcesinin 
îtımâdı haleldar olduğu için bâdemâ dirlikleri düzenleri bozulacağı-
nı biliyordu (Hüseyin R. Gürpınar); Bir yıl var ki dirlik yüzü görme-
mekte zavallı (Mehmet E. Yurdakul) (68, 720). 
Dünyanın dirliği geçer kalmaz 
Tanrıdan kim diriyse ol ölmez  (Sultan Veled) 
Burada dirlik (tirlik) “həyat” mənasındadır. 
Qədim türk dili abidələrində də dirlik, dirilik “həyat,  yaşayış, 
sağlıq, dolanacaq” mənalarında işlənib (103, 69).