ZabiTƏ teymurlu

2.9.   Pul və ölçü vahidini bildirən sözlər 
Axça. Bu söz “pul” mənasında Şəkinin Qışlaq kənd şivəsində 
işlənir (40, 187). Həmin leksik vahidə Azərbaycan dilinin Qazax, Sal-
yan, Şəmkir şivələrində də təsadüf olunub. Qeyd olunan şivələrdə 
“balıqların üzərindəki pərək, pul” mənasında işlənir: Bizim çaylar-
dakı balıxların hamısında axça var (Qazax) (7, 17).  
Türk ədəbi dilində akçe şəklində işlənib “Səlcuqlarda və Osman-
lılarda pul vahidi olaraq istifadə olunan gümüş sikkə” mənasını ifa-
də edir: Ak akçe kara gün içindir (atalar sözü); Yunan komitesi, lü-

---

Zabitə Teymurlu 

 
56
 

 
zumlu olan akçeyi Avrupa’da bulunan Rum tüccarından iâne sûretıyle 
toplamakta iken…(Nâmık Kemal) (68, 66). Axça sözünə “Dədə Qor-
qud”un  dilində  də  rast  gəlinib:  Ağır xəzinəm, bol aqçam götürüb 
durursan, saŋa xərclıq olsun! (43, 48); Altun-aqçan, xərcləyür olsam, 
Mənim kəfənim olsun! (43, 83). 
Manqur. Bu söz Azərbaycan dilinin Bakı, Şamaxı, Şuşa şivələ-
rində “pul” mənasını ifadə edir. 
Türk ədəbi dilində mangır sözü “bir növ mis pul, pul” mənasın-
da işlənir: Bir derviş, “Yâhu, babaya bir kaç mangır himmet et!” der 
(Fâik Reşat); Mangır yok, gazinoya gidemiyoruz (Mâlik Aksel) (69, 
1932); ...Sultan Mahmut devrinden tek bir mangır sal-lanan boş bir 
kavanozun çıkması Aristidi Efendiye de ister istemez bu şüpheyi ver-
mişti (140, 50). Bu leksik vahid türk dilinin ümumişlək sözlər sıra-
sına daxil deyil. Lakin arxaizm kimi bədii üslub nümunələrində özü-
nü göstərir. Manqır sözünə Azərbaycan ədəbi dili nümunələrində 
də təsadüf olunub (12, 289). 
 Möngusak sözünə “mis pul” mənasında monqol dilində təsa-
düf olunub. Qeyd etdiyimiz leksik vahidin monqol mənşəli olduğu 
və möngur>mangur>mangır şəklində inkişaf yolu keçdiyi qeyd olu-
nur. Anadolu türkcəsinə isə mongolların Anadolunu hakimiyyətlə-
ri altına aldıqları qısa zaman içində keçib. XIV əsrdə Osmanlı dövlə-
tinin pul vahidi olaraq mənimsənib (80, 474).  
Qulac//quləc. Bu leksik vahid Azərbaycan dilinin Dərbənd dia-
lektində “1,5-2 metr” mənasında işlənir: Doqquz quləc piltə (çarıq 
bağı) aldım (2, 245).  
Kulaç sözü türk ədəbi dilində xalq arasında ölçü vahidi olaraq 
“qolların tam açılmış vəziyyətində iki qolun barmaq ucları arasın-
dakı uzaqlıq” mənasını ifadə edir: Her an o kaya ile gemi arasınada 
bir iki kulaçlık mesâfe azalacak zannedildiği halde azalmıyordu, art-
mıyordu da... (Sait Fâik) (69, 1781).