‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

3.3. Kompleks iqtisodiy tahlil metodikasi
Metodika 
- analitik tadqiqotni yanada maqsadga muvofiq bajarish- 
ning usullari va qoidalari majmuidir. Tahlilda umumiy va xususiy meto­
dika farqlanadi.
Umumiy metodika
iqtisodiyotning turli sohalaridagi iqtisodiy tah­
lilning turli obvektlarini o ‘rganishda foydalaniladi. Xususiy metodika 
muayyan iqtisodiyot sohalari, ishlab chiqarish turi, tadqiqot obyektlarida 
tahlil ko'rinishida umumiy qollanilishini aniqlashtiradi.
Tahlilning ixtiyoriy metodikasi analitik tadqiqot o ‘tkazish bo‘yicha 
k o ‘rsatm alaryoki metodologik tavsiyalami o ‘zida aks ettiradi, aynan:
•analitik tadqiqot o‘tkazish ketma-ketligi va davriyligi bo'yicha 
tavsiyalar;
• o‘rganilayotgan obvektlarni tadqiq qilish usul va uslublarini tav- 
si flash;
•tahlilni tashkil qilish, uning metodik, texnik va informatsion ta’­
minoti bo‘yicha ko'rsatmalar;
• tahlil natijalarini rasmiylashtirish bo'yicha tavsiyalar.
Iqtisodiy tahlil metodikasining ikki elementiga yanada batafsil 
to‘xtalamiz:
1) tahlil texnologiyasi (analitik ishlami bajarish ketma-ketligi);
2) o'rganilayotgan obyektlami tadqiq qilish usullari (tahlilning me­
todik instrumentariysi).
Kompleks iqtisodiy tahlilni bajarishda bir nechta texnologik bosqich 
ajratiladi:
1) tahlil obyektlari, maqsad va vazifa aniqlanadi, analitik ishlar re- 
jasi tuziladi, chunki maqsad aniq keltirilmasa. tahlil jarayoni o‘z m a’no- 
sini yo'qotadi;
2) tahlil obyektini tavsiflashga k o ‘maklashuvchi ko'rsatkichlar tizi­
mi ishlab chiqiladi;
3) tahlil uchun zaruriy axborot to'planadi va tavyorlanib (uning

---

aniqligi, ishonchliligi lekshiriladi. mutanosib ko‘rinishga olib kelinadi, 
tizinilashtiriladi. Iqtisodiy tahlil natijalari axborotlaming sifatiga bog‘liq 
bo‘ladi;
4) xo'jalik yuritishning haqiqatdagi natijalarini hisobot davri reja 
ko'rsatkichi bilan, qabul qilingan m e’yorlar va standartlar, o'tgan yillar 
haqiqatdagi m aium otlari bilan, yetakchi korxonalar yutuqlari, o'rtacha 
soha bo'yicha taqqoslash o'tkaziladi; korxona rivojlanishi tendensiyalari 
va sur’atlari, uning revtingi, moliya va tovar bozoridagi holati 
o'rganiladi; yechimi bo'yicha muayyan chora-tadbirlar taqozo qiluvchi 
muammolar topiladi;
5) omillar va korxona faoliyati natijalariga o'tnnshda ham da istiq- 
bolda ulaming ta’siri aniqlanadi, korxona maqsadlariga erishishda fov- 
dalanilmagan imkoniyatlar hisoblanadi va shuning asosida erishilgan na­
tijalami baholash amalga oshiriladi;
6) yuzaga kelgan vaziyatda korxona rivojlanishining ehtimoliy sse- 
nariysi ko'rib chiqiladi, fan va amaliyot sohasida yangiliklami o'rganish 
negizida korxona mehnat unumdorligini oshirishning mavjud zaxiralari 
baholanadi;
7) qo'yilgan maqsadlarga erishishga yo'naltirilgan strategik va tak- 
tik boshqaruv qarorlari qabul qilish bo'yicha tavsiyalar tayyorlanadi; 
qabul qilinayotgan qarorlaming ehtimoliy oqibatlari, ishlab chiqarish va 
moliyaviy risklar darajasi baholanadi; korxonaning operativ, joriy va 
istiqbolli rejalari aniqlanadi.
Analitik tadqiqotlami bajarishning bunday ketma-ketligi iqtisodiy 
tahlil nazariyasi va amaliyoti nuqtai nazaridan yanada maqsadga 
muvofiq hisoblanadi.
Analitik tadqiqotning turli bosqichlarida qoilaniladigan tahlilning 
texnik uslublari va usullari (tahlil instrumentariysi) iqtisodiy tahlil 
metodikasining eng muhim elementi hisoblanadi va quyidagicha 
yoziladi.