‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti
Yüklə 7,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
UDK 657:338(075)
KBK 65.053ya73 ISBN 978-9943-13-400-3 © «IQTISOD-MOLIYA», 2012 © Mualliflar, 2012 Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozini ilmiy tadqiq qilish asosida uning boshlanishiga sabab b o ig a n voqeliklar birma-bir topilib, ulaming shakli hamda mazmuni aniqlanib global hodisaga ko‘rsatgan ta’sirlari o‘rganilmoqda. T a’kidlash kerakki, iqtisodiy inqiroz bu muammolar kompleksidir. Uning yechimi ham kompleks chora-tadbirlami muayyan davr davomida uzluksiz qoilanilishini talab qiladi. Moliyaviy iqtisodiy inqirozning kelib chiqishini shartli ikki yirik guruh: makroiqtisodiy ham da mikroiqtisodiy darajadagi sabablar bilan izohlash mumkin. Mikroiqtisodiy darajadagi sabablarga ko‘plab x o ‘jalik subyektlari tomonidan hisob tizimining davr talablari asosida tashkil qilinmaganligi ham da mazkur holatlarga auditorlik firmalarining jiddiy munosabat bildirmaganligi kabilar misol b o ia oladi. Bunday kamchiliklar x o ‘jalik faoliyatini iqtisodiy tahlil qilish ishlarida ham yaqqol ko‘zga tashlandi. Agarda, xo‘jalik subyektlari har bir iqtisodiy voqelikni ilmiy asosda chuqur tahlil qilib, boshqaruv qarorlarini o ‘z vaqtida qabul qilganlarida edi, jahon miqyosida inqiroz tufayli o‘z faoliyatini to ‘xtatgan, bankrot b o ig an korxonalar soni bu darajada ko‘p b o im a s edi. Xo‘jalik subyektlari faoliyatini iqtisodiy tahlil qilish - ular faoli yatini har tomonlama ilmiy bilishda, resurslami samarali boshqarishda, investitsiyalar jalb qilishda, boshqa korxonalar bilan iqtisodiy muno- sabatlar o‘matishda hamda turli maqsadlar uchun o ‘rganishda muhim ahamiyatga ega. Jahon iqtisodiyotida sodir boiayotgan salbiv voqealarga qaramas- dan Respublikamizda xo'jalik subyektlari faoliyatini iqtisodiy tahlil qilish borasida va uni rivojlantirishda ko‘plab ijobiy ishlar amalga oshirildi hamda bu jarayon davom ettirilmoqda. So‘nggi yillarda respublikamizda iqtisodiy islohotlar koiam ining ham kengayib, ham chuqurlashib borishi, shuningdek, raqobatdosh iqti- sodiyotni shakllantirish sharoiti x o ‘jalik subyektlari faoliyatini yanada obyektiv iqtisodiy tahlil qilish zarurligini ko‘rsatib bermoqda. Bu esa, bu boradagi ishlami davr ehtiyoji asosida takomillashtirish vazifasini yuza ga chiqarmoqda. Mutaxassislar bilimi hamda malakasini davr talablari asosida tako- millashtirib borish ham bu boradagi muhim ahamiyatga ega tadbirlardan biri hisoblanadi. Axborot-komunikatsiya texnikalari vositasida informatsion texnolo- giyalarga asoslangan holda iqtisodiy tahlil ishlarini tashkil qilish va yuritish masalasi hisob tizimidagi zamonaviy y o ‘nalishdir. Iqtisodiy munosabatlaming rivojlanishiga mos keluvchi tahlilning uslubiy asoslarini takomillashtirish esa vazifalami muvafFaqiyatli bajari- lishining markaziy jihati hisoblanadi. «Iqtisodiy tahlil nazariyasi» nomli o‘quv qo‘llanma aynan k o ‘rsatib o ‘tilgan masalalami hal qilish y o iid a bajarilgan ishlardan biri sanaladi. Ushbu o‘quv qo‘llanma sakkiz bobdan iborat bo‘lib, unda iqtisodiy tahlilning ilmiy asoslari, mazmuni, predmeti, vazifalari, metodi, meto dikasi, iqtisodiy-matematik usullari turlari, axborot manbalari, iqtisodiy tahlil ishlarini tashkil qilish, kompleks iqtisodiy tahlil hamda ishlab chiqarish-moliyaviy faoliyatning asosiy ko‘rsatkichlari tahlilining uslu biy asoslari, informatsion texnologiyalarga asoslangan boshqarish tizi mida iqtisodiy tahlil kabi masalalar bayon qilingan. Qo‘llanmaning o ‘ziga xos jihati bo‘lib bilish nazariyasi va iqti sodiy tahlil, 0 ‘zbekistonda iqtisodiy tahlil fanining rivojlanishi, tahlil prinsiplari, iqtisodiy tahlil metodologiyasi, omilli tahlil metodikasi, tahlil usullari va metodikasi, taqqoslash usuli, ko‘p oichovli taqqoslash, ko‘rsatkichlami taqqoslanm a ko'rinishga keltirish usullari, iqtisodiy tahlilda o ‘rtacha miqdorlar, grafik usuldan foydalanish, zanjirli bog‘- lanish usuli, iqtisodiy matematik usullaming turlari, determinallashgan modellar va xo'jalik faoliyatidagi omillar tizimining tahlili, stoxastik modellar va x o ‘jalik faoliyatidagi omillar tizimi, nazariy o‘yin usuli va tahlilda foydalanishning o ‘ziga xos tomonlari, iqtisodiy tahlilni turlarga ajratish, moliyaviy tahlil, boshqaruv tahlili, tezkor tahlil, joriy tahlil, istiqbolli tahlil, kompleks tahlil, funksional qiymat tahlili, diagnostik tahlil, iqtisodiy tahlilda axborot turlari va ulaming manbalari, korxona faoliyatini iqtisodiy tahlil qilishning asosiy qoidalari, korxonada iqtisodiy tahlilning tashkillashtirish shakllari va uning ijrochilari, ana litik ishni rejalashtirish, tahlilning infomiatsiya hamda uslubiy ta ’minoti, iqtisodiy tahlilni tashkil etishning bosqichlari, tahlil natijalarini umum lashtirish va rasmiylashtirish, kompleks iqtisodiy tahlilni tashkil etish, mahsulot ishlab chiqarish va sotishning muhim ko‘rsatkichlari tahlili, informatsion texnologiyalarga asoslangan boshqaruv tizimida iqtisodiy tahlilning roli va o ‘m i, informatsion texnologiyalarga asoslangan bosh qaruv tizimida iqtisodiy tahlilning tashkil etish tamoyillari va mazmuni kabi masalalar yetarlicha bayon qilinganligi hisoblanadi. Har bir mavzu- ga oid tayanch so‘z va iboralar, topshiriqlar hamda test materiallari berilgan. Malakali buxgalter, auditor, iqtisodchi, iqtisodiy tahlilchi ham da iqtisodiy yo‘nalishdagi boshqa mutaxassislar iqtisodiy tadqiq etishning zamonaviy usullarini, tizimli va kompleks iqtisodiy tahlil qilish ma- horatini bilishlari shart. Iqtisodiy tahlil texnikasi va texnologiyasini bilish asosida mutaxassislar eng to ‘g ‘ri javoblam i topib, samarali qaror- lar qabul qiladilar. Bu esa, hozirgi davrda iqtisodiy sharoitlarga tezda moslashib olish va ular asosida faoliyat yuritishda o ‘ta muhimdir. Ushbu iqtisodiy tahlil nazariyasiga oid o ‘quv qo‘llanmani yozishdan maqsad - talabalarda nazariy qarash uchun zarur bo‘lgan iqtisodiy tah lilning usullari, uslublarini o ‘zlashtirish va ko‘nikmalami hosil qilish asosida to‘g ‘n tahliliy-ijodiy fikrlashni shakllantirishdir. Mualliflar o ‘quv qoilanm ani tayyorlashda o‘z yordam va masla- hatlarini bergan barcha insonlarga o ‘z minnatdorchiliklarini bildiradilar. |