‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Tayanch so‘z va iboralar
Bilish, bilishning obyekti, bilishning subyekti, fikrlash, dialektika, 
iqtisodiy tahlil, analiz, sintez, induksiya, deduksiya, balansshunoslik, 
balans talqini, balansni tahlil qilish, hisobot tahlili, iqtisodiy tahlil, ijti- 
moiy-iqtisodiy tahlil, xo‘jalik faoliyati tahlili, iqtisodiy tahlil, bozor iqti- 
sodiyoti, bozor munosabatlari, bozor infrastrukturasi, raqobat, o ‘zga- 
ruvchanlik, biznes-reja, reja bajarilishi, bozordagi holat va uning rivoj- 
lanishi, faktlar, analitik tahlil, qarorlar uchun asos, boshqaruv, bosh­
qaruv funksiyalari, boshqaruv obyekti va subyekti, tahlil vositasida baja- 
riladigan vazifalar, iqtisodiy tahlil tamoyillari, iqtisodiy fanlar differen- 
siyasi.

---

Adabiyotlar asosida quyidagilar bo‘yicha qisqacha tushunchalarin- 
gizni yozing. Ularning zarurati, mazmuni, vazifalari hamda ahamiyatini 
yoriting:
a) iqtisodiy tahlil tamoyillari;
b) iqtisodiy tahlil fanining shakllanish elementlari; 
e) iqtisodiy tahlilning fan bo‘lib rivojlanishi;
d) О ‘zbekistonda iqtisodiy tahlil fanining rivojlanishi.
Testlar
Mavzuning
nomi
Savol
A
В
С
D
To‘g ‘ri
javob
1. Iqtisodiy
tahlilning
rivojlanish
tarixi va fan
sifatida
shakllanishi
XIX asrda 
buxgalteriya 
balansi dagi 
ba’zi ko'rsat­
kichlarga izoh 
berish...
Tahlil
fanining
vujudga
kelishi
uchun
obyektiv
asos
bo'lgan
Auditni
vujudga
keltirgan
Reviziyaga
asos
solgan
Hech
qanday
ta’siri
bo'lmagan
Mavzuning
nomi
Savol
A
В
С
D
To‘g‘ri
javob
1. Iqtisodiy
tahlilning
rivojlanish
tarixi va fan
sifatida
shakllanishi
XX asrning 
boshlarida... 
vujudga 
keldi
hisobot
tahlili
iqtisodiy
tahlil
xo‘jalik
faoliyati
tahlili
FQT
Mavzuning
nomi
Savol
A
В
С
D
T o ‘g‘ri
javob
1. Iqtisodiy
tahlilning
rivojlanish
tarixi va fan
sifatida
shakllanishi
o'zbekistonlik 
olimlar iqtisodiy 
tahlil fani 
sohasida... yillarga 
kelib ijod qila 
boshladilar
I960
1930
1940
1950

---

Mavzuning
nomi
Savol
A
В
С
D
To‘g‘ri
javob
1. Iqtisodiy 
tahlilning ri- 
vojlanish 
tarixi va fan 
sifatida 
shakllamshi
Milliy iqtiso- 
diyotnmg hozirgi 
bosqichida «Iqti­
sodiy tahlil» fani 
qanday shakllan- 
moqda
O'zbekiston- 
ning o'ziga 
xos iqtisodiy 
taraqqiyot 
yo‘liga mos 
bo‘lgan holda
Ekstensiv
holda
O'zgarma- 
gan holda
Xorijiy 
davlatlar- 
dagi kabi
Mavzuning
nomi
Savol
A
В
С
D
To‘g ‘ri
javob
1. Iqtisodiy 
tahlilning 
rivojlanish tarixi 
va fan sifatida 
shakllanishi
bilishning
obyekti...
amaliyot
deduksiya
inson
induksiya
Mavzuning
nomi
Savol
A
В
С
D
T o 'g 'ri
javob
1. Iqtisodiy 
tahlilning 
rivojlanish tarixi 
va fan sifatida 
shakllanishi
Bilish
obyektiga
ijodiy
yondashuvchi
-~bu
. . .
amaliyot
shaxs
tadbir
induksiya
Mavzuning
nomi
Savol
A
В
С
D
T o 'g 'ri
javob
1. Iqtisodiy
tahlilning
rivojlanish
tarixi va fan
sifatida
shakllanishi
bilishning
subyekti...
amaliyot
deduksiya
inson
induksiya
Mavzuning
nomi
Savol
A
В
С
D
To‘g‘ri
javob
1. Iqtisodiy
tahlilning
rivojlanish
tarixi va fan
sifatida
shakllanishi
. fikrlami 
umumiylikdan 
xususiylikka 
tatbiq etish usuli
induksiya
deduksiya
savol
javob

---

Mavzuning
nomi
Savol
A
В
С
D
T o 'g 'ri
javob
1. Iqtisodiy
tahlilning
rivojlanish
tarixi va fan
sifatida
shakllanishi
boshqaruv
obyekti...
ishlab
chiqarish
boshqaruv
tarkibi
ijtimoiy
hayot
sog'lik
salomatlik
Mavzuning
nomi
Savol
A
В
С
D
T o 'g 'ri
javob
1. Iqtisodiy
tahlilning
rivojlanish
tarixi va fan
sifatida
shakllanishi
boshqaruv
subyekti...
ishlab
chiqarish
boshqaruv
tarkibi
ijtimoiy
hayot
sog'lik
salomatlik

---

2-BOB. IQTISODIY TAHLILNING MAZMUNI, PREDMETI VA
VAZIFALARI
2.1. Korxonalami boshqarishda iqtisodiy tahlilning ahamiyati
Respublikamizda raqobatbardosh iqtisodiyotni shakllantirish jarayo- 
n id a korxonalaming yanada rivojlanishi bevosita ulami boshqarish 
tizim iga bogiiq. Iqtisodiyotida korxonalar faoliyatini samarali bosh­
qarish uchun esa ular faoliyatini muttasil o ‘rganib, talilil qilib turish kun 
tartibidagi asosiy masalalardan biri b o iib hisoblanadi. Shuning uchun 
ham barcha boshqaruv bo‘g ‘inlarida iqtisodiy tahlil muhim ahamiyatga 
ega. Chunki iqtisodiy tahlil vositasida axborotlar hamda m aium otlar 
o'rganilib, qayta ishlanib jamiyat hamda alohida olingan korxonalaming 
faoliyati tezkorlik bilan y o ig a solib turiladi.
Fan-texnika yangiliklari asosida ishlab chiqarishni yangi texnika 
harnda texnologiya bilan ta’minlash, modemizatsiya qilingan ishlab 
chiqarish imkoniyatlaridan jadal foydalanish, boshqaruv tizimini, x o ‘- 
jalik mexanizmini zamonaviy usullar hamda yangi innovatsion g ‘oyalar 
bilan takomillashtirish negizida iqtisodiyotni rivojlantirish ham da shu 
asosda xalqimizning farovonligini yanada yuksaltirish hozirgi davrda 
oldimizda turgan dolzarb vazifalardir. Bu vazifalami muvaffaqiyatli 
bajarish uchun sanoat korxonalarining faoliyatini har tomonlama hamda 
muntazam tarzda iqtisodiy tahlil qilish zarur.
Iqtisodiy tahlil sanoat korxonalarini boshqarish tizimida oraliq 
bosqichni egallaydi. Shu joyda boshqarish jarayonidagi asosiy uch 
bosqichni alohida ko'rsatib o ‘tish maqsadga muvofiq hisoblanadi:
1. Axborotlami (m aium otlam i) to ‘plash va tayyorlash.
2. Obyektning holatini iqtisodiy tahlil qilish va uning natijalari 
asosida takliflar kiritish.
3. Boshqaruv qarorlarini qabul qilish.
Ko'rimb turibdiki, qabul qilingan qarorlaming samarasi va sifati 
talililning o‘z vaqtida hamda tezkorlik bilan o ‘tkazilishiga ko‘p jihatdan 
bog'liq. Bu verda asosiy vazifa ana shu uch bosqichni bir-biri bilan 
uzviy ravishda uyg‘unlashtirish hisoblanadi.

---

Korxona xo‘jalik faoliyatini boshqarish va uning ustidan nazorat 
ishlarini olib borish uchun rahbarlar kerakli m aium otlar bilan ta’- 
minlanishi zarur. Biming uchun korxonaning x o ‘jalik faoliyati uzluksiz 
kuzatib boriladi. Kuzatish y o ii bilan olingan m aium otlar miqdor 
k o ‘rsatkichlarida lfodalanib, istalgan vaqtda foydalanish uchun ular 
o ‘ziga xos maxsus tartibda, hisob tizimi usullari va shakllari bo‘yicha 
ro'yxat qilib boriladi. Bu holat xo‘jalik hisobi tizimining asosiy maz­
munini tashkil qiladi.
Hozirgi davrda korxona iqtisodini boshqarish ancha muraickab ma- 
sala. Chunki boshqariluvchi obyekt shakl va mazmuni hamda boshqaruv 
maqsadiga ko‘ra turli xildir. Lekin barcha holatlarda ham tejamkorlik 
tamoyiliga amal qilish asosiy maqsadlardan biri b o iib hisoblanadi. 
X o‘jalik hisobi tizimida tejamkorlik asosida mehnat vositalaridan 
samarali foydalanish, korxonada mavjud b o ig a n xomashyo va material- 
lami ilmiy asosda sarflash hamda mehnat resurslaridan oqilona foy- 
dalanishni taqozo etadi. Bu jarayonda iqtisodiy tahlilni obyektiv va 
natijali b o iish i ko‘p jihatdan tahlil ishlarini to ‘g‘ri uyushtirish yoki 
tashkil etishga hamda ilmiy asosda rejalashtirishga bogiiq.
Milliy iqtisodiyotimizni tarkibiy o‘zgartirish jarayonlari korxo- 
nalaming tashqi iqtisodiy aloqalari samaradorligini oshirishga va eng 
muhimi tashqi bozor nuqtai nazaridan korxonalarimizning ishiga, ular- 
ning mahsuloti sifatiga ijobiy ta ’sir ko‘rsatilishiga keng y o i ochmoqda. 
Chunonchi, korxonalaming mustaqil tarzda tashqi bozorga chiqishi va 
ulaming xorijiy korxonalar bilan hamkorlikda faoliyat yuritishlari o‘z 
navbatida bu borada ham iqtisodiy tahlilning o‘ziga xos maxsus 
usullarini ishlab chiqishni va ulami takomillashtirishni taqozo qiladi.
Respublikamizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohatlar nati­
jasida bozor munosabatlari davr talablari asosida rivojlantirilib tobora 
takomillashtirilib borilmoqda. Bu jarayonda korxonalar:
• 0 ‘z ishlab chiqarishini modemizatsiya qilish.
• Texnik yangilash va diversifikatsiya qilish.
• Innovatsion texnologiyalami keng joriy etish.
• Ishlab chiqarish resurslaridan tejamkorlik asosida foydalanish.
• Rahbar xodimlar va mutaxassislar malakasini oshira bori sh.
• Ichki va tashqi bozorda o ‘z o ‘m iga ega b o iish kabi ustuvor vazi­
falami amalga oshirishi zarur.
Ushbu qayd qilingan dolzarb vazifaiaming bajarilishida iqtisodiy 
tahlil ham boshqa fanlar kabi o ‘z ahamiyatiga ega. Bu esa o‘z navbatida

---

iqtisodiy tahlilning usullarini ham davr talablari asosida takomillash- 
tirishni taqozo qiladi.