‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti
Yüklə 7,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.3. Iqtisodiy tahlilning predmeti
Iqtisodiy tahlil fanining predmeti - iqtisodiy axborotlar tizimi bo‘lib aks etgan obyektiv va subyektiv omillar ta’sirida yuzaga kelgan va kela digan korxonalar faoliyatidagi xo‘jalik jarayonlari va boshqa turli fao- liyatlar, ularning ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligi hamda yakuniy mo liyaviy natijalar hisoblanadi. Fanning predmeti ta’rifidan shu narsa ko‘rinadiki, iqtisodiy tahlil korxonalaming asosiy x o ‘jalik jarayonlari va boshqa turli faoliyatlari hamda ularning yakuniy moliyaviy natijalarini o‘rganadi. Korxonalar- dagi x o ‘jalik jarayonlari asosiy faoliyat, ulami tashkil etish hamda yuritish bilan b o g iiq b o ig a n barcha ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlami qamrab oladi. Korxonaning boshqa faoliyatlanni xo‘jalik jarayonlari bilan birgalikda amalga oshiriladigan moliyaviy hamda investitsiya faoliyati, soliq toiovlari kabi munosabatlar tashkil etadi. Iqtisodiy tahlilda korxona iqtisodi faqat dinamik holatda emas, balki statik tarzda ham o ‘rganiladi. Korxona faoliyatida obyektiv va subyektiv omillar ta ’sirida yuzaga kelgan xo‘jalik jarayonlari mazmuni quyidagicha izohlanadi. Obyektiv omillar mavjud b o ig a n iqtisodiy qonunlar b o iib ular asosida x o ‘jalik jarayonlari yuzaga keltiriladi va boshqariladi. Misol uchun, talab va taklif qonuni. Bozorda talab oshsa mahsulotga boigan narx ham oshadi. Bu bilan korxona ishlab chiqaradigan mahsulotlari hamda sotib oladigan xomashyolar bahosini belgilab olib shu asosda faoliyatini rejalashtiradi. Shuningdek, korxona faoliyatiga ta’sir etuvchi tashqi ijtimoiy-iqtisodiy voqeliklar ham obyektiv omillar b o iib hisob lanadi. Misol uchun, davlatning soliqlar bo‘yicha siyosati va undagi zaruriy o ‘zgarishlar yoki hamkorlikdagi korxonalarda kutilmagan o‘zga- rishlaming sodir b o iish i va shu kabilar. Subyektiv omillar shaxslar faoliyati (korxona xodimlari) bilan bog ian gan b o iib , ularning voqelikka ta’siri natijasida sodir boiadi. Misol uchun, garchand xo‘jalik amaliyoti obyektiv shartlar, omillar asosida bashoratlanib rejalashtirilsada, ulammg iqtisodiy munosabatlar tarzida yuzaga chiqarilishi, amalga oshinlishi subyektiv tarzda sodir b o iad i. Y a’ni xo‘jalik faoliyatining asosi obyektiv omillardan tashkil topsada, ulardan ilmiy asosda foydalanish bu shaxslaming bilimi, malakasi, tadbirkorligiga bog‘liq. Yakuniy moliyaviy natijalar korxona faoliyatining hisobot davri davomida erishgan foyda yoki zararini lfodalab beradi. Mazkur ko‘r- satkichlar iqtisodiy tahlilda turli tomondan tizimli va kompleks o ‘rga- niladi. Bundan tashqari moliyaviy hisobot shakllaridagi axborotlar asosida korxona moliyaviy holati keng ko‘lamda tahlil qilinadi. Korxonalardagi xo‘jalik jarayonlari va boshqa faoliyatlaming natijalari rejalashtirishdan oldin hamda rejaning bajarilishi bo‘yicha ham samaradorligini o‘rganish tahlilda muhim tadbirlardan biri hisoblanadi. B u bilan har bir faoliyat va ularga ta’sir etgan omillar bo‘yicha muhim xulosalar olinadi. Samaradorlik ko‘rsatkichlarini o ‘rganish korxona fao- livatlari bo‘yicha boshqaruv qarorlarini qabul qilishda o ‘ta muhim aha m iyatga ega. Iqtisodiy tahlil fanining predmeti ta’rifida iqtisodiy axborotlar tizimi bo‘ lib aks etgan, obvektiv va subyektiv omillar ta’sirida yuzaga kelgan xo'jalik subvektlaridagi xo‘jalik jarayonlari va boshqa faoliyatlar, ulardagi ijtimoiy-iqtisodiy samaradorlik hamda yakuniy moliyaviy natijalar hisoblanadi, deb ta’kidlab o‘tildi. Darhaqiqat, korxonalardagi barcha xo‘jalik munosabatlari iqtisodiy axborotlar ko‘rinishida aks etadi va ular yaxlit tizimni tashkil qiladi. Mazkur tizimda turli xildagi, turli darajadagi, turli vaqtdagi iqtisodiy munosabatlar axborotlar ko‘rsat- kichlar tarzida ifodalab beriladi. Ushbu tizimdagi axborotlar iqtisodiy tahlil uchun baza bo‘lib hisoblanib, ular asosida tadqiq ishlari amalga oshiriladi. Boshqaruv subyektiga kelib tushgan axborotlar belgilangan maqsad va vazifalardan kelib chiqib foydalaniladi. Shuning uchun korxonada axborotlaming sifati, yetarli b o iish i, o ‘z vaqtida yetkazib be- rilishi kabi tadbirlami ilmiy asosda tashkil etilishi iqtisodiy tahlilni davr talablari darajasida bo‘lishiga, pirovard natijada esa maqbul boshqaruv qarorlarini qabul qilinishida muhim ahamiyat kasb etadi. Yüklə 7,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|