9 = nA sin# sin#
bu yerda: d — tekisliklar orasidagi masofa. Uzil-kesil
2d sin в = nX (a) bo'ladi. Mana shu — Breg shartining matematik ifodasi hisoblanadi. Bu
rentgen nurlarning biror tekislikdan qaytishi, tushayotgan nur m a’lum
g burchagi ostida bo'lib, yuqoridagi nisbat saqlangan holdagina yuz berishini
bildiradi. n soni qaytish tartibi deb ataladi.
Endi rentgen nurini tekshirilayotgan namuna sirtidan qaytish sxemasi
bilan tanishamiz. Sirtga tik ravishda tushayotgan tutam diametri l,5-2mm
bo'lgan yuzachani egallaydi (9.27-rasm). Bu yuzachada, tajribalaming
ko'rsatishicha, katta miqdorda yoritilgan
kristallchalar orasida Breg shartiga mos
keladigan kristallar ham bo'ladi. Bunda nur
kristallardan qaytadi. Qaytgan nurlar konus
shaklida sirt hosil qilib, cho'qqidagi burchagi
360° -
4
Q ga teng bo'ladi. Agar ularning yo'liga
fotoplyonka qo'yilsa, unda radiusi h ga teng
bo'lgan (9.27-rasm) aylana tasviri paydo
bo'ladi.
tg(\ 80° - 29) = - t g 20 = — (b) a ekanligi ko'rinib turibdi. Bu yerda — plyonkadan metall sirtigacha bo'lgan
masofa
h va
a o'lchab olinadi, bular orqali
Q burchak topiladi. Agar (a)
ifodaga qaytadigan bo'lsak, to'lqin uzunligi
X va qaytish tartibi n ma’lum
bo'lsa, kristall tekisliklari orasidagi masofa
d ni topish mumkin. Bu
o'lchamni kuchlantirilmagan kristall o'lchami
d0 bilan taqqoslanadi. Shu
yo'l bilan kristallning qaytaruvchi sirtiga tik yo'nalgan uzayishni aniqlasa
bo'ladi.
Q a y tg a n n u r M e ta ll s irti
