konstruksiyalarda istalgan o'lchamdagi namunalami o'yib olsa bo'laveradi. Biroq kichikroq konstruksiyalarda bu ancha mushkul ish. Bunday hollarda namunalaming o'lchamlarini masshtab bo'yicha kichraytirib olishga to'g'ri keladi. Konstruksiya tanasidan namuna o'yib olingach, o'yilgan bo'shliq tezda beton bilan to'ldirilib qo'yilishi shart. Bunda betonga ishlatiladigan sement o'tirishmaydigan (безусадочный) bo'lishi lozim. O'yib olingan namunalami, vaqt o'tkazmay, tezda sinagan ma’qul. Aks holda namunalami konservatsiya qilishga to'g'ri keladi. Plastik deformatsiya usuli konstruksiyaga yig'iq kuch ta’sir etganda shu joyning o'zida paydo bo'ladigan qoldiq deformatsiyaga asoslanadi. Ushbu usul qattiq jismni (indentor) element sirtiga statik yoki dinamik ravishda botirganda sirtda qoladigan izning o'lchamlariga hamda konstruksiya materialining mustahkamligiga asoslanadi. Bu usulning afzalligi uning texnologik soddaligida, kamchiligi esa materialning mustahkamligiga uning sirtidagi qatlamlarning holatiga qarab baho berishdadir. Brinel bo'yicha qattiqlik HB ni aniqlash uchun po'lat sharcha 1 ni sinalayotgan metallning sirtiga botiriladi (5.2-rasm). HB quyidagi formuladan aniqlanadi: 5.2-rasm. Qattiqtikni Brinel bo'yicha aniqlash. 5.3-rasm. K.P. Qashqarov bolg'asining sxemasi. HB = 2 P .[n D (D -
yjD2 - d 2) ],
65
bu yerda: P — sharchaga qo'yilgan yuk, H; D — sharcha diametri, mm ; d — sharcha izining diametri, mm. Qattiqlik orqali uglerodli po‘latning muvaqqat qarshiligi aniqlanadi. d j
