‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

7.2. Inshoot konstruksiyalaridagi kuchlanishlarni aniqlash
Ma’lumki, xavfli kesimdagi haqiqiy kuchlanish konstruksiya materialining 
mustahkamlik chegarasidan oshganda konstruksiya buziladi. Demak, 
kuchlanish konstruksiyaning holatiga baho berishda muhim ko'rsatkich- 
lardan biri sanaladi. Biroq shunga qaramay, konstruksiyadagi kuchlanishlarni 
bevosita o'lchaydigan asbob va usullar mavjud emas. Kuchlanishlar haqidagi 
ma’lumotlar deformatsiya yoki boshqa ko'rsatkichlar orqali olinadi. Shunda 
ham kuchlanishning mutloq qiymati emas, balki uning orttirmasi aniq­
lanadi. Naturaviy sinovlarda laichlanishning to'liq qiymatini aniqlash muhim 
ahamiyat kasb etadi:
cr = cr, + cr
2
+
3
 
, 
bu yerda: cr, — konstruksiyaning xususiy og'irligidan hosil bo'lgan kuchlanish;
cr2 — foydali yuklardan hosil bo'lgan kuchlanish;
cr, — qo'shimcha kuchlanishlar (harorat va cho'kish kuchlanishlari).
To'liq kuchlanishlarni aniqlash bo'yicha bajariladigan eksperimentlar 
yo birinchi bosqich tekshiruvlarining yakuniy qismida, yoki ikkinchi bosqich 
naturaviy sinovlaming awalida amalga oshiriladi.
To'liq kuchlanishlarni aniqlashda yuksizlash, ya’ni yukni olish usulidan 
keng foydalaniladi. Bu usulga ko'ra konstruksiyaning tekshirilayotgan qismi, 
o'matilgan asboblar yordamida kerakli o'lchovlar olib bo'lingandan keyin, 
yukdan ozod qilinadi. Shundan so'ng yana qayta o'lchanadi. Topilgan 
deformatsiyalaming awalgi va keyingi qiymatlari farqi bo'yicha kuchlanishlar 
aniqlanadi.
7.1-rasmda betonning tekshirilayotgan qismi tasvirlangan. Agar ixtiyoriy 
uch yo'nalish bo'yicha deformatsiyalar ma’lum bo'lsa, u holda elastiklik
8 8

---

nazariyasi formula- 
laridan foydalanib, bosh 
maydonchalar normali 
yo'nalishi hamda bosh 
kuchlanishlar qiymat­
larini aniqlash mumkin. 
To'rtinchi tenzorezistor 
hisoblangan qiymatlami 
tekshirish va tuzatish 
uchun zarur bo'ladi. 
Shuni 
qayd 
etish 
lozimki, kuchlanish­
larni 
hisoblashdagi 
aniqlik darajasi ko'p 
jihatdan elastiklik mo­
duli va Puasson koeffit-
7.1-rasm. To'liq kuchlanishlarni aniqlash uchun
yukni olish usuli: