Ózbekistan Respublikasinda bugalteriya esabin shólkemlestiriw hám júrgiziw boyınsha normativ huqıqıy tiykarlar Joba

Ózbekistan Respublikasinda bugalteriya esabin shólkemlestiriw hám júrgiziw boyınsha normativ huqıqıy tiykarlar

Joba:

1-§. Ózbekistanda bank buxgalteriya esabın shólkemlestiriw tiykarları

2-§. Bank esap -operatsion apparatınıń dúzilisi
3-§. Banktiń esapbetler jobası jáne onıń dúzilisi

Ózbekistanda bank buxgalteriya esabın shólkemlestiriw tiykarları
Bank - bul pul mámilesin basqarıwshı shólkem bolıp, ol tólewler hám esap -kitaplardı shólkemlestiriw, huqıqıy hám fizikalıq adamlardıń esapbetlerin júrgiziw, olardıń pul qarjların saqlaw, kreditlash menen baylanıslı bolǵan xızmetlerdi ámelge asıradı. Bank iskerliginde pul qarjlarınıń háreketi hám olardıń dárekleri haqqındaǵı maǵlıwmatlardı jıynawda buxgalteriya esabı úlken rol oynaydı. Buxgalteriya esabı maǵlıwmatlarınan paydalanǵan halda banktiń aktiv hám passiv operatsiyaları joybarlawtırıladı. Finanslıq esabatlardıń nátiyjesi banktiń finanslıq jaǵdayın kórsetedi hám bank basshılarına bank jumısın rawajlandırıwda anıq ilajlar islep shıǵıwǵa sharayat jaratadı. Sol qabıl etilgen siyasat tiykarında ilajlardı ámelge asırıw mexanizmi jaratıladı, bul iskerlik bank xızmetkerleriniń kúnlik jumıs processlerinde hám de operatsiyalardı buxgalteriya esabında sáwlelendiriwde óz ańlatpasın tabadı.
Banklerde buxgalteriya esabın shólkemlestiriw tiykarları xalıq xojalıǵı túrli tarmaqlarına qarawlı kárxana hám shólkemlerdiń buxgalteriya esabı tiykarları menen derlik uqsas. Olar 1996 jıl avgustındaǵı Joqarı Jıynalıs sessiyasında qabıl etilgen Ózbekstan Respublikasınıń «Buxgalteriya esabı tuwrısında»gi Nızamda óz ańlatpasın tapqan. Bul nızamnan kelip shıqqan halda, banklerde buxgalteriya esabın júrgiziwdiń metodologik tiykarları tómendegiler esaplanadı :
a) xo'jalik iskerligi haqqındaǵı maǵlıwmatlardı dáslepki hújjetlerde sáwlelendiriw;
b) xo'jalik operatsiyaların, bank múlkin puldagi ańlatpasın belgilew;
v) barlıq operatsiyalardı eki yoqlama jazıw tiykarında gruppalastırıw, bunda jazıwlardı
esapbetler rejesindegi esapraqamlar tiykarında aparıw ;
g) esap -kitap hám basqa operatsiyalar juwmaǵında málim sánege bank xojalıq iskerligine xarakteristika beriw, yaǵnıy bank balansın dúziw.
Banklerde buxgalteriya jumısın shólkemlestiriw tiykarları kárxanalar buxgalteriya esabına uqsas bolsa -de, birpara ayriqsha qásiyetleri de bar. Usınıń sebepinen banklerde buxgalteriya esabın shólkemlestiriwde tómendegi hújjetler tiykar etip alınadı :
1. Ózbekstan Respublikasınıń «Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki tuwrısında»gi
Nızamı ;
2. Ózbekstan Respublikasınıń «Bankler hám bank iskerligi tuwrısında»gi Nızamı ;
3. «Buxgalteriya esabı tuwrısında»gi Ózbekstan Respublikası Nızamı ;
4. Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankiniń «Ózbekstan Respublikası banklerinde buxgalteriya esabı hám esabatı tuwrısında»gi 61-sanlı jollama ;
5. Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankiniń basqa normativ hújjetleri.
Banklerde buxgalteriya esabın shólkemlestiriw qaǵıydaları «Ózbekstan Respublikası banklerinde buxgalteriya esabı hám esabatı tuwrısında»gi 61-sanlı jollamada tolıq kórsetilgen, atap aytqanda, jollamada buxgalteriya esabı júrgiziw qaǵıydaları, buxgalteriya apparatınıń strukturası berilgen, bank operatsiyaları esabın júrgiziw hám olardı baqlaw qaǵıydaları kórsetilgen, klientlerge xizmet kórsetiw hám de hújjetler aylanıwın jolǵa qoyıw usılları tuwrısında kórsetpeler berilgen. Bunnan tısqarı, buxgalteriya esabatın dúziw hám de xalıq aralıq ulgilerge tiykarlanǵan basqa bank operatsiyaların orınlaw kólemleri hám tártibi belgilep qoyılǵan. Sonıń menen birge, jollamada buxgalteriya esabı wazıypaları kórsetip berilgen bolıp, bul wazıypalar tómendegiler bolıp tabıladı:
1. Esap -kitaplar daǵı aqshalar aylanıwın tezlestiriw, klientlerge tez hám puqta xizmet kórsetiw;
2. Esap -kitap, kassa, valyuta, kredit hám de taǵı basqa bank operatsiyaların tuwrı orınlaw ;
3. Orınlanǵan operatsiyalar buxgalteriya esabı hám hiso-botida waqıtında hám de anıq sáwlelendirilishini támiyinlew;
4. Bankten shıǵıs hújjetlerdi tiyislishe rásmiylew-tirish hám bunıń nátiyjesinde bul hújjet barǵan orında olardan paydalanıwdı kiyim-kensheklestiriw, sonıń menen birge, basqa banklerde áne sol hújjetler menen operatsiyalar atqarılayotganda hám de olar tárepinen xızmet kórsetilayotgan klientler esapbetleriniń esabı yuritilayotganda jol qoyılıwı múmkin bolǵan qátelerdiń, ǵayrıqonuniy minez-qulqlardıń aldın alıw ;
5. Bankte turǵan pul qarjları, materiallıq baylıqlar, sonıń menen birge, qatań esabı júritiletuǵın blankalarning kem shıǵıwı yamasa artıqsha sarplap jiberilishining aldın alıw ;
6. Operatsiyalar atqarılayotganda bank lawazımlı shaxsları nızamǵa qayshı minez-qulqlar etken, baylıqlar hám hújjetler joǵatıp qoyılǵan jaǵdaylarda olar juwapkershiligin hújjetler menen tiykarlash;
7. Operatsiyalar orınlanıwı, rásmiylestirilishining qo-nuniyligi hám tuwrılıǵı tuwrısında keyinirek tekseriw hám maǵlıwmatlar alıw múmkinshiligin jaratıw ;
8. Bankte jumıs kúni rejimine qatań ámel qılıw ;
9. Zamanagóy kompyuter texnikası qurallarından keń foy-dalanish tiykarında bank operatsiyaların orınlaw ushın miynet hám aqsha sarpın kemeytiw, olar esabın júrgiziw, esabatlar dúziw hám hakozo.
Ulıwma, jollamada aytılǵan buxgalteriya jumısı hám buxgalteriya esabı júrgiziwdi shólkemlestiriwdiń tártibi jańa kompyuter texnikası qollanılatuǵın sharayat tiykarında belgilengen. Jollamada jáne onıń qosımshalarında berilgen operatsiyalardı orınlaw, rásmiylestiriw, esapqa alıw hám baqlaw tuwrısındaǵı kórsetpeler Ózbekstan Respublikasındaǵı barlıq bankler ushın májburiy bolıp tabıladı.
Joqarıda biz, banklerde buxgalteriya esabınıń roli, buxgalteriya esabı aldında turǵan wazıypaları, buxgalteriya esabın aparıwdıń tiykarların kórip shıqtıq. Endi buxgalteriya esabı hám finanslıq esabat maǵlıwmatlarınıń áhmiyeti haqqında qısqasha pikir júrgizemiz.
Kommerciya bankleri, múlkshiliktiń qaysı formasına tiyisli bolıwdan qaramastan, olar tárepinen júritiletuǵın buxgalteriya esabı Ózbekstan Respublikası nızamchiligi, Oraylıq bank hám Finans ministrligi tárepinen shıǵarılǵan jollama hám kórsetpeler talabı dárejesinde bolıw kerek.
Usı waqıtta, bul jollamalar waqıtında bank filiallarına etkazilmog'i, usınıń menen birge, jergilikli organlar, salıq qadaǵalawı shólkemleri menen muwapıqlastırılgan bolıwı kerek. Sebebi bank buxgalteriya esabı maǵlıwmatlarınan paydalanıw sheńberi júdá keng bolıp tabıladı. Atap aytqanda, buxgalteriya esabı hám sol tiykarda dúziletuǵın banktiń finanslıq esabatları, onıń maǵlıwmatları Mámleket tártipke salıw shólkemleri (Oraylıq bank, Finans ministrligi, Mámleket Salıq Komiteti) ushın kommerciya bankleriniń finanslıq jaǵdayı, pul mámilesiniń jaǵdayı, ekonomika daǵı naq pulsiz esap -kitaplar jaǵdayın úyreniw ushın oǵada zárúrli bolıp tabıladı.
Bank iyeleri ushın, usınıń menen birge, onıń úlesdorlari ushın bul maǵlıwmatlar bank qarjlarınıń qanday tartinayotganligi, olardan qaysı usılda paydalanılıp atırǵanlıǵı, bank aktiv operatsiyalarınan qanday finanslıq nátiyjeler kutilayotganligini biliw ushın júdá zárúrli bolıp tabıladı. Bunnan tısqarı, buxgalteriya esabı maǵlıwmatları bank basshıları, onıń xızmetkerleri, áyne shaqta bank klientleri ushın da qızıqlı bolıp tabıladı. Sebebi bank basshıları hám barlıq xızmetkerleri banktiń kúnlik aktivleri hám minnetlemeleriniń jaǵdayı, dáramatları hám ǵárejetleriniń strukturası menen qızıqsalar, bank klientleri bolsa bank likvidligi jáne onıń turaqlılıq dárejesin biliwdi qáleydiler. Bank finanslıq jaǵdayı jamanlashuvini sezgan klientler basqa turaqlı bankke óz qarjların ótkerip onıń xızmetinen paydalanıwdı ábzal kórediler.
Sonday eken, bank buxgalteriya esabı maǵlıwmatları bank haqqındaǵı anıq maǵlıwmatlardı alıw kózqarasınan Oraylıq bank, Salıq qadaǵalawı komiteti, barlıq kommerciya bankleri hám klientler ushın júdá zárúr bolıp tabıladı. Bul maǵlıwmatlar tiykarında banktiń likvidligi, jol qoyıp atırǵan xateri, rezervleri, kredit portfeli jaǵdayın belgilew múmkinshiligi jaratıladı.