Ўзбекистон республикаси давлат солиќ ЌЎмитаси солиќ академияси

2. Mahsulot (ish, xizmat)lar sotish rejasining bajarilishi va dinamikasini tahlili
Mahsulot sotish rejasini bajarilishi iste’molchilarga jo’natilgan tovar qismini o’rganishdan boshlanadi. Chunki jo’natilgan tovar bilan sotilgan mahsulot vaqt jihatdan farqlanadi. Iste’molchilarga jo’natilgan tovar, ko’rsatilgan xizmatlar uchun belgilangan muddat davomida hisob schyotiga pulni kelib tushmasligi tufayli korxonaning moliyaviy holati izdan chiqadi. Buning natijasida korxonaning byudjet, bank, mol yetkazib beruvchilarga bo’lgan qarzi ortib boradi, to’lov qobiliyati pasayadi. Bugungi kunda tovarlar uchun to’lov muddati 3 oy, ya’ni 90 kalendar kuni qilib belgilangan. 3 oydan oshgan qarzlarni muddati o’tgan qarz deb ataladi. Muddati o’tgan qarzlarni surunkali davom etishi bankrotlikka sabab bo’ladi.
Bankrotlik (iqtisodiy nochorlik)- xo’jalik sudi tomonidan e’tirof etilgan yoki qarzdor ixtiyoriy ravishda tugatilayotganida uning o’zi e’lon qilgan qarzdorning pul majburiyatlari bo’yicha kreditorlar talabini to’la hajmda qondirshga qodir emasligi, shu jumladan, byudjetga va byudjetdan tashqari fondlarga soliqlar, yig’imlar va boshqa majburiy to’lovlarni ta’minlashga qodir emasligi.
O’zbekiston Respublikasining “Bankrotlik to’g’risida”gi Qonunining 3-moddasi “bankrotlik alomatlari” deb ataladi. Bu moddada quyidagilar qayd etilgan. Yuridik shaxsning pul majburiyatlari bo’yicha kreditorlar talablarini qondirishga va (yoki) majburiy to’lovlarni to’lash majburiyatini bajarishga qodir emasligi, agar tegishli majburiyatlar va (yoki) to’lov majburiyati yuzaga kelgan kundan e’tiboran 9 oy davomida qarzdor tomonidan bajarilmagan bo’lsa, uning bankrotlik alomati deb e’tirof etadi.
Jismoniy shaxsning (tadbirkorlik faoliyatini yuridik shaxs tashkil etmagan holda amalga oshiraYotgan shaxsning) pul mablag’lari bo’yicha kreditorlar talablarini qondirishga va (yoki) majburiy to’lovlarni to’lash majburiyatini bajarishga qodir emasligi, agar tegishli majburiyatlar va (yoki) to’lov majburiyati ularni bajarish sanasi boshlangan paytdan e’tiboran 6 oy davomida qarzdor tomonidan bajarilmagan bo’lsa, agar majburiyatlarning summasi unga tegishli mol-mulkning qiymatidan oshib ketgan bo’lsa, uning bankrotlik alomati deb e’tirof etiladi.
Qarzdorning to’lov qobiliyatini tiklash uchun quyidagi chora- tadbirlarni qo’llash lozim:

• 
  Ishlab chiqarishni qayta ixtisoslashtirish;
  
• 
  Norentabel ishlab chiqarishlarni yopish;
  
• 
  Debitorlik qarzlarni undirish;
  
• 
  Qarzdor mol-mulkining bir qismini sotish;
  
• 
  Qarzdorning talabidan o’zganing foydasiga voz kechish;
  
• 
  Qarzdor majburiyatlarini uchinchi shaxslar tomonidan bajarilishi;
  
• 
  Qarzdorning to’lov majburiyatini tiklashning boshqa usullari.
  

Jo’natilgan tovarlarni tahlili uchun ma’lumotlar tezkor hisob va dastlabki hujjatlar hamda hisobotdan olinadi. Tovarlar iste’molchilarga tuzilgan shartnoma asosida jo’natiladi.