Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги термиз давлат университети иқтисодиёт ва туризм факультети

9.3. Mehmonxona xo’jaliklari marketingi
Marketing bu har bir menedjer bilishi shart bo’lgan falsafadir. Biz turizm deb ataydigan faoliyat turi mehmondo’stlik industriyasini va sayohat tashkil qilishni o'z ichiga oladi. Mehmonxona-restoran biznesida marketingni muvaffaqiyatli qo’llash butun sayohat industriyasini tashkil qilishga bog’liqdir. Masalan, kurortgan ketayotgan turist mehmonxonadan joyo olish bilan birga, transport biletini ham bir turistik firmadan sotib oladi. Transport tashkiloti bilan hamkorlik qilishga rozilik bergan turfirma raqobatchilardan oson kutiladi. Xuddi shu yul bilan firma charter reys tashkil qiladigan avialiniyalar bilan ham aloqa o’rnatadilar. Sayohatchilik industriyasi iste’molchilarning oshib borayotgan talabini tez tushunib, bu sohadagi muammolarni yecha oladigan marketing bo’yicha mutaxassislarga muhtoj. Oshib borayotgan raqobatchilik sharoitida kompaniyalar uz e’tiborini iste’molchilarning talabini qondirishga qaratishga majburdirlar. Bunga rioya qilmagan kompaniyalarning kelajagi yuk. Mehmonxona va restoran da xizmat ko’rsatishda marketing – nisbatan yangi fan bo’lsa ham, bu biznesda taniqli odamlar marketing printsiplarini samarali kullash bilan ajralib turadganlar. Bu printsiplar uz ichiga iste’molchini talabini qondirish (tashki marketing) va xizmatchilar talabini qondirish (ichki korporativ marketing) ni oladi. Xar qanday biznesning maqsadi – xaridorni jalyu qilish va ushlab qolish, tashkilotning daromadini o’sishiga olib keluvchi iste’molchini talabini qondirish, turizm va mehmondo’stlikda marketingning eng oliy maqsadidir.

Turizm sektorida yetishtirilgan mahsulot va xizmatlarning marketingida industriya mahsulotlarining marketingidan farqli ba’zi xususiyatlari bor. Mehmonxona xizmatlaridan foydalangan iste’molchi jihatdan mehmonxona xonalarining yaratgani xizmat sof bir xizmat bo’lib, faqat qo’llanilishi bilan o’zi o’rtadan ko’tarilmaydi. Mehmonxona xonalari uchun bo’lgan talab o’zgaruvchan bir talabdir. Mavjud mehmonxona mahsulotlarining eng ahamiyatlilaridan bo’lgan mehmonxona xonalari, yer va makon boqimidan barqarordir. Talab kamaygan vaqt bo’sh hajm yuzaga keladi va talabning eng yuqori bo’lgan vaziyatlarida mutlaqo ma’lum bo’lgan bir ustki sig’im chegarasi bordir, bu chegaradan o’tilmaydi. Mehmonxonachilik asosida marketing, eng oldin bozorning uyg’unligi izlanish yo’li bilan talabning qozonilishiga hissada bo’ladi. Bu izlanish, mehmonxona uchun eng yaxshi bozor imkonini, bozordagi bir ochiqni, bir joyni yoki alternativ joylar orasidagi mehmonxona uchun birortasining saylovini belgilaydi yoki ma’lum bir joyda quriladigan eng uyg’un mehmonxona shaklini ta’minlaydi. Marketing mehmonxona muassasiga davomli bozor izlanishi, mahsulot yetishtirish, sotish, tartiblik va ko’zdan kechirish kabi marketing bosqichlari bilan aloqada bo’ladi.

Mehmonxonalar insonlarga xizmat ko’rsatish maqsadida qurilgan tijoriy tashkilotlardir. Marketing negizi mehmonxonachilar tomonidan yangi qabul qilina boshlangandir. Ba’zilari sotishlarni va marketingni bir xil ma’noda ko’rishda davom etmoqdadir. Bir mehmonxona, mehmonxona xizmatlaridan foydalanganlarning ehtiyojlarini qarshilay olishdan, shaxsiy mehmonxona xizmatlari ma’lum bozorlarga sotilgan mehmonxona mahsulotlari bo’lib qurilishi kerakdir. Har mehmonxona ma’lum bozor bo’limlari va o’z mahsulotlari orasidagi tenglashtirishni bajarishi kerak. Bajarilish uchun ham mehmonxona xizmatlariga qarshi kelgan talab tahlili qilinish kerak.

Oxirgi yillarda iqtisodiy o’zgarishlar va yangi texnikalarning rivojlanishi, korxonalarning xizmat va mahsulotlarini marketing shakllarida va korxona boshqaruvlarida ahamiyatli bir o’zgarishlarga sabab bo’ldi. Kompyuter texnoligiyalaridagi rivojlanishlar ba’zi turistik masofalarning oldingi rejaga chiqishi, iste’molchi munosabatlaridagi o’zgarishlar va boshqa omillar korxona xo’jayinlariga xaridorlarning ko’tish vaqtlarining o’tganini, endi o’zlari borib xaridorlarni izlash va ularni o’zlariga jalb qilish kerakligini tushinib boshladilar. Bu jarayon bir restoran yoki mehmonxona kabi sayohat byurosi uchun ham taalluqlidir. Marketing tushunchasining o’zgarishida faqat 3 ta ahamiyatli omil mavjud.

1. Bajarish uchun faqat ishlab chiqarishning kerakli bo’lgani (talab takliflardan juda ko’p bo’lsa) ishlab chiqarish yig’indisidan iste’mol yig’indisiga (talab taklifdan kam bo’lganda) o’tish. Bu vaziyatda, mehmonxona xo’jaligi sektorida, sotish funktsiyalari birinchi bo’lmoqtadir. Bunday paytda bozorning ehtiyojiga qarab ishlab chiqarish va tarqatish kerakdir. Boshqa tomondan talabga moslashish qiyin holga kelmoqtadir. Bu o’tish marketing tushunchasida yuzaga kelgan rivojlanishni isbotlamoqtadir.

2. Raqobatning rivojlanishi pastdagi shakllarda ko’rsatilgan o’xshash yoki qo’shimcha qiymatli mahsulotlar taqdim etgan yoki bir xil toifadagi korxonalar orasida yuzaga kelgan Raqobat (mahsulot Raqobati) Nilton-SHeraton (Hilton-SHeraton) mehmonxonalari yoki Mas Donald va Wath hamberger kabi tezda ovqat tayyorlanadigan korxonalar kabi. O’xshash mahsulotlar taqdim etgan turli sektorlarning korxonalari o’rtasida yuzaga kelgan raqobati: birlashgan mehmonxona zanjirlari, ko’ngilli zanjirlashishlar, ijtimoiy turizm maqsadli sektor, boshqa guruhlantirishlar kabi. Milliy bozordan xalqaro bozorga to’g’ri chiqqan Raqobat. Bu saviyada hatto milliy raqobat dunyo raqobatiga qatnasha olishi uchun o’zini fido eta olish majburiyatidadir. Xorijiy Sayyoh bir nechta masofa orasidan tanlash huquqiga egadir: London, Parij, Roma, Bryussel, Madrid, Turkiyadagi, Istanbul, Izmir, Antaliya bilan raqobat holidadirlar.

3. 
   O’zgarishlar-yangilanishlar:
   

Hayotda - yuzaga kelgan yangilanishlar, amaliy qo’llashlar, hayot darajalarining yuksalishi, iste’molchilarning ovqatlanish, tunash va ijobiy ko’nikishlari orasida tanlash imkonini, shansini orttirmoqtadir. YUqoridagi bu tahlillar global bir shaklda qilingandir.