Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги термиз давлат университети иқтисодиёт ва туризм факультети

13.3. Turistlarning sug’urta kompaniyalari bilan qiziqish sabablari
Turist sug’urta muassasasining bir mijozi sifatida tashkilotning zarur holatda yordam qanchalik tez va keraklik darajada bo’lishi bilan qiziqadi. Bu tashkilotning qaysi chet el sug’urta yoki xizmat tashkiloti bilan birga ishlayotgani ham muhim ahamiyatga ega.

Javobgar sug’urta tashkilotlari, sotuvchi sug’urta muassasalari hozirgi vaqtda assistance yordamiga shoshadi va hakazo. Masalan; Rossiyada sug’urta kompaniyalari to’g’ridan to’g’ri yoki vositachi orqali tibbiy yordam va boshqa xizmatlarga ixtisoslashgan firma bilan shartnoma tuzadi. Taklif qilingan xizmatlar jadvali juda keng, toki vizalarni tayyorlash va chiptalarni almashtirishgacha bo’lgan muammolarni hal qilishadi.

Masalan SHvetsariyaning eLITA sug’urta kompaniyasi GSF «Stinvest» bilan hamkorlikda avtomobilchilar uchun maxsus xizmatlar taklif qilgan. Mashina urilganda, avtohaloqatda, texnika uzoq masofani bosib o’ta olmaydigan holatda, firma yo’lovchilar va haydovchini o’z yurtiga qaytishini ta’minlaydi.

Keng qamrovli va anchadan beri ishlab kelayotgan (1959 yildan beri) frantsuz kompaniyasi - assistance GESA (Groupe europen S.A) mijozni yuridik yordam va qarindoshlariga xabar berish bilan taminlaydi. GESA boshqa adresga ketib qolgan yukni qaytarishni ta’minlaydi yoki hujjatlarni yo’qotib qo’ysangiz yordam beradi, shu bilan birga sug’urta qilingan shaxsni bolalarini qaytarishni ta’minlaydi. (mabodo boshqaruvchi kerak bo’lib qolsa). Bu kompaniya muassasalari quyidagilarni taklif qiladi «ROSNO» «Planeta fond», «Evropolis», «Medaso». GESA faol ravishda o’z xizmatlarini jahon bozorlarida yurgizib turibdi. Uning tarmoqlaridan foydalanish va tegishli polislarni sotish huquqiga ega bo’lishlari uchun sug’urtachilar «sug’urtalash jamiyati»ga murojaat qilishi kerak, u GESA ning Rossiyadagi vakilidir. SHuningdek, imtiyozli tarifli «minimal polis» larni o’z ichiga olgan turli spektrdagi bir nechta polis turlarini sotish ham ta’minlanadi.

Kelishuvga binoan sug’urta kompaniyalari hamkori bilan polis tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlar hajmini ham belgilab oladi. Keltirilgan xizmatlarni bajarish mas’uliyati assistance kompaniya zimmasida yotadi va hamkor o’rtasidagi hisoblar avans yoki xizmat haqi «asos bo’yicha» kelishuv bo’yicha olib boriladi.

Har bir assistance kompaniya, polis amal qiladigan mintaqalarda joylashgan navbatchi markaz va byurolardan tashkil topgan tarmoqqa ega. Sug’urtalash vaqti kelganda mijoz polis yoki identifikatsion kartochkada ko’rsatilgan biron bir navbatchi markaz telefon nomeriga qo’ngiroq qilishi kerak. Navbatchi markaz chaqiruvini mijoz uchun eng yaqin bo’lgan byuroga jo’natadi. U xizmatning bevosita tashkillatishi bilan shug’ullanadi va barcha xarajatlar qoplanishini tasdiqlaydi. Amalda markazning qanchalik ko’p byurolari bo’lsa, mijoz uchun shuncha tez yordam beradi.

Sug’urta kompaniyalari ichida (shu o’rinda o’z mijozlariga) xizmat ko’rsatuvchi barcha assistance kompaniyalar obro’li hisoblanadi. Ular yevropani ham etarli darajada qamrab olgan. Agar turistlar yevropadan tashqariga chiqmoqchi bo’lsa, sug’urta kompaniyasida uning xorijiy hamkori turist bormoqchi bo’lgan hududda qanchalik borligini aniqlashga harakat qiladi. ASK «Iventa» («Euenta») sifatli xizmatining kafolati bo’lib, xorijda yevropadagi medasismont kompaniyalarning eng obro’lilardan biri bo’lgan «Roland assistance» (Germaniya) hisoblanadi. ASK «Ivento» polisi transnatsional, sug’urta kompaniyasi tomonidan «I-ES-Ji» (ESG) da 100 mlrd. dollardan ortiq kapital bilan ishonchli sug’urtalangan. eSG (European Specialitu Group Medical Consortion ) tarkibiga Mercantile va General, Bronto Union Re, Zurich Standia international, stockndm CUP Assurances va boshqalar kiradi. Dunyoning 50 mamlakatida eSG Roiiand assistance yordam markazi bilan bog’lanish uchun bepul telefonlar bor. Sug’urtalash holati duch kelganda xorij tilida gapiruvchi operatorga telefon qilindi deylik (telefonlar polisda ko’rsatilgan). Bunda mijoz kasallangan turistga davolanish, ko’rinish tibbiy xizmat ko’rsatilishi, avtotransport evakuatsiyasi kabi xarajatlarga ketadigan moddiy hisobotlarda qatnashmaydi. Tibbiy xarajatlashning yana bir varianti bo’lib, g’arb kompaniyalari ulushi bo’lgan polislarni sotib olish kiradi. Bunday polislarni Germaniya hududiga boruvchilar sotib olishlari ma’qulroq bo’lgan Germaniyaning «Kolonia» kompaniyasi bilan ma’suliyatni bo’lib oluvchi Moskvaning «Ruslan» kompaniyasi sotadi. Masalaga yaqindan yondoshadigan bo’lsak chet el sug’urta kampaniyalarining barchasi bir birlari bilan uzviy aloqada bo’lishadi⁴⁰. Bizning Respublikamizda ham turistlarni sug’urtalashda chet el turistik sug’urta kampaniyalari bilan aloqani mustahkamlashni joiz deb bilamiz.

Hozirgi bozor iqtisodiyotiiga o’tish jarayonida chet el tajribalaridan foydalanish turistlarimiz uchun ham sug’urta kompaniyalari uchun ham juda katta foyda keltiradi deb o’ylaymiz.

Xulosa

Umuman olganda turistlarni shaxsiy sug’urta qilish, sug’urtalashning xavfli bir turi bo’lib, uning asosiy xususiyati (ahamiyati) qisqa muddatliligi shuningdek sug’urta holatida sodir bo’lishi mumkin bo’lgan katta darajadagi zararlardadir. Asosan turistlarni shaxsiy sug’urta qilish hodisalariga baxtsiz voqealardan sug’urtalash, kasalliklardan sug’urtalash, o’lim yoki qurbon bo’lish hodisalari kiradi. Afsuski, bizning ko’pgina fuqarolarimiz «Agar bunday bo’lsachi-yoki unday bo’lsachi?» degan fikr bilan bo’lib, ya’ni ishonib-ishonmay ko’ngli sug’urta qilish xizmatlaridan to’lmaganligi sababli, turistik safarlarga chiqayotgan paytida oldindan o’zini sug’urtalash hayoliga ham kelmaydi. Bizning Respublikamizda ham turistlarni sug’urtalashda chet el turistik sug’urta kampaniyalari bilan aloqani mustahkamlashni joiz deb bilamiz. Hozirgi bozor iqtisodiyotiiga o’tish jarayonida chet el tajribalaridan foydalanish turistlarimiz uchun ham sug’urta kompaniyalari uchun ham juda katta foyda keltiradi deb o’ylaymiz.

Umuman olganda turistik tashkilotlardan olindigan soliq ta’riflari Har bir davlatning ichki imkoniyatlardan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi. Mamlakatimizda ham turizmda soliq tizimini takomiollashtirish bo’yicha bir qancha imtiyozlar yaratilmoqda. Xorijiy malakatlarda turistik kompaniyalar bir qancha soliq to’lovidvn ozod qilingan. Jumladan Ispaniya, Gretsiya, Germaniya davlatlarida soliq mexanizmi ancha takomillashgan. Ushbu davlatlarning tajrabalaridan mamlakatimiz turizmi sohasida qo’llash maqsadga muvofiqdir. Bu esa mamlakatda turizmning rivojlanishiga katta turtki bo’ladi. Hozirgi bozor iqtisodiyotiiga o’tish jarayonida chet el tajribalaridan foydalanish turistik kompaniyalarga yaratiladigan soliq imtiyozlarida juda katta foyda keltiradi deb o’ylaymiz.