Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети


Miqdoriy aniqlash va hududiy jihat



Yüklə 53,63 Kb.
səhifə3/7
tarix09.10.2023
ölçüsü53,63 Kb.
#153210
1   2   3   4   5   6   7
kursavoy

1.2. Miqdoriy aniqlash va hududiy jihat
ixtisoslashgan tarmoqlar.

Dunyo bo'ylab resurslarni taqsimlash, shuningdek resurslardan foydalanish sodir bo'ladigan tashkiliy shakllar iqtisodiy tizimning tarmoq tuzilmasining ishlashiga muhim ta'sir ko'rsatadi. Bir mamlakatning xalq xo'jaligi kompleksi murakkab tuzilishga ega bo'lib, unda tarmoq bilan bir qatorda bir xil darajada muhim tuzilmani - hududiy tuzilmani ajratib ko'rsatish kerak.


Hududiy tuzilma deganda xalq xo'jaligi tizimining hududiy hujayralar (taksonlar) - zonalar, turli darajadagi tumanlar, sanoat markazlari, uzellar bo'yicha bo'linishi tushuniladi. U nisbatan sekinroq o'zgaradi
sanoat tuzilishi, chunki uning asosiy elementlari konga ko'proq bog'langan-
belgilangan hudud. Biroq, noyob tabiiy resurslarga ega yangi hududlarni rivojlantirish alohida hududlarning tuzilishini o'zgartiradi va yangi hududiy komplekslarning shakllanishiga olib keladi.

Tarmoqlar va individual sohalarning fazoviy kombinatsiyasi ko'plab omillar ta'siri ostida rivojlanadi. Bularga minaning xavfsizligi kiradi


xom ashyo, yoqilg'i-energetika, moddiy, mehnat resurslari. Qayd etilgan omillar bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lib, korxonalar va milliy iqtisodiyot tarmoqlarini joylashtirishga ma'lum ta'sir ko'rsatadi. Ishlab chiqarishni joylashtirish jarayonida hududiy tashkilotning turli shakllari shakllandi. Yirik iqtisodiy zonalar, sanoat tumanlari, sanoat aglomeratsiyalari, sanoat uzellari, sanoat markazlari va sanoat punktlari ajratiladi.

Iqtisodiyotning tarmoq tarkibini tahlil qilish tarmoqlar bo'yicha hisoblangan YAIM ko'rsatkichi asosida amalga oshiriladi. Avvalo, ona va nomoddiy ishlab chiqarishning yirik milliy iqtisodiy tarmoqlari o'rtasidagi munosabatlar o'rganilmoqda. Ushbu nisbat birinchi navbatda ishlab chiqarish sanoatining o'ziga xos og'irligi bilan aniqlanadi.


Alohida ot-rasllarning tuzilishini o'rganish ham muhimdir. Shunday qilib, ishlab chiqarish sanoatining tarmoq tahlili hali ham mashinasozlik va kimyo, ya'ni sanoatning o'ziga xos og'irligini egallaydi. Ilmiy-texnik taraqqiyotni ta'minlash. Etakchi tarmoqlarning ajoyib Di-versiyasi.

Masalan, dunyoning sanoati rivojlangan mamlakatlarida mashinasozlik va sanoat tarmoqlari soni 150-200 va undan ko'proqqa, iqtisodiy rivojlanish darajasi nisbatan past bo'lgan mamlakatlarda esa atigi 10-15 taga etadi . Shuningdek, yirik xo'jalik komplekslarining ulushi tahlil qilinadi: yoqilg'i-energetika, agrosanoat, qurilish va konstruksiya materiallari, mudofaa, harbiy-sanoat va boshqalar.ixtisoslashgan tarmoqlar aniqlanmasdan, mintaqa iqtisodiyoti bilan bog'liq hech qanday ish amalga oshirilmaydi. Buning uchun hududiy mehnat taqsimotining boshqa ko'rsatkichlari bilan chambarchas bog'liq bo'lgan nazariy asoslangan ko'rsatkichlardan foydalanish kerak. Bozor ixtisoslashuvi ijtimoiy mehnatning hududiy bo'linishiga asoslanganligi sababli, shuning uchun ixtisoslashgan tarmoqlarni aniqlash mintaqaning ijtimoiy mehnat taqsimotida ishtirok etish ulushini aniqlashga asoslangan bo'lishi kerak.


Iqtisodiy hududlarning ixtisoslashuv darajasini miqdoriy aniqlash uchun mahalliy koeffitsient, dush ishlab chiqarish koeffitsienti va tumanlararo savdo koeffitsienti kabi ko'rsatkichlardan foydalaniladi. Shuningdek, ma'lum bir hududda tarmoqlarni joylashtirishning asosiy mezonlaridan biri bu ularning iqtisodiy samaradorligi ko'rsatkichidir (iste'molchiga etkazib berishni hisobga olgan holda ishlab chiqarish tannarxi, quvvat birligiga kapital qo'yilmalar va foyda). Ishlab chiqarishning har bir sohasi uchun ko'rsatilgan ko'rsatkichlar bilan bir qatorda, uni joylashtirishning texnik va iqtisodiy ko'rsatkichlari tizimi ham mavjud. Ishlab chiqarishni joylashtirishni asoslash uchun ishchilarning asosiy ishlab chiqarish fondlari, energiya va qurol-yarog'lar, resurslar zaxiralari va boshqalar.



Yüklə 53,63 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin