Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

xususiylashtirish investitsiya fondlari (XIF)
aholining keng qatlamlarini 
xususiylashtirish 
jarayoniga 
jalb 
etish 
maqsadida 
O`zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1996 yil 18-iyundagi 220-sonli 
qarori bilan tasdiqlangan «Xususiylashtirish investitsiya fondlari 
to`g`risidagi Nizom»ga asosan tuzilgan edi. 
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 25-
sentabrdagi 410-sonli qarori bilan XIFlar tomonidan kimoshdi savdolari 
orqali sotish uchun taqdim etiladigan 200 ta ochiq aksiyadorlik 
jamiyatlarining ro`y-xati tasdiqlanib, ushbu xususiylashtirilayotgan 
korxonalar aksiyalarini xarid qilish uchun to`lovni kechiktirish yo`li bilan 
Davlat mulk qo`mitasi tomonidan 5 yil muddatga maxsus davlat krediti 
ajratilib, kredit berish shartlariga ko`ra, XIFlar xarid qilinadigan aksiyalar 
umumiy qiy-matining 30 foizini o`z mablag`lari hisobidan to`lashligi, 
aksiyalar paketi qiymatining qolgan 70 foizi esa, kredit hisobidan sotib 
olinishi nazarda tutiladi.
Nazarimizda bunday tarzdagi kreditlarni qaytarish muddatlari 
tugagandan so`ng yoki xususiylashtirish bilan bog`liq davlat vazifalarining 
o`zgarishi bu turdagi investision fondlarning shaklan va mazmunan 
o`zgarishiga olib kelishi tabiiy hisoblanadi. Bozor iqtisodiyoti ri-vojlangan 
mamlakatlarda investitsiya va xususiylashti-rish fondlariga o`xshash 
tashkilotlar 
moliyaviy 
jihatdan 
barqaror 
sanaladi, 
chunki 
ular 
1
Миркин Я.М. Ценные бумаги и фондовий ринок., М.:Пресректива-1995 г.,368 б. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

mablag`larining 
turli 
kor-xonalarga 
sarflanishi 
qonuniy 
tartibda 
taminlanadi
1
, faoliyatining cheklanishi esa, XIFlarga tijorat xusu-siyatidagi 
faoliyat bilan shug`ullanishga yo`l qo`ymaydi
2
. 
Respublikamiz qonun hujjatlarida shu narsa ko`zda tutilganki, agar 
XIF bankrot bo`lsa yoki boshqa sabablarga ko`ra tugatilsa, uning aktivlari 
tugatish komissiyasi tomonidan ochiq kimoshdi savdosi shaklida 
tarqatiladi. Unda xususiylashtirilayotgan korxonalarning aksiyalarini har 
qanday shaxs savdoda xarid qilish huquqiga ega bo`lib, ishtirok etish 
imkoniyati taminlanadi. 
XIFlar tashkiliy-huquqiy shakli ochiq aksiyadorlik jamiyati bo`lib, 
investitsiya fondining turi sifatida yopiq turdagi investitsiya fondi 
hisoblanadi. Investitsiya fond-larining ochiq yoki yopiq turlarga 
bo`linishining asosiy mezoni shuki, buni fond chiqargan aksiyalarni 
aksiyador-lardan qayta sotib olish imkoniyati mavjud yoki mavjud 
emasligi belgilaydi. Investitsiya fondlari fond aksiyalari talabiga ko`ra, o`z 
aksiyalarini qayta sotib olish huquqiga ega bo`lsa, XIFlar o`z aksiyalarini 
aksiyadorlardan qayta sotib olish huquqiga ega emaslar.
XIF kamida ikkita, ko`pi bilan yigirmata muassisga ega bo`lishlari 
mumkin, shuningdek yuridik va jismoniy shaxslar, shu jumladan, ustav 
fondida davlatning ulushi 25 foizdan kam bo`lgan korxonalar XIFning 
muassislari bo`lishlari, XIFning ustav fondi faqat pul mablag`lari kiritish 
hisobiga shakllantirilishi, bunda muassislar ustav fondi qiymatining 100 
foizini davlat ro`yxatiga olingan kundan boshlab 30 kundan 
kechiktirilmagan muddatda to`lashi shartligi uning o`ziga xos xususiyatlari 
sifatida sanalishi mumkin. 
XIFlar aksiyalarining birlamchi joylashtirilishida aksiyalar fond 
do`konlari va boshqa savdo shaxobchalari orqali nominal qiymat bo`yicha 
sotiladi.
Xususiylashtirish investitsiya fondlari va investitsiya fondlarining 
faoliyat ko`rsatish xususiyatlarini quyidagi tablisa orqali tushuntirish bir 
muncha qulaylik tug`diradi. 
1
Ўзбeкистoн Рeспубликaси Вaзирлaр Мaҳкaмaсининг 25.09.98 йилдaги 410-сoнли қaрoрининг 3-илoвaси, 
«Хусусийлaштириш инвeститсия фoндлaри тўғрисидa Низoм»нинг 5 бaнди 2-xaт бoшигa aсoсaн, ХИФлaр 
aлoҳидa oлингaн биттa eтитeнтнинг қиммaтли қoғoзлaригa ўзининг умумий сaрмoясининг 10 фoиздaн oртиқчa 
қисмини ѐьнaлтиришгa ҳaқли eмaс. 
2
Юқoридa кeлтирилгaн Низoмнинг 3 бaндигa aсoсaн, ХИФлaр фaқaтгинa қиммaтли қoғoзлaр билaн фaoлият 
oлиб бoриши бeлгилaб қўйилгaн бўлиб, бу ўз нaвбaтидa мaxсус руxсaтнoмa aсoсидa фaoлият кўрсaтиш сирaсигa 
кирaди вa тижoрaт тaвaккaлчилигинa минимaл дaрaжaгa кeлтириш имкoнини ярaтaди. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---