Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

5
a iqtisodiy asoslangan 
amiyati. 
amda
o`ladi? Agarda kollektiv xotira va tajribalar kompyuterda mavjud bo`lsa u 
iga qanday ta’sir ko`rsatadi va bu nimalarda o`z aksini topadi? 
izdan foydalangan xolda ushbu muammoli savollarga javob 
tozingiz bilan bo`lishing. 
g moliya organlarida iqtisodiy asoslangan qarorlar 
dir. Chunki iqtisodiy bilimlar bazasini yaratish 
abab bo`lishi 
lari ekspert 
tsiyadan esa ekspert sistemaning axamiyati shundaki, u qarorlarning 
hiradi. Bu shuni bildiradiki, 
ni qo`llamaganlardan albatta 
adi va mustaxkam pozitsiyani egallab oladi. 
O’z-o`zini tekshirish uchun savollar: 
stemalar deganda nimani tushunasiz? 
2.
3.
yechimiga olib keluvchi fikrlash ierarxiyasini aniqlaydi. Har bir modul tanasi esa 
mos fikrlashning kechish usulini to`liq aks ettiradi. 
Real vaqt masshtabida ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarish uchun 
ishlatiladigan ekspert sistemasini ko`ramiz. Bu LMI firmasida yaratilgan PICON 
programmasi bo`lib, u Lisp-mashinada ishlashga mo`ljallangan. B
turdagi tarqoq boshqaruv sistemasiga bog`lanib 
loyihalashtirilayotganda u 20000 datchik
ko`rsatishi nazarda tutilgan. Uni y
mashinasi qo`llanilgan. 
.Intellektual sistemalarning moliya organlarid
qarorlar qabul qilishdagi roli va ax
Intellektual sistemalar qanday qilib moliya va bank organlarida boshqaruv 
h
qaror qabul qilishda yordam bera oladi? Buning uchun nimalar qilinishi 
lozim b
tashkilotning ish
Xayot tajribang
topishga urinib ko`ring va natijalarni us
Intellektual sistemalarnin
qabul qilishdagi roli juda katta
mashinaning xatosiz ishlashi va bir necha ekspertlarning bilimi sintezi asosida 
keng imkoniyatlar ochadi. Agar iqtisodiy bilimlar bazasi birnecha soha 
informatsiyasini birlashtirsa, bunday bilimlar yig`indisi qo`shimcha qimmatga ega 
bo`ladi. Ekspert sistemalarning yuqorida qayd etilgan "kollektiv xotira"ni saqlash 
nuqtai nazaridan ham axamiyati katta.
Moliya-bank sohasida xam ko`pincha yuqori malakali mutaxassislarni 
yo`qotish muammosiga duch keladilar. Bunga ularning boshqa ishga o`tishi, yoki 
yuqori lavozimga ko`tarilishi, yoki o`limi, yoki pensiyaga chiqishi s
mumkin. Bir qancha firmalar o`zlarining eng qimmatli xodim
tajribalarini saqlab qolish uchun ekspert sistemalarini qo`llay boshladilar. Bu 
bilimlarni saqlab qolish esa ishdan ketgan ekspert o`rnini yangisi bilan oson 
to`ldirish imkonini beradi. 
Iqtisodiy pozi
iqtisodiy asoslanganligi va ishonchlilik darajasini os
ekspert sistemani qo`llagan moliya-bank muassasasi u
oldinga chiqib ol
1.
Intellektual si
Bilimlarni qanday usullarda ifodalash mumkin? 
Qanday qilib inson bilimlarini kompyuterga kiritish va saqlash mumkin? 
155

---

4.
Kompyuter xotirasiga kiritilgan bilimlarning qanday ishlatilishi 
mumkinligiga misollar keltira olasizmi? 
5.
Ekspert sistemalar nima uchun ishlatiladi? 
6.
kspert sistemalarning axamiyati nimalarda kurinadi? 
nologiyalarning kanday buginlarida intellektual va ekspert 
Produktsion usulda bilim qanday ifodalanadi? 
7.
Bilimlar ifodalanishining yana qanday usullarini bilasiz? 
8.
Intellektual sistemalarning tuzilishi nimalardan iborat? 
9.
Xulosa chiqarish mexanizmi xaqida nimalar deya olasiz? 
10.
Intellektual va e
11.
Informatsion tex
sistemalarni kullash tavsiya etiladi? 
12.
Induktsiya va deduktsiya usullari haqida nimalarni bilasiz? 
 
Mavzu 11. Axborot texnologiyalari va axborot tizimlari haqida tushuncha. 
REJA: 
Tizim haqida tushuncha. 
ABT tavsifnomasi va uni tashkil qilish tamoyillari. 
Ta’minotchi va funktsional quyi tizimlar. 
Keyingi vaqtlarda «tizim» tushunchasi juda ko`p, tez-tez ishlatiladigan bo`lib 
idagi tushunchalar bo`lsa-
`liq elementlar to`plamini tashkil qiladi. Elementlar 
a asosida o`zaro munosabatda bo`ladi. Bu erda «elementlar 
har
tush
1.
2.
3.
qoldi. Uning ma’nosi juda keng. Masalan bilimlar tizimi, mashina-texnik tizimi, 
hisoblash tizimi va xakozo. Bular har xil «tizim» haq
da,ularning ko`pchiligi quyidagi ma’noda yakin hisoblanadi. 
Tizim-bu o`zaro bog
to`plami bir maqsad uchun to`plangan va umumiy maqsadga erishish uchun 
ma’lum qoid
to`plami» deganda oddiy elementlar yig`indisi tushunilmay, balki biror umumiy 
harakteristikaga ega bo`lgan (va har bir element ham o`z davrida ma’lum 
aktetistikaga ega bo`lgan) va o`zaro bog`liq bo`lgan elementlar to`plami
uniladi. 
156

---

Tizim elementlari orasida o`zaro aloqadorlikning mavjud bo`lishi birmuncha 
qiyinchiliklarni yuzaga keltiradi,o`zaro aloqadorlik birorta parametrga murakkab 
ini ham o`zgartirib 
oblanadi. 
atlashtirish jarayonida va iqtisodiy axborotlarda, tizim 
i keng qo`llaniladi. Halq xo`jaligi, uning tarmoqlari, tashkilotlar, 
qarish va sanoat birlashmalari bular iqtisodiy tizim deb 
u alohida ishlab chiqarish texnologiyasi va axborotlar tizimiga 
bo`
holatini aks ettiradigan ma’l
iqarish texnologiyasi ya’ni 
bo
bo`li