Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

Adabiyotlar: 
8, 16, 17, 40
 
1. Jadval protsessorlari haqida asosiy tushunchalar va ularning turlari. 
Sizga ma’lumki, WORD matn muharririda xam jadvallar chizish va ular 
bilan ishlash mumkin edi. Lekin shunga qaramasdan yana bitta amaliy programma 
– jadval protsessorlari yaratilib, ular jadvallar bilan ish olib borishga 
muxaxassislashgan. Bir fikrlab ko`rinchi, nima uchun bunday programmalar ishlab 
chiqarish zarur bo`lib qolgan va nega bunday programmalar xilma xil turdagi 
mutaxassislar orasida katta muvaffaqiyatga erishgan?
Saksoninchi yillar boshidan boshlab iqtisodiy masalalarni yechishga 
mo`ljallangan maxsus programmalar yaratila boshladi. Bunday programmalar 
jadval protsessori, variatsion jadval, elektron jadval kabi nomlar bilan yuritila 
boshladi. Bu programmalar asosan jadval ko`rinishidagi masalalarni yechishga 
qulay bo`lib, iqtisodiy masalalar yechishdagi barcha xususiyatlarni hisobga ola 
bordi va rivojlandi. Xozirgi paytda ularning bir necha turlari mavjud bo`lib, har 
birining o`ziga xos afzalliklari va kamchiliklari bor. Masalan Supercalk, Quattro 
Pro, Excel shular jumlasidandir. Lekin shunga qaramasdan, hozirgi paytda eng 
keng tarqalgan va ishlatiladigan jadval protsessori Excel bo`lib, u barcha Microsoft 
Office turidagi programmaviy ta’minotning ajralmas qismi sifatida keng miqyosda 
tarqalgan. Ushbu programma jadvalli hisob-kitoblar bilan bog`liq deyarli barcha 
masala va muammolarni xal qila oladi, shuning uchun xam uning barcha soxa 
mutaxassislari uchun eng kerakli dasturlardan biri ekanligi aniqlanadi. Muxtaram 
talaba, edi o`z kursdoshlaringiz va do`stlaringiz bilan bir maslaxatlashgan xolda 
Excel dasturining qanday ishlarni bajara olishi xaqida fikrlab ko`ring. 
2. Jadval protsessorlarida ishlashning asosiy usullari va kerakli amallarning 
bajarilishi. 
Jadval protsessorlaridan hozirgi paytda keng tarqalgan Excel 
programmasida ishlash tartibini ko`ramiz. Har doim Excel programmasi ishga 
tushirilganda, avtomatik tarzda Book 1 nomli yangi ish xujjati hosil bo`ladi. 
File menyusidan yangi xujjatni hosil qilish uchun, New direktivini 
chaqirmoq lozim. Bunda ekranda Book 2 nomli xujjati paydo bo`ladi. 
Yangi xujjat hosil qilish uchun, asosiy piktografik panelda joylashgan 
piktogrammada sichqonchani bosish kerak. 
106

---

Diskda joylashgan ish dokumenti faylini kiritish uchun File menyusidagi 
Open direktivini chaqiramiz. Sichqoncha bilan ham piktogrammani bosishingiz 
umkin. Ikkala xolda ham Open kiritish faylining muloqot darchasi ochiladi. 
Da
n 
Directories bo`lim
bo`lsa, unda chap bo`limda fayl nom
saqlangan bo`lsa, keyingi saqlashda 
iz yoki disket tasvirli 
lan saqlanadi. 
matik ravishda saqlanishi uchun vaqt 
erish 
m
rchadagi Drives bo`limida diskni ko`rsatib, o`zingizning faylingiz joylashga
ida direktoriyani tanlashingiz kerak. Agar tanlov to`g`ri qilingan 
lari paydo bo`ladi, bular ichida qidirilayotgan 
fayl joylashgan bo`ladi. Kerakli fayl nomini tanlab, unda File Name (fayl nomi) 
bo`limi paydo bo`ladi. Muloqot darchasini yopish uchun OK tugmasini yoki 
qidirilayotgan fayl nomida sichqonchani 2 marta bosish kerak. 
Xujjatingizni birinchi bor saqlayotganigizda, File menyusidan Save AS… 
(Soxranit
ь
kak) direktivasini chaqirasiz. Ochilgan muloqot darchasida 
saqlanayotgan fayl nomini va uni joylashtirish kerak bo`lgan disk direktoriyasini 
ko`rsatasiz. So`ng, OK tugmachasini bosish bilan muloqot darchasini yopasiz. 
Agar dokument aniq nom ostida allaqachon
File menyusidan Save (soxranit
ь
) direktivasini chaqiras
piktogrammani bosasiz, bu xolda dokument avvalgi nom bi
Berilgan ma’lumotlarni diskda avto
b
uchun Tools menyusi + Add-Ins direktivasini chaqirasiz. Bu direktiva 
yordamida biriktirilgan Menedjer kengaytirgichi chaqiriladi. Ochilgan darchada 
sichqoncha bilan Auto Save (Avtomaticheskoe soxranenie) bosiladi. OK tugmasini 
bosib, darcha yopiladi. So`ng, yana Tools menyusini ochasiz. Bunda Auto Save 
direktivasi paydo bo`ladi. Bu direktivani chaqirasiz va bunda Auto Save muloqot 
darchasi paydo bo`ladi. Bu darchada ishlatuvchi saqlanish payti orasidagi vaqt 
intervalini belgilaydi. Avtomatik saqlanishni bekor qilish uchun Auto Save 
muloqot darchasidagi tepada, chap tomonda joylashgan Automatics Save optsional 
tugmachasini o`chirasiz. Avtomatik tarzda faylingizning rezerv kopiyasini hosil 
qiladigan rejim tuzish uchun File menyusidan Save as direktivini chaqirasiz. 
Ochilgan muloqot darchasida Options (Optsiya) tugmasini bosasiz. Keyingi Save 
Options (saqlash optsiyalari) muloqot darchasida Aiways Grate Back up (har doim 
rezervli kopiya hosil qilish) optsional tugmachani bosasiz. Endi faylni saqlaganda 
avtomatik tarzda xuddi shunday nomlangan rezervli fayl hosil bo`ladi, faqat unga 
VAK kengaytgich qo`shiladi. U har doim asosiy faylning oxirgidan bitta oldingi 
versiyasini o`zida saqlanadi. VAK kengaytgichli rezerv kopiyalarini fayllar 
ro`yxatida ko`rish uchun List Files of Type: (quyidagi turdagi fayllar ro`yxati) 
bo`limining All Files (xamma fayllar) optsiyasini o`rnatish lozim.
Boshqa insonlarning kirishidan dokumentingizni saqlash uchun File 
menyusidan Save as… (soxranit
ь
kak) direktivini chaqirasiz. Ochilgan muloqot 
darchasida Options… (optsii) tugmachasini bosasiz. Save Options (saqlash 
optsiyalari) muloqot darchasida Protection Password (ximoya paroli) kiritish 
maydonida o`zingizning xususiy parolingizni kiritasiz. Endi shu faylini 
chaqirishda programma parol
ь
so`raydi. Parol
ь
kiritilganda ekranda harflar o`rniga 
yulduzchalar chiqadi: parol
ь
ko`rinmasligi uchun Save Options darchasi 
yopilgandan so`ng, Confirm Password (parolni tasdiqlash) darchasi parolni 
takrorlash uchun ochiladi. Agar parolni Write Reservation Password 
(ko`chirishidan muhofazalash paroli) kiritish maydonida yozsak, unda bu fayl 
107

---

ochilishidan oldingi muloqot darchasi paydo bo`ladigan bu darchada parol
ь
berish 
yoki Read Only (faqat o`qish uchun) tugmachasini bosishingiz mumkin. Bunda 
faylni ko`rib chiqishingiz mumkin, birov uning diskka aynan shu nom bilan yozib 
olishi mumkin emas. Agar Save Options (saqlash optsiyasi) darchasida Read Only 
Recommended (faqat o`qish uchun tavsiya etiladi) optsional tugmachasini bossa, 
har bir shu faylni to`g`ri parol
ь
bilan ochishda, faqat o`qish uchun ochish degan 
tavsiyanoma chiqadi. 
O’zingizning faylingizga xujjatlar tematikasi joylashgan qo`shimcha 
ma’lumot kiritish tartibi quyidagicha. Xujjatning Save AS… direktivasi yordamida 
birinchi bor saqlaganingizda Summary info (qisqa informatsiya) muloqot darchasi 
ochiladi. Bu d
e: (Sarlavxa), 
Subject: (Mavzu), Key wo
(Avtor-Sizning ismingiz), 
Comme
keltirasiz. So`ng sichqonning chap tugmachasini bosing va tugmachani 
qo`yib yubormagan xolda sichqonning ko`rsat
soniga suring. Sichq
ganingizda jadvalda 
satrning
archada kiritish satrlarining (polya) eslab qoling. Titl
rds: (Kalit so`zlari), Author: 
nts: (Kommentariy-sharx). Darchani, OK tugmachasiga sichqonchani bosib 
yopasiz. Mavjud faylga qo`shimcha ma’lumot kiritish uchun uni yuklash 
(zagruzit
ь
) kerak. So`ng File menyusidan Summary info direktivasining chaqirasiz. 
File menyusidagi Find File direktivasi yordamida fayllarning (nomlarini ko`rish 
mumkin) tez topish mumkin. Faylni nomi, mavzusi va kalit so`zlari bo`yicha 
qidirib topish mumkin.