atrof-muhit
muhofazasini
ta’minlash jarayonida faol ishtirok etishlariga erishish.
Oila va jamiyatda tashkil etilayotgan ekologik tarbiya-
ning suhbat, davra suhbati, ekskursiya, bahs-munozara, ijodiy
tanlovlar, uchrashuv, ijtimoiy-foydali mehnat (shanbalik, xashar,
ko‘kalamzorlashtirish) kabi shakl hamda suhbat, kuzatish, amaliy
301
faoliyatni tashkil etish, rag‘batlantirish va jazolash kabi metodlar
yordamida tashkil etish o‘quvchilarda ekologik madaniyatni qaror
topishini ta’minlaydi.
0 ‘quvchi tarbiyasida ishtirok etayotgan subyektlaming shaxsiy
namunalari, o‘quv manbalari, badiiy adabiyotlar, ommaviy axborot
vositalari (shu jumladan, internet) materiallari va ulaming g'oyalari
o‘quvchilarda ekologik madaniyatni shakliantirishning muhim
vositalari sanaladi.
“Ekologiya” tushunchasi ilk bor nemis zoologi E.Gekkel
tomonidan qo'llanilgan. Ekologik tarbiya ijtimoiy tarbiyaning
muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Ekologik tarbiya (grekcha
“oikos” -turar joy, makon, “logos” -fan) o ‘quvchilarga dastlabki
ekologik bilimlami berish, mavjud ekologik bilimlarini boyitish,
ularda tabiat va atrof-muhit muhofazasini tashkil etish ko‘nikma va
malakalarini shakllantirishga qaratilgan pedagogik jarayondir.
Ekologik ta'lim deganda o‘quvchilarga berilishi lozim bo‘lgan
tabiat bilan inson orasidagi munosabatlami ifodalovchi bilimlar
tizimi tushuniladi. Ekologik tarbiya esa insonning atrof-muhitga
nisbatan munosabatini tarbiyalashdir.
Ekologik ta'lim-tarbiya umumiy ta'lim-tarbiyaning yangi
shakli va tarkibiy qismi boiib, maktabda barcha fanlami o‘qitishda
amalga oshirilishi ko‘zda tutiladi. Ekologik ta'lim-tarbiyadan bosh
maqsad ham yosh avlodga atrof-muhit va uning muammolariga
ongli munosabatni shakllantirishdan iboratdir. Ekologik tarbiyalash
jarayonida yoshlami yashab turgan tabiatimiz boyliklarini tejab-
tergashga, uni muhofaza qilishga o‘rgata boriladi.
Atoqli pedagog V. A. Suxomlinskiy “Bolaiarga jonim fido”
asarida “Men bolalar “Alifbe”ni ochib, birinchi so‘zini g‘ijjalab
o‘qishlariga qadar aw al dunyodagi eng ajoyib kitob-tabiat kitobini
mutolaa etishlarini istardim” deb ta'kidlaganidek, bu boradagi
barcha ishlami bolaning kichikligidanoq boshlash maqsadga
muvofiqdir.
Ekologik tarbiyada o‘quvchilarni o‘z maktabini; yashaydigan
muhiti-shahar va qishloq ko‘chalarini ко‘kalamzorlashtirish,
mevali va manzarali daraxt ko‘chatlari ekish, hiyobonlami, suv
havzalarini ozoda saqlash, uy hayvonlariga qarash kabi ishlarda
302
kuchi yetgancha qatnashishga jalb etish katta ahamiyatga ega.
Ekologik savodxonlik va madaniyat, awalo, oiladan boshlanadi.
Ekologik duyonqarashni shakllantirishning negizi oiladagi
tarbiyaga bevosita bog‘liqdir. Agar bu masala oilada to‘g‘ri yo‘lga
qo‘yilmagan bo‘Isa, uni maktablarda, keyingi ta'lim bosqichlarida
hamda mehnat jarayonlarida qaror toptirish qiyin bo‘ladi.
Ajdodlarimiz bola tarbiyasi masalasiga alohida e'tibor bilan
qaraganlar va bu borada ibratli an'analarni vujudga keltirganlar.
Bolalar go‘daklik chog‘laridanoq axloqiy va mehnat tarbiyasini
oilada boshlaganlar. Ularda mehnatga muhabbat, atrof-muhitga
hurmat, obodonchilik va ko‘kalamzorlashtirish hissi sabot bilan
singdirilgan. Masalan, atrofhi ifloslantirmaslik uchun axlatlami
alohida chuqurchalarga tashlash; xojatxonalami ariq, soy, buloq
suvlaridan uzoqroq joyda kovlash; yong‘in chiqmasligi chorasini
ko‘rish; turli ehtiyojlar uchun yashnab turgan daraxtda emas, balki
qurib qolganlaridan foydalanish; nihollami sindirib, payhon
qilmaslik; qushlaming uyasini buzmaslik kabi xatti-harakatlar
shakllantirilgan. Oila davrasida farzandlarga “Suvga tuflama, uni
iflos qilma, chunki barcha j onivorlar uni ichib bahra oladi”, “Gullab
turgan mevali daraxtning shoxini sindirma, u meva beradi, uni
o‘zing iste'mol qilasan”, “Pishib yetilmagan uzumni uzma, agar
uzsang katta gunoh ish bo‘ladi. Chunki unda ahli mo‘minning
nasibasi bor” - deb pandu-nasihatlar qilganlar. Islomdan avval
zardushtiylik dinida tabiatni, xususan, suvni iflos yoki isrof qilgan
kishi 400 darra kaltaklangan. Suvga hurmat islom dinimizda ham
saqlanib qolgan. Mana shu hurmat ta’sirida xaiqda ko‘plab
maqollar, rivoyatlar, ibratli hikoyalar, ertaklar vujudga kelgan.
Ekologik ta'lim va tarbiyalash tizimi bolalar bog‘chalarida,
umumiy ta'lim maktablarida, keyingi ta'lim bosqichlarida hamda
mehnat j amoalarida davom ettiriladi. Ekologiya fani hozirgi bozor
munosabatlari davrida ko‘pgina tarmoqlarga ega: o‘simliklar
ekologiyasi, zooekologiya, tuproq ekologiyasi, inson ekologiyasi
va boshqalar. Ekologiya fani tanlab olingan bir yoki bir necha
obyektning yashash sharoitini yoki normalarini o‘rganadi va
yashashning optimal darajasini aniqlashga yordam beradi. Bu
yo‘nalishdagi ishlar bizga ekologik bilimlami yetkazadi, ammo bu
303
bilan insoniyat cheklanib qolmaydi. Davr talabiga ko'ra, yana
boshqa yo‘nalishda ham ish olib borishni talab etmoqda. U ham
bo‘Isa ekologik tarbiya masalasidir.
Ekologik tarbiya albatta ekologik bilim asosida shakllanadi,
Iekin u o‘ziga xos xususiyatlarga ham ega. Ekologik tarbiya
insonda
tabiatga
nisbatan
to‘g‘ri,
oqilona
munosabatni
shakllantirish masalasi ustida ish olib boradi va o‘z oldiga
talabalarda ekologik madaniyatni shakllantirishdek maqsadni
qo‘yadi. Ekologik tarbiyaning mazmuniga ekologik onglilik,
ekologik his-tuyg‘ular (tabiatga, insonlarga, hayotga nisbatan
munosabatlar) kiradi. Shunday qilib, ekologik tarbiya inson
hayotida, jamiyatda, vatanda muhim ahamiyat kasb qiladi.
Ekologik tarbiyaning shakllanishiga ekologik bilimlami
egallash bilan bir qatorda ekologik munosabatlami ham
shakllahtirib borish zarur bo‘ladi.
Dostları ilə paylaş: |