‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

Bilimingizni sinab ko ‘ring
1. Pensiyalami hisoblash uchun ish haqi haqidagi qanday ma'Iu- 
motlarga tayaniladi?
2. Ish haqini hisoblash chog‘ida qaysi davrdagi ish haqi to‘g‘risi- 
dagi ma'lumotlar e'tiborga olinishi lozim?
3. Oxirgi o‘n yillik ish faoliyati davridagi besh yillik o'rtacha ish 
haqini aniqlash tartibi qanday?
98
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

4. Pensiyaning bazaviy miqdorlari qanday aniqianishini tushuntirib 
bering.
5. Qaysi hollarda ortiqcha ish staji uchun qo‘shimcha hisoblanadi?
6 Qaysi hollarda pensiyaga ustamalar qo'shib beriladi va uni
qo'shib hisoblash qoidalari qanday?
7. Taqdim etilgan hujjatlar ishonchga sazovor bo'lmagan hollarda 
nima qilish lozim?
8. Soxta hujjatlar va huquqning suiiste'mol qilinishi bilan bog'liq 
hujjatlar taqdim etish oqibatlari haqida so'zlab bering.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

X I BOB.
PENSIYA TO ‘LASHNING
UM UM IY QOIDALARI
11.1. Pensiya toMashning umumiy tartibi.
Ishlayotgan pensionerlarga pensiya to ‘lash.
Pensiyadan ushlab qolishning cheklanishi
Tayinlangan pensiyalami to ‘lash tartibi „Fuqarolam ing dav- 
lat pensiya ta'm inoti to ‘g ‘risida“gi qonunda, shuningdek, 2011- 
yil 8-sentabrdagi 252-sonli qarori bilan tasdiqlangan „D avlat 
pensiyalarini tayinlash va to ‘lash tartibi to ‘g‘risidagi N izom “da 
belgilab berilgan.
Ishlam aydigan pensionerlarga pensiyalarni ular istiqom at 
qilib turgan joydagi ijtimoiy ta'm inot bo‘limlari to ‘laydi.
Pensionerga hisoblab ch iq arib q o ‘yilgan pensiya, uning 
tom onidan o ‘z vaqtida talab qilib olinmagan bo'lsa, pul pen- 
siyani olish maqsadida murojaat etilganidan oldingi uch yildan 
oshmagan davr uchun to ‘lanadi.
Pensiyani tayinlovchi yoki to ‘lovchi tashkilotning aybi bilan 
o ‘z vaqtida olinmay qolingan pensiya puli o'tgan davr uchun 
muddati cheklanmagan holda to ‘lanadi.
Nogironlik pensiyasini oluvchi shaxs uzrsiz sabablaiga koTa 
belgilangan muddatda qayta tibbiy ko'rikdan o‘tish uchun TMEKga 
borm agan hollarda unga pensiya to ‘lash to 'x ta tib q o ‘yiladi. 
Keyinchalik uni yana nogiron deb tan olingan taqdirda to ‘xtatib 
qo ‘yilgan kundan, lekin k o ‘pi bilan o ‘tgan bir oy mobaynida 
pensiya to ‘lash davom ettiriladi.
Uzrli sabablarga koTa qayta tibbiy koTikdan o'tish muddati 
o'tkazib yuborilsa, TM EK uni ana shu davr mobaynida nogiron 
bo‘lgan deb hisoblasa, pensiya to ‘lovi to ‘xtatib qo ‘yilgan kundan 
boshlab to qayta tibbiy koTikdan o ‘tish kunigacha, o'tgan uch 
yil uchun davom ettiriladi. Bunda nogiron qayta tibbiy koTikdan 
o ‘tkazish chog'ida nogironlikning boshqa gumhiga (yuqori yoki 
past gumhga) o ‘tkazilgan boTsa, pensiya ko‘rsatib o ‘tilgan vaqt 
uchun awalgi gumh bo‘yicha toTanadi.
Uzrsiz sabablarga koTa qayta tibbiy koTikdan oTishga kel- 
magan nogironga pensiyani toTash to ‘xtatilganiga besh yildan 
ortiq vaqt oTmagan boTsa, ilgari tayinlangan pensiyani toTash 
nogironlik belgilangan kundan boshlab davom ettiriladi. Agar 
besh yildan ortiq vaqt oTgan boTsa, pensiya yana um um iy 
asoslarda tayinlanadi.
1 0 0
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

C hin yetim (ota-o n asid an ju d o b o ‘lgan) bolalarga to ‘)iq 
davlat ta'm inotida turgan davri mobaynida eng kam oylik ish 
haqining 100 foizi miqdorida pensiya to'lanadi.
O ta-onasining biridan ajralgan va to ‘liq davlat ta'm inotida 
bo‘lgan bolalarga eng kam oylik ish haqining 50 foizi miqdorida 
pensiya toManadi.
Shu davrdagi to ‘lanishi lozim bo'lgan pensiya puli bolaning 
nomiga jam g'arm a bankida ochilgan omonatga o'tkazib qo‘yiladi.
Pensioner vafoti munosabati bilan olinmay qolingan pensiya 
puli meros tarkibiga kiritilm asdan, boquvchisini yo‘qotganlik 
pensiyasi bilan ta'm inlanadigan shaxslar doirasiga kiruvchi oila 
a'zolariga to'lanadi. Pensioner bilan u vafot etgan kunigacha 
birgalikda yashagan oila a ’zolari, ular boquvchisini yo‘qotganlik 
pensiyasi bilan ta 'm in la n a d ig a n la r doirasiga kirm aganliklari 
taqdirida ham bu pulni olish huquqiga ega bo‘ladilar.
Pensioner vafot etgan oy uchun olinmay qolingan pensiya 
puli oila a’zolariga o ‘sha oy uchun va u vafot etgunga qadar 
o‘tgan kunlari uchun to‘lanadi.
Oilaning bir necha a ’zoslari murojaat etgan taqdirida pen- 
siyaning ularga tegishli summasi o ‘zaro teng taqsimlanadi.
Pensioner vafot etgan taqdirda uning oilasiga yoki pensioner- 
ning dafn marosimini o ‘tkazgan shaxsga ikki oylik pensiya miq- 
dorida, eng kam oylik ish haqining ikki hissasidan oz boMmagan 
miqdorda dafn etish nafaqasi toManadi.
Nafaqa pullari pensioner vafot etganidan keyin 6 oy ichida 
murojaat etgan oila a’zolariga toManadi.
Qariyalar va nogironlar uylarida (pansionatlarida) yashovchi 
yolg‘iz pensionerlarga pensiya ularning ta'm in o ti, sarf-xarajati 
uchun olingan holda tayinlangan pensiyaning kamida 10 foizi, 
urush nogironlariga esa kam ida 20 foizi toManadi. In tern at 
uylarida yashovchi pensionerlar, ruhiy bemorlarga pensiya toMan- 
maydi.
Yoshga doir pensiya — pensiya olish huquqi paydo boMgan 
va murojaat etilgan kundan nogironlarga nogironlik belgilangan 
kundan boshlab murojaat qilingan boMsa, boquvchisini yo‘qot- 
ganlik pensiyasi esa marhum vafot etgan (pensiya olish huquqi 
paydo boMgan) kundan boshlab olti oy ichida, boshqa hollarda — 
ariza berilgan kundan boshlab tayinlanadi hamda ishlamaydigan 
pensionerlarga ular doimiy istiqomat qilib turgan joydagi ijtimoiy 
ta ’minot boMimlari tom onidan toManadi.
101
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Pensiya va nafaqa faqat pensioneming yoki nafaqa oluvchining 
yashash joyida (ro'yxatdan o'tgan manzilda) to ‘lanadi. Shu sababli 
topshiriqnoma va ro‘yxat pensiya yoki nafaqa oluvchining yashash 
joyidagi aloqa bog‘lamasi (pochtamt) uchun haqiqiy hisoblanadi.
Pensiya va nafaqalami to'lash to ‘lov hujjatlarida ko'rsatilgan 
qat’iy belgilangan m uddatlarda amalga oshiriladi. Oylik to ‘lash 
muddati pensioneiga birinchi to ‘lash paytida m a'lum qilinadi.
Pensiya va nafaqalami to ‘lash muddati dam olish kuniga yoki 
bayram kuniga to ‘g‘ri kelganda respublika banki bilan kelishib, 
joriy oy davomida belgilangan to ‘lash muddatidan uch kun oldin 
amalga oshiriladi.
Pensiya birinchi marta to ‘langanda pensiya oluvchi tom onidan 
topshiriqnoma pasporti asosida toMdiriladi, pensiya puli miqdorini, 
pensiya olingan kunni ko'rsatib, imzo qo'yadi, pasport ma’lu- 
motlari pochta xodimi tomonidan tekshirib ko‘riladi.
Agar pensiya yoki nafaqa pulini oluvchi imzo qo‘ya olmasa 
(savodsiz, salomatlik holati b o ‘yicha), u boshqa kishini yoki 
qarindoshini chaqirishi kerak (ijtimoiy ta'm inot va aloqa bog‘la- 
masi xodimlaridan tashqari). U pul olishga qo‘l qo‘yadi va o ‘z 
pasportining raqami, seriyasi, kim tom onidan va qachon beril- 
ganligini k o ‘rsatadi. Pochtachi bu m a'lum otlarni ko'rsatilgan 
hujjat bilan solishtirib tekshiradi.
Pensioner, nafaqa oluvchi pensiya, nafaqa olish vakolatini 
Doshqa kishiga ishonch qog'ozi orqali berishi mumkin, bunda 
shonchnoma notarial tartibda yoki oluvchi yashaydigan joydagi 
m ahalla, qishloq (posyolka), ovul fuqarolari yig‘inida yoki 
ish o n ch n o m an i bergan p e n sio n e r dav o lan ay o tg an davolash 
muassasalari tomonidan tasdiqlanishi kerak.
Pensiya va nafaqani ijtim oiy ta 'm in o t va pochta aloqasi 
xodimlariga ishonchnoma bo‘yicha to'lash qat’iyan taqiqlanadi.
Chet elga doimiy yashash uchun chiqib ketishdan oldinroq 
tayinlangan pensiyalar tum an (shahar) ijtimoiy ta'm inot bo‘li- 
miga chiqib ketish to ‘g‘risida ariza berilgan kundagi holatga ko‘ra 
pensiya miqdori hisobidan chet elga chiqib ketish oldidan 6 oyligi 
oldindan to'lanadi.
Bu fuqarolaming chet elda bo‘lgan vaqtida, agar davlatlararo 
bitimlarda (shartnom alarda) o ‘zga qoidalar nazarda tutilm agan 
b o ‘lsa, m eh n atd a m ayiblanish yoki kasb kasalligi oqibatida 
tayinlangan pensiyalargina toManadi.
1 0 2
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar M ahkamasining 1994-yil 
23-iyundagi qarori bilan „M ehnatda mayiblanish va kasb kasalligi 
tufayli tayinlangan pensiyalami boshqa mamlakatlarga o ‘tkazish 
tartibi to ‘g‘risida N izom “ tasdiqlangan.
Pensiyalar to ‘lash sohasida Mustaqil davlatlar ham do‘stligi 
a'zosi bo‘lgan davlatlar o ‘rtasida 1992-yil 13-martda o‘zaro bitim 
tuzilgan b o ‘lib, bitim asosida bu sohadagi o ‘zaro ham korlik 
tartibga solinadi.
Pensiyalar va ular qo'shib beriladigan ustama haqlardan soliq 
olinmasligi belgilangan.