Zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi

2.4.Tarmoqdagi so’rovlarni boshqarish

Tarmoq operatsion tizimi har qanday hisoblash tarmog‘ining asosini tashkil etadi. Tarmoqdagi har bir kompyuter ma'lum bir darajada avtonom hisoblanadi, shuning uchun tarmoq operatsion tizimi ostida keng ma'noda ma'lumotlar almashish maqsadida o‘zaro aloqa qiluvchi va resurslarni bitta qoida - protokollar asosida taqsimlab beruvchi alohida kompyuterlar operatsion tizimlarining yig‘indisi tushuniladi. Tor ma'noda Tarmoq operatsion tizimi - bu alohida kompyuterning unga tarmoqda ishlashni ta'minlab beruvchi operatsion tizimidir.

Alohida mashinaning tarmoq operatsion tizimida bir qancha qismlarni ajratish mumkin (4-rasm.):

Kompyuterning lokal resurslarini boshqarish vositalari: jarayonlar o‘rtasidagi operativ xotirani taqsimlash funksiyalari, jarayonlarni rejalashtirish va dispetcherizatsiyalash, multiprotsessor mashinalarida protsessorlarni boshqarish, periferiya qurilmalarini boshqarish va lokal operatsion tizimi resurslarini boshqarishning boshqa funksiyalari.
Shaxsiy resurslar va hizmatlarni umumiy foydalanishga taqdim etish vositalari - operatsion tizimning server qismi (server).Bu vositalar fayllar va yozuvlarni birgalikda ishlashida kerak bo‘ladigan himoyasini, tarmoq resurslari ismlarini ma'lumotnomasini olib borishni, shaxsiy fayl tizimi va ma'lumotlar bazasiga masofadan ruhsat berish so‘rovlarini qayta ishlashni, masofadagi foydalanuvchilarni o‘zining periferiya qurilmalariga so‘rovlari navbatini boshqarishni ta'minlaydi.
Masofadagi resurs va hizmatlarga bo‘lgan ruxsat so‘rovlari vositasi va ularni ishlatish – operatsin tizimning kliyent qismidir(redaktor). Bu qism aniqlanishni va ilovalardan va foydalanuvchilardan so‘rovlar tarmog‘idagi uzoqlashtirilgan resurslarga qayta yo‘naltirishni bajaradi, shu bilan birga so‘rov lokal formadagi ilovalardan tushadi, lekin tarmoqqa server talablariga to‘g‘ri keladigan boshqa formada uzatiladi.Kliyent qism yana server javoblarini qabul qilish va ularni lokal formatga o‘tkazishni ham amalga oshiradi, shuning uchun ilovada lokal va uzoqlashgan so‘rovlarni bajarishni farqi yo‘q.
Operatsion tizimning kommunikatsion vositalari yordamida tarmoqda ma'lumot almashinishi ro‘y beradi. Bu qism ma'lumotlarni adresatsiyasi va buferizatsiyasini, tarmoqda ma'lumot uzatish marshrutini tanlash, uzatish ishonchliligi kabilarni ta'minlaydi, ya'ni ma'lumotlarni o‘tkazib qo‘yish vositasi hisoblanadi.
Biror konkret kompyuterga qo‘yilgan funksiyaga qarab uning operatsion tizimida yo kliyent qismi yo server qismi yo‘q bo‘lishi mumkin.
6 - rasmda tarmoq komponentlarini o‘zaro aloqasi ko‘rsatilgan. Bu yerda kompyuter 1 “sof” kliyent vazifasini, kompyuter 2 esa “sof” server vazifasini bajaradi, mos ravishda birinchi mashinada server qismi ikkinchi mashinada kliyent qismi yo‘qdir. Rasmda kliyent qismining redirektor komponentasi alohida ko‘rsatilgan. Xuddi shu redirektor ilovalardan kelayotgan hamma so‘rovlarni ushlab oladi va ularni tahlil qiladi. Agar berilgan kompyuter resursiga so‘rov jo‘natilagn bo‘lsa, unda u lokal operatsion tizimning taaluqli osttizimiga qayta adreslanadi, agarda bu so‘rov uzoqlashtirilgan resursga bo‘lsa, unda u tarmoqqa qayta yo‘naltiriladi. Bunda kliyent qism lokal formadan tarmoq formatiga o‘tuvchi so‘rov yaratadi va uni ko‘rsatilgan serverga ma'lumotlar yetkazilishiga javob beruvchi transport osttizimiga beradi. Komyuter 2 operatsion tizimning server qismi so‘rovni qabul qiladi, qayta ko‘radi va uni o‘zining lokal operatsion tizimisini bajarish uchun berib yuboradi. Natija olingan keyin, server transport osttizimiga murojaat qiladi va so‘rov bergan kliyentga javobni yuboradi. Kliyent qism natijani kerakli formatga o‘tkazadi va uni so‘rov jo‘natgan dasturga qayta adreslaydi.

6 - rasm. Kompyuterlarning o‘zaro aloqasidagi operatsion tizim.
komponentlarining o‘zaro aloqasi. Amaliyotda tarmoq operatsion tizimlarini qurishda bir nechta yondashishlar yuzaga keldi.

7– расм. Тармоқ operatsion tizimlarni qurish varintlari.
Birinchi tarmoq operatsion tizimlari hozirgi lokal operatsion tizimlarning yig‘indisidan va uning o‘rnatilgan tarmoq qobig‘idan iborat bo‘lgan. Shu bilan birga lokal operatsion tizimiga asosiy tarmoq funksiyalarini bajaruvchi tarmoq qobig‘i uchun kerak bo‘ladigan minimum tarmoq funksiyalari o‘rnatilgan. Bunday yondashishga misol bo‘lib har bir kompyuterda MS DOS operatsion tizimining ishlatilishini olish mumkin(uchinchi versiyasidan boshlab unda fayllarga qo‘shma ruxsatni ta'minlaydigan fayllarini va yozuvlarni qulflash kabi o‘rnatilgan funksiyalari paydo bo‘ldi). Lokal operatsion tizim ustidan tarmoq qobig‘i ko‘rinishida tarmoq operatsion tizimlarini qurish prinsiplari zamonaviy operatsion tizim larda ishlatiladi, bularga, masalan, LANtastic yoki Personal Ware kiritish mumkin.
Biroq boshdanoq tarmoqda ishlash uchun mo‘ljallangan operatsion tizimlarni ishlab chiqish yo‘li ancha effektli ko‘rinadi. Bunday operatsion tizim- larning tarmoq funksiyalari ularning asosiy tizim modullari ichiga chuqur o‘rnatilgan bo‘ladi, bu esa ularning logik mukammalligi, oson ishlatilishi va modifikatsiyasi, shuningdek yuqori unumdorligini ta'minlaydi. Bunday operatsion tizimga misol qilib Microsoft firmasining Windows NT tizimi hisoblanadi, bu tizim o‘rnatilgan tarmoq vositalari hisobiga ma'lumotlarni ishlab chiqarilishi va havfsizligini shu firmani o‘zidan chiqqan(IBM firmasi bilan birga) LAN Manager operatsion tizim taqqoslaganda ancha yuqori ko‘rsatkichlarini ta'minlaydi

XULOSA
Amaliyot davomida17.07.2023-26.08.2023 oralig’ida turli qurilmalar switch va routerlarda kodlar yozishni o’rgandik. Asrimizning global muammolari qatoriga yangidan-yangi turlari bilan tilga olinayotgan kiberjinoyatchilik kirib kelganiga ham ancha bo'ldi. Uning bizga ma'lum bo'lgan virusli dasturlarni tarqatish, parollarni buzib kirish, kredit karta va boshqa bank rekvizitlaridagi mablag'larni o'zlashtirish talon-toroj qilish, shuningdek, internet orqali qonunga zid axborotlar, xususan, bo'hton, ma'naviy buzuq ma'lumotlarni tarqatish bilan bashariyat hayotiga katta xavf solayotganidan ko'z yuma olmaymiz.
«Kiberjinoyatchilik» tushunchasi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari vositalaridan foydalangan holda, virtual tarmoqda dahshat solish, virus va boshqa zararli dasturlar, qonunga zid axborotlar tayyorlash va tarqatish, elektron xatlarni ommaviy tarqatish (spam), xakerlik hujumi, veb-saytlarga noqonuniy kirish, firibgarlik, ma'lumotlar butunligi va mualliflik huquqini buzish, kredit kartochkalari raqami hamda bank rekvizitlarini o'g'irlash (fishing va farming) va boshqa turli huquqbuzarliklar bilan izohlanadi. Amaliyot davrimda men ko’p bilimlarga ega bo’ldim.