*zbekiston respublikasi

5.5. Motiv klassifikasiyasi 

---

125 
Jahon psixologiyasi fanining nazariy mushoshadalariga va o’zimizning 
shaxsiy ma'lumotlarimizga asoslanib, motivlarni quyidagi turkumlarga ajratishni 
lozim topdik. 
I. Shaxsning ijtimoiy eshtiyojlari bilan uyg’unlashgan, ularning moshiyati 
mezoni orqali o’lchanuvchi motivlar: 
1) 
dunyoqarashga taalluqli, aloqador bo’lgan g’oyaviy motivlar; 
2) 
ichki va tashqi siyosatga nisbatan munosabatni aks ettiruvchi, shaxsiy 
pozisiyani ifodalovchi siyosiy motivlar: 
3) 
jamiyatning axloqiy normalari, prinsiplari, turmush tarzi, etnopsixologik 
xususiyatlariga asoslanuvchi axloqiy motivlar; 
4) 
borliq go’zalligiga nisbatan eshtiyojlarda in'ikos etuvchi nafosat (estetik) 
motivlari.
II. Vujudga kelishi, hartlanganlik manbai bo’yicha umumiylikka ega 
bo’lgan, boshqaruv va boshqariluv xususiyatli motivlar: 
1) 
keng qamrovli ijtimoiy motivlar (vatanparvarlik, fidoiylik, altruistik); 
2) 
guruhiy, jamoaviy, shududiy, umumbahariy motivlar; 
3) 
faoliyat tuzilishi, moshiyati va tuzimiga yo’naltirilgan prosessual motivlar; 
4) 
faoliyat mashsulini basholashga, maqsadga erishuvga mo’ljallangan 
rag’batlanuv, mukofot motivlari.
III. Faoliyat turlari moshiyatini o’zida aks ettiruvchi motivlar: 
1) 
ijtimoiy-siyosiy voqeliklarni mujassamlashtiruvchi motivlar; 
2) 
kasbiy tayyorgarlik va mashoratni o’zida namoyon etuvchi motivlar; 
3) 
o’qishga, bilishga (kognitiv), ijodga (kreativ) oid motivlar. 
IV. Paydo bo’lish xususiyati, muddati, mushlati, barqarorligi bilan 
umumiylikka ega bo’lgan motivlar: 
1) 
doimiy, uzluksiz, longityud xususiyatli motivlar; 
2) 
qisqa muddatli, bir lashzali, bir zumlik va soniyalik motivlar; 
3) 
uzoq muddatli, vaqt taqchilligidan ozod, xotirjam xatti-harakatlarni talab 
etuvchi motivlar. 
V. Vujudga kelishi, kechishi sur'ati bioquvvat bilan o’lchanuvchi motivlar: 
1) 
kuchli, qudratli, ta'sir doirasidagi shijoatli motivlar; 
2) 
paydo bo’lishi, kechishi o’rta sur'atli motivlar; 
3) 
yuzaga kelishi, kechishi zaif, bo’sh, kuchsiz, beqaror motivlar. 
VI. Faoliyatda, muomalada va xatti-harakatda vujudga kelishi xususiyati, 
xislati hamda sifatini aks ettiruvchi motivlar: 
1) 
aniq, yaqqol, voqe bo’luvchi real motivlar; 
2) 
zarurat, yuksak talab va eshtiyojlarda ifodalanuvchi dolzarb motivlar; 
3) 
imkoniyat (potensiya), zoshira (rezerv), yashirin (latent) xususiyatlarini 
o’zida mujassamlashtiruvchi motivlar.
VII. Aks ettirish darajasi, sifati nuqtai nazardan ierarxiya vujudga keltiruvchi 
motivlar. 
1) 
biologik motivlar; 
2) 
psixologik motivlar; 
3) 
yuksak psixologik motivlar. 

---

126