«Ўзбекистон темир йўллари» датк

a – ko’ndalang kesim; b – tashqi yuklar epyurasi; v – oldindan zo’riqtirish epyurasi;
g – yoriqbardoshlikning 2a toifasi uchun jamlanma epyura; d – shunga o’xshash, yoriqbardoshlikning 2v toifasi uchun

Vatanimizda diametri 5 mm bo’lgan simdan qilingan o’ramlar ko’rinishadagi armatura eng ko’p tarqalishga ega bo’ldi. Тemir yo’l oraliq qurilmalari uchun, odatda, 24 va 28 simdan iborat o’ramlar yasaladi. Zavodlarda yasaladigan yetti simli tutamlardan qilingan o’ramlar ham qo’llaniladi. O’ramlarni betonda MТA ning karkas-sterjenli ankerlari yordamida ankerlanadi. Oldindan zo’riqtirilgan temirbetondan qilingan qovurg’ali oraliq qurilmaning umumiy ko’rinishi 2.21-rasmda keltirilgan. Mazkur xildagi oraliq qurilmalarning oddiy temirbetondan qilingan ikki blokli qovurg’alilaridan farqi qovurg’aning 18...26 sm gacha kichraytirilgan qalinligi hamda pastki belbog’ni zo’riqtirilgan armaturani joylashtirish uchun zarur bo’lgan 82 sm gacha kengaytirilganidir (2.22-rasm).

2.21-rasm. Oldindan zo’riqtirilgan temirbetondan qilingan qovurg’ali oraliq qurilma
Yakka to’g’ri chiziqli armaturada to’sinning konstruksiyasi eng sodda chiqadi (2.22,a-rasm). Biroq, yasalish va montaj qilish tajribasi shuni ko’rsatdiki, oraliq qurilma betonining tepadagi fibralarida sezilarli cho’zuvchi kuchlanishlar paydo bo’lishi mumkin. Shuning uchun keyinroq loyihalangan oraliq qurilmalardagi to’sin plitasida ikkitadan o’ram qo’yiladigan bo’lindi (2.22,b-rasm). Shu o’rinda oraliq qurilma ishining barcha bosqichlarida muvozanatlangan kuchlanishli holatni olamiz. Barcha ko’ndalang kesimlar o’ramlaridagi oldindan kuchlanish (yasalish, tashish, montaj va foydalanish bosqichlaridagi) zo’riqishlaridan sodir bo’lgan momentlar tashqi momentga teng bo’lishi uchun o’ramlarni M_eg epyurasi bo’yicha uzish zarurdir. O’ramning, ankerdan to’sin uchigacha bo’lgan uchastkalarini o’ram va beton sirtlariaro tishlashishidan, o’ram ustiga bitum surtib, hamda qog’oz bilan o’rab sun’iy ravishda xalos bo’linadi. Agarda o’ramlarning bosh va oxiri (anker va to’sin boshdan oxirigacha) uchastkalari tishlashishdan xalos etilmasa, tayancholdi zonalarda pastki belbog’ betonida haddan tashqari siquvchi kuchlanish va plitadagi betonda katta cho’zuvchi kuchlanishlar sodir bo’lishiga olib keladi. Bunday kuchlanishli holatning hosil bo’lishi oqibatida pastki belbog’ning betonida bo’ylama yoriqlar va to’sin plitasida ko’ndalang yoriqlar paydo bo’lishi mumkin, bunga esa yo’l qo’yib bo’lmaydi. Тo’g’ri chiziqli gorizontal o’ramlar ko’ndalang kuchlarga ishlamaydi, shu tufayli yirik uzunlikdagi to’sinlar uchun tayancholdi zonalari qovurg’alaridagi cho’zuvchi bosh kuchlanishlarni kamaytirish maqsadida poligonal o’ramlar qo’llaniladi (2.22,v-rasm). Cho’zuvchi bosh kuchlanishlarni to’sinning tayancholdi zonalarda oldindan zo’riqtiriluvchi xomutlar yordamida ham kamaytirish mumkin (2.22,g-rasm).

2.22-rasm. Тo’sinlarni zo’riqtirilgan armatura bilan armaturalash sxemalari
Shu o’rinda, agarda xomutlarning yo’nalishi qovurg’adagi cho’zuvchi bosh kuchlanishlar yo’nalishi bilan mos tushgandagina ularning olmilkorligi ortiqroqdir. Biroq, qiya xomutlarni o’rnatish vertikal xomutlarni o’rnatishdan murakkabroqdir. Uzil-kesil qarorni armaturalashning har bir variantini taqqoslashdan so’ng qabul qilinadi. Oldindan zo’riqtirilgan temirbetondan qilingan to’sinni zo’riqtirilmaydigan armatura bilan armaturalash xuddi oddiy temirbetondan qilingan to’sinlardagidek bajariladi. Bunda tayancholdi zonalardagi qovurg’ada to’rtta, qolgan zonalarda esa ikkita to’r joylashtiriladi (2.23-rasm).
Ushbu tizimlar, odatda, talab qilinayotgan oraliqni uzlukli oraliq qurilmalar bilan yopishning imkoniyati bo’lmagan hollarda qo’llaniladi. Тutash tizim uzluklilariga nisbatan tejamliroq, kamroq material sarfini talab qiladi. Oraliq tayanchlar ustida manfiy momentlar vujudga kelishi oqibatida oraliqlardagi momentlar qiymatining kamayishi evaziga tejamkorlikka erishiladi (2.23,b-rasm). Qaralayotgan tizimlarning afzalligi oraliq qurilma salqilik chizig’ining ravonligi va vertikal deformatsiyaning kamroqligidir.

2.23-rasm. Oldindan zo’riqtirilgan temirbetondan qilingan qovurg’ali

oraliq qurilmalarni gorizontal o’ramlar bilan armaturalash