«Ўзбекистон темир йўллари» датк

s_sR= s_sc,u /(1 – w/1,1)( w/x_i – 1)+ s_sp. (2.27)


Тemirbetonli to’sin yemirilishining sxemalari va hisoblash hollari. Тajribalardan ma’lumki, agar x _ x_R bo’lsa yemirilish birinchi sxema bo’yicha; agar x _>x_R bo’lsa yemirilish ikkinchi sxema bo’yicha sodir bo’ladi.
Shunday qilib, odddiy va oldindan zo’riqtirilgan konstruksiyalarni yagona uslub bilan hisoblash mumkin. Bunda kuchlanganlik holatining III bosqichi asos qilib olinadi.
Oldindan zo’riqtirilgan konstruksiyalarda elastiklik ishi uzayadi (I bosqich). Agar oddiy elementlarda yoriqlar sindiruvchi momentning 10...15% da sodir bo’lsa, oldindan zo’riqtirilgan konstruksiyalarda esa ular sindiruvchi momentning 70...80% da sodir bo’ladi.
Тemirbeton elementlar uchun kesim tanlashda shuni nazarda tutish lozimki, teng kuchli mustahkamlikka erishish uchun, kesim o’lchamlari bilan armaturalash foizini o’zaro moslashtirish kerak. Masalan, element kesimining balandligi ortishi bilan armatura kesim yuzasining kichrayishi kuzatiladi. Konstruksiyalarni hisoblashda ularning eng tejamkor va arzon nushalarini tanlashga intilmoq zarur. Тajribalarning ko’rsatishicha, to’sinlarda x = 0,2...0,3 va plitalarda x=0,1...0,25 olinca, mablag’ tejaladi.
2.5. Zo’riqtirilgan armaturali qovurg’ali uzlukli oraliq qurilmalar

Oddiy temirbetondan qilingan temirbeton oraliq qurilmalarda, armaturalarda hisobiy qarshiliklarga yaqin bo’lgan σ_s kuchlanishlarga erishilgach, cho’zilgan zona betonida yoriqlarning sezilarli ochilishida, armaturaning korroziyasiga olib keladigan ko’ndalang yoriqlar vujudga keladi. Yoriqlarning vujudga kelishini oldini olish uchun armaturani oldindan (tashqi yuklar qo’yilgunigacha) zo’riqtiriladi. Shu o’rinda betonning tashqi yukdan cho’zilgan zonasida siquvchi, armaturada esa cho’zuvchi kuchlanishlar vujudga keladi. Bunday konstruksiyalarda tashqi yuklar qo’yilganidan so’ng siqilgan beton o’ramlari yukdan bo’shatiladi, bunga esa tashqi yukning barchasi yoki sezilarli qismi sarflanadi, va faqat shundan so’nggina unda cho’zuvchi kuchlanishlar, tashqi yuklar yanada ortganida esa – yoriqlar ham vujudga kelishi mumkin.

Egiluvchi elementlarda betonning oldindan zo’riqtirilishi, tashqi momentga ishorasi bo’yicha qarama-qarshi bo’lgan eguvchi momentni yaratish maqsadida, ekssentrik qilib bajariladi. Oldindan zo’riqtirilgan oraliq qurilmalarda eng yuqori samaraga yuqori mustahkamli armatura va balandroq sinfli betonlarni ishlatish orqali erishiladi. Ushbu holatda po’lat sarfini 1,5...2 baravar kamaytirish va shu bilan bir vaqtning o’zida beton sarfini 10...15% ga kamaytirishga erishiladi. Shu bilan birga oldindan zo’riqtirilgan oraliq qurilmalarni yasash mahsus moslamalarni talab qilib, yasalish mehnat sarfi va qiymatini oshiradi. Shu tufayli temir yo’l ko’priklari uchun oldindan zo’riqtirilgan temirbetondan qilingan oraliq qurilmalar 16...34 m oraliqlardagina iqtisodiy jihatdan asoslangandir.
Betonda oldindan zo’riqishlarni sodir qilish uchun, ikkita usuldan foydalaniladi: buyumning betonida taranglash hamda mahsus tirgak-stendlarda taranglash. Hozirgi vaqtda tirgak-stend usuli butunicha tashiladigan oraliq qurilmalar uchun asosiydir.
Betonni ikki o’qli siqilishidan (vertikal tekislikdagi bo’ylama va ko’ndalang yo’nalishda) keng foydalaniladi. Тemirbeton ko’prik konstruksiyalariga yoriqbardoshligiga ko’ra yuqori talablar qo’yiladi. QMQ 2.05.03-98 da temir yo’l oraliq qurilmalari uchun, har biri yoriqlarning paydo bo’lish ehtimoliga mos bo’lgan, uchta toifadagi yoriqbardoshlik ko’zda tutilgan: 2a toifasida (simli armaturaga ega temir yo’l oraliq qurilmalari uchun) betonning cho’zilgan zonasida σ_bt≤0,4R_bt‚ser kuchlanishlar ruhsat etiladi; 2v toifasi (sterjenli armaturali temir yo’l oraliq qurilmalari uchun, to’sin qovurg’asi bundan istisno) – σ_bt≤1,4R_bt‚ser. Oldindan zo’riqtirilgan betondan qilingan oraliq qurilmalar to’sinlarining qovurg’alari uchun cho’zuvchi bosh (max σ_c) kuchlanishlar (0,42...0,68)R_bt,ser dan oshmasligi kerak. R_bt,_ser oldida turgan koeffitsiyent bosh siquvchi (σ_mc) kuchlanishlarning beton siqilishdagi R_b‚mc2 hisobiy qarshiliklariga nisbatiga bog’liqdir. Yoriqbardoshlikning 2b, 3a va 3v toifalari bo’yicha loyihalanayotgan temir yo’l ko’priklarining oraliq qurilmalarida ko’ndalang yoriqlarning shakllanishiga yo’l qo’yiladi; biroq, qisman oldindan zo’riqtirilgan konstruksiyalarida ularning ochilishi cheklanadi. 2.20-rasmda yoriqbardoshlik toifalarining sxemasi berilgan. Shuni anglash qiyin emaski, to’la yoriqbardoshlik (2a toifa) yuqori mustahkamli armaturaning katta sarfini va betonning ortiqroq sarflanishini talab qiladi. Shu tufayli yoriqbardoshlikka oshirilgan talablar faqat tajovuzkor muhitlarda foydalanish qilinadigan konstruksiyalarning elementlari va simli armaturaga ega bo’lgan temir yo’l ko’priklari uchungina qo’yiladi.

2.20-rasm. Тo’sin balandligi bo’yicha normal kuchlanishlarning epyuralari: