Ózbekstan respublikasí joqarí bilimlendiriw, ilim hám innovaciyalar ministrligi

TEKSTTI OQIW HÁM TÚSINIW DÁREJESIN ANIQLAW XALIQARALIQ MONITORINGI PIRLS.
PIRLS (ing. Progress ın International Reading Literacy Study) — bul túrli mámleketlerde baslawısh klassta oqıwshı jaslardıń tekstti oqıw hám túsiniw dárejeleri sapasın bahalab beretuǵın xalıqaralıq bahalaw sisteması bolıp tabıladı.
Izertleler dawirlik ráwishte - hár bes jılda bir ret ótkeriledi hám házirge shekem bes ret: 2001, 2006, 2011, 2016 hám 2021-jıllarda ótkerilgen.
2021- jılda ótkerilgen PIRLS xalıqaralıqbahalaw baǵdarlamasında 70 ke jaqın mámleketler qatarında mámleketimizdegi 4-klass oqıwshıları da dáslepki márte qatnasadı.
Izertlewler 2001, 2006, 2011, 2016 jıllarda ótkerilgen bolıp, 2021- jıl izertlewdiń besinshi dáwiri bolıp esaplanadı. Hár bes jılda ótkeriletuǵın PIRLS baǵdarlaması 4- klass oqıwshılarınıń oqıp túsiniw kónlikpesin xalıqaralıq dárejede bahalaydı.
Usı baǵdarlama 4- klass oqıwshılarınıń matematika hám tábiyiy pánlerden bilim dárejesin bahalaytuǵın TIMSS baǵdarlamasın toltırıwǵa baǵdarlanǵan bolıp, Boston kolledjindegi TIMSS hám PIRLS xalıqaralıq orayı, IEA shólkeminiń Gamburg hám Amsterdam qalalarındaǵı keńseleri menen jaqınnan sheriklikte basqarıladı.
PIRLS oqıw tálimin jetilistiriw ushın dálillerge tiykarlanǵan qararlar qabıllaw múmkinshiligin beredi. Mámleketlikler PIRLS den tómendegi maqsetlerde paydalanadı:
• global kóleminde bilimlendiriw sisteması dárejesindegi tabıslardıń tendenciyaların baqlap barıw;
• jańa yamasa qayta kórip shıǵılǵan bilimlendiriw siyasatınıń tásirin baqlap barıw;
• bilimlendiriwdiń hálsiz noqatların belgilew hám oqıw reformasın ámelge asırıw;
• PIRLS maǵlıwmatların izertlew hám analiz qılıw arqalı oqıtıw hám oqıwdı jetilistiriw;
• ádalatlılıqtı baqlaw yamasa qosımsha klaslarda oqıwshılardı bahalaw sıyaqlı tiyisli islerdi alıp barıw;
• oqıwdı hám oqıtıwdı úyreniw.
PIRLS- baǵdarlamasına úzliksiz túrde Singapur, AQSH, Shveciya, Sloveniya, Slovakiya, Norvegiya, Jańa Zelandiya, Niderlandiya, Italiya, Iran, Bolgariya, Franciya, Germaniya, Angliya, Litva, Rossiya, Gonkong mámleketleri qatnasıp baradı.
Izertlewdiń ahimiyeti izertlewde qatnasıwshı hár qıylı mámleketlerde baslawısh klasqa mektep oqıwshıların qabıl etiw jası hár qıylı bolǵanlıǵınan ibarat. Kóplegen mámleketlerde mektepge 6 jastan qabıllaydı hám 4- klastı 10,5 jasta tamamlaydı. Biraq Angliya, Jańa Zelandiya, Trinidad Tobagoda - mektepke 5 jastan qabıllaydı hám bunıń áhmiyetli tárepi PIRLS xalıqaralıqizertlewinde usı mámleketlerdń 5-klass oqıwshıları xalıqaralıqizertlewde qatnasadı.
Shveciya, Daniya hám kóplegen Arqa Evropa mámleketlerinde - mektepke 7 jastan qabıl etiw baslanadı hám usı mámleketlerdń oqıwshıları qalǵan teńleslerine salıstırǵanda eń ulken (10,7-10, 9) jastı quraydı.
Usi xalıqaralıq izertlewde qatnasıw mámleketimizge ne beredi?
- baslawısh klass (4-klass) oqıwshılarımızdıń oqıw sawatlılıǵı qanday qálipleskenligin biliw hám salıstırıw;
- mámleketimizdiń baslawısh klass oqıwshılarınıń (4-klass) basqa mámleketlerdegi teńleslerine salıstırǵanda tekstti oqıw hám tusiniw dárejelerin salıstırıw;
Oqıw sawatlıǵınan sabaq beretuǵın pedagog xızmetkerlerimizdiń sabaq beriw metodları basqa mámleketlerde sabaq beretuǵın pedagog xızmetkerlerdiń metodlarınan qanday ayırmashılıqlarǵa iye?
Búgingi kúnde mámleketimizde oqıw sawatxanlıǵı boyınsha sabaqlar mekteplerde qanday islengen?
Ata- analar oqıwshılardıń oqıw sawatxanlıǵın jaqsılawda qanday úles qospaqta?
Baslawısh klass (4-klass) oqıwshılarımizǵa oqıw sawatxanlıǵı unayma?
Izertlew tikarınan sabaq waqtı hám mektepten tısqarı waqıttaǵı eki túrdegi oqıw sawatxanlıǵın bahalaydı;
Izertlew oqıwshılar kórkem óner hám xabar (ilmiy) tekstlerdi oqıw qábileti 4 túrde bahalanadı.
- anıq formada berilgen tekstten maǵlıwmat tabıw;
- berilgen tekstten juwmaq shıǵarıw;
- informaciyanı ulıwmalastırıw hám aytıw;
- teksttiń mazmunın, til qásiyetlerin hám dúzilisin analiz etiw hám bahalaw;
PIRLS - izertlewde túsinip oqıw tómendegi payızlarda beriledi.
1. Anıq kóriniste berilgen maǵlıwmattı tabıw - 20%;
2. Kelip shıqqan juwmaqlardı ańlatıw- 30%;
3. Maǵlıwmattı ulıwmalastırıw hám túsiniw- 30%;
4. Teksttiń dúzilisi hám mazmunı, tildiń ayriqshalıǵınıń analizi hám bahalanıwı- 20%;
PIRLS- izertlew nızamları tómendegishe:
1. Uzınlıǵı PIRLS: 1000 sózge shekem. PIRLS- literacy oqıw sawatlıǵınıń dárejesi tómen bolǵan mámleketler ushın 400 -500 sózden ibarat.
2. Tema: Kórkem ádebiyatqa baylanıslı tekstler tiykarǵı temaǵa iye bolıp, ol berilgen tekstten tısqarı oqıwshı tárepinen uluwmalastırıladı. Maǵlıwmatlardan ibarat bolǵan tekstler oqıw materiallardan alınbaǵan temanı kórsetip beriw kerek.
3. Til: Bólimler 40 tan artıq tillerge awdarma etiledi, sol sebepli awdarma qolay bolıwı áhmiyetli bolıp tabıladı. Metafora yamasa epitet sıyaqlı anıq ańlatpalı súwretlew sózleri saylanadı. Hesh qanday sóylesiwge tiyisli leksika yamasa sleng (jargon) isletilmeydi. Hádden zıyat artıqsha texnikalıq ańlatpalar alıp taslanadı.
4. Mazmunı: Teksttiń mazmunı 9-10 jastaǵı oqıwshılardıń jas ózgesheliklerine sáykes keliwi kerek. Ayırım mádeniyatlarǵa judá tán bolǵan temalardan shetlep ótiw kerek. Tekst sol jastaǵı mektep oqıwshıları ushın qızıqlı bolıwı kerek. Jaqsı jazılǵan hám onsha tanıs emes bolıwı kerek.
5. Baylanıs hám izbe- izlik: Syujettiń logikalıq dúzilisine ámel qılıw áhmiyetli bolıp tabıladı. Ápiwayı hám quramalı gáplerdiń bir túrde isletiliwi. Eger dialog ústinlik qılsa maǵlıwmattı birlestirip, quramalı gáplerdi qosıw kerek. Maǵlıwmat tekstte teksttiń qurılısı hám maǵlıwmattıń logikalıq izbe- izligin betler, kesteler, grafikalar sıyaqlı vizual elementler menen baylanısın baqlawı shárt bolıp esaplanadı.