Ózbekstan Respublikası Joqarı hám Orta Arnawlı Bilimlendiriw Ministrligi

1.6.Redaksiya marketińındaǵı tiykarǵı 5 klassik marketiń tusinigi.
Tiykarǵı dep ataw múmkin bolǵan bes klassik marketiń túsinikleri bar:
islep shıǵarıw, ónim, marketiń, qarıydar jáne social hám etikalıq marketiń
túsinigi. Islep shıǵarıw kontseptsiyası.Bul kontseptsiya qarıydar keń tarqal-
ǵan hám arzan ónimlerdi ábzal kóriwin názerde tutadı.Bul shamanıń nátiyje-
si islep shiǵarishdi jaqsılaw, onıń kólemin asırıw hám islep shıǵarıw ǵáre-
jetlerin kemeytiw bolıp tabıladı.Bul kontseptsiyadan paydalanıw ónimge
bolǵan talap usınıstan asıp ketetuǵın yamasa ónim ózine túser bahası júdá
joqarı bolǵan hám ónimlilikti asırıw arqalı kemeytiriliwi kerek bolǵan
dáwirlerge tán bolıp tabıladı.Soni aytıw múmkin, tariyxımizdıń shoralar
dáwirinde kópshilik tovarlarǵa, atap aytqanda, kitapǵa bolǵan talap usınıs-
tan sezilerli dárejede asıp ketken, baspalar xalıqtıń real mútajliklerin esapqa
almastan islep shıǵarıwdı ko'beytirgen,biraq ǵalabalıq tiraj arqalı kitaplar-
dıń arzan bahaların támiyinlegen.. Kórip turǵanıńız siyaqlı, marketiń
túsinikleri bazarda hámme waqıt bolmaǵanlıǵı haqqında da sóylew múmkin.
Bul jerde sonı aytıp ótiw kerek, hátte Sovet hákimiyat bazar kon'yunktura-
sını hám qarıydar talabın úyreniw menen shuǵıllanadı, marketiń principlerı-
nen paydalanǵan halda, eger marketińdıń ózin biykarlaw etken bolasada.Ta-
var tusinigi: bul kontseptsiya ónimge qaratılǵan hám sapanıń ózi oǵan
bolǵan talaptı belgilewinen kelip shıǵadı hám sol sebepli tiykarǵı itibar onı
jetilistiriwge qaratılıwı kerek.Baspa biznesinde bul kitaptı satıwdı kóbeytiw
hám sol sebepli baspaǵa kóbirek payda keltiretuǵın usıllar menen jetilisti-
riw múmkinshiliklerin úyreniwdi ańlatadı. Tiykarınan kitap bazarında ilgeri
ámeldegi bolmaǵan jańa baspa ónimin jaratıw haqqında sóylesemız. Biraq
kitapda qarıydar birinshi náwbette onıń mazmunı menen qıziqqanliǵi
sebepli, bunı qılıw ańsat emes. Bul jerde kóp zat kitap bazarınıń dúzilisi
hám mazmunına, xalıqtıń satıp alınǵan zat qábiletine baylanıslı. Sonday
etip, bazar munasebetleri qáliplesiwiniń dáslepki dáwirine tán bolǵan
tańqıslıq sharayatında jańa baspa ónimin jaratıw salıstırmalı ańsat edi,
sebebi ilgeri baspa etilmegen ko'pleb avtorlar hám hátte pútkil tematikalıq
tarawlar (mısalı, detektiv gúrrińler, trillerlar, fantastika hám basqalar )sol
waqıtta oqıwshı ushın jańalıq bolıp, onı jańa ónim dep esaplaw múmkin edi.
Bazar, ásirese, ǵalabalıq ádebiyat bazarı to'yinǵan hám hár túrli bolıp bara-
tırǵan zamanagóy sharayatta anıq jańa baspa ónimin jaratıw barǵan sayın
qıyınlasıp baratır. Álbette, siz baspadan shıǵarıw sapasın asırıw, rawajlanıb
atırǵan dizaynni islep shıǵıw, kitaptıń belgili avtorları hám súwretshileri
menen sheriklik qılıw arqalı kitaptı jaqsılawıńız múmkin, biraq bulardıń
barlıǵı kitaptı jáne de jetilisken qılıw, usı waqıtta onı qımbatlaw etedi.Sawda
túsinigi. Óndiriske hám ónimge aktiv yamasa ústin itibar qaratıw menen,
bazardı úyreniw hám qáliplestiriw ótkerip jiberiledi, bul bolsa ónimdi satıw
mashqalasınıń keskinlesiwine alıp keledi. Sawda kontseptsiyası tek satıwdı
aktivlestiriw hám satıp alınǵan zatlardıl raǵbatlandiriwdi názerde tutadı.
Usınıń menen birge, eger óndiriwshiniń ózi satıw jáne onıń ónimine talaptı
qáliplestiriw salasında aktivlik kórsetpese, qarıydar jeterli muǵdarda ónım
satıp almaydı dep shama etiledi. Bul kontseptsiyanı agressiv marketiń dep
tariyplew múmkin.Qarıydarǵa onıń haqıyqıy zárúriyatın qandırıw ushın
haqıyqıy táshwishsiz tovarlardı júklewde. Tiykarǵısı, qashannan berli islep
shıǵarılǵan ónimlerdi satıw, sol sebepli kontseptsiya, birinshi náwbette,
agressiv informaciya siyasatın názerde tutadı. Bul kontseptsiyanı baspa
biznesinde ámelge asırıwǵa mısal retinde telemarketler yamasa Internet
arqalı kitaplardı satıw múmkin. Olardıń tiykarǵı ózgesheligi tuwrıdan-tuwrı
potentsial qarıydarǵa jetkazilgen kitap haqqında tuwrıdan-tuwrı hám
maksimal dárejede tolıq maǵlıwmat bolıp tabıladı. Qarıydar kitap izlep kitap
dúkanların aylanıp ótiwi shárt emes, onıń ózi birinshi sorawina kóre onıń
úyine keledi. Dúnyadaǵı eń iri onlayn kitap dúkanı 1994-jılda ashılǵan
Amerika Amazon dúkanı bolıp, Rossiyada 1996 -1998 jıllarda onlayn kitap
dúkanları jaratıla baslandı hám aktiv rawajlanıp atır.Bul kontseptsiyanı
baspa biznesinde ámelge asırıwǵa mısal retinde telemarketler yamasa
internet arqalı kitaplardı satıw múmkin. Olardıń tiykarǵı ózgesheligi tuwri-
dan-tuwrı potentsial qarıydarǵa jetkizilgen kitap haqqında tuwrıdan-tuwrı
hám maksimal dárejede tolıq maǵlıwmat bolıp tabıladı. Qarıydar kitap izlep
kitap dúkanların aylanıp ótiwi shárt emes, onıń ózi birinshi sorawina kóre
onıń úyine keledi. Dúnyadaǵı eń iri onlayn kitap dúkanı 1994 jılda ashılǵan
Amerika Amazon dúkanı bolıp, Rossiyada 1996 -1998 jıllarda onlayn kitap dúkanları jaratıla baslandı hám aktiv rawajlanıp atır. Qarıydar túsinigi. Bul
kontseptsiyadan paydalanılǵanda, baspa óziniń tiykarǵı umtılıw- háreketle-
rin óz qarıydarın búgingi kúnde hám qanday bahada satıp alıwǵa tayınlıǵın
biliw ushın úyreniwge qaratadı. Usınıń menen birge, hár qıylı kitap ónimleri-
ni shıǵarıw menen shuǵıllanatuǵın baspalar aldında turǵan wazıypalar
sezilerli dárejede parıq etiwi múmkin. Haqıyqattan da, professional ádebi-
yatlar óndiriske qánigelesken baspa (mısalı, energetika, transport, qurılıs
hám basqalar ) dáslep biledi (eger baspa, álbette, háwesker bolmasa hám
ol bunı arnawlı úyreniwge mútáj bolmasa yamasa sol iskerlik tarawı aldınan)
ol yamasa bul kitapları kimge qaratılǵan. Hesh bolmaǵanda úy biykesi hám
tosınarlı qarıydar onı satıp almawi anıq málim. Taǵı bir zat - balalar kitabı,
onıń qarıydarı energetikalıq, transport jumısshısı, qurıwshı, úy biykesi hám
kitap dúkanına tosattan keliwshi.Keliwshi. Bul sonı ańlatadı marketiń ope-
ratsiyalarınıń baǵdarı, olardıń kólemi hám maqsetliligi ónimge qaray hár
túrlı boladı. Bul kontseptsiyanı ámelge asırıwda qarıydarlardıń mútajlikleri
haqqında maǵlıwmattı, olar aytqanı sıyaqlı, birinshi qol menen oqıwshınıń
ózinden alıw zárúrli bolıp tabıladı. Onıń ushın ápiwayı sorawlar hám kitap
hám professional yarmarkalarda islewden tartıp, tereń izertlewler ushın
qánigeler gruppaların tartıwǵa shekem bolǵan túrli usıllar qollanıladı.
Ámeldegi usıllardı tańlaw wazıypanıń kólemi hám baspanıń finanslıq
múmkinshilikleri menen belgilenedi. Sotsial hám ekonomikalıq marketiń
túsinigi. Bul kontseptsiya básekiles ústinlikke tekǵana málim bir qariydar-
dıń, bálki pútkil jámiettiiń mútajliklerin qandırıw arqalı erisiw múmkinliginen
kelip shıǵadı.Ol kitaptı birinshi ret tayarlaw hám onı bazarda jaylastırıw
ushın zárúr bolǵan barlıq elementlerdi óz ishine aladı. Marketiń rejesin
tayarlaw boyınsha jumısredaktor qoljazba ústinde islewdi baslaǵan
waqıttan baslap, bazda bolsa odan aldınǵı basqıshda, lekin kitapideyası
qashannan berli qáliplesken bolsa baslanadı. Hár qanday baspa ushın qabıl
etiletuǵın qatań hám ulıwma qabıl etilgen marketińdi joybarlaw sxeması
joq.Geyde bunday joybarlaw satıwdı aktivlestiriwdıń standart usılları
xarakteristikasına, keleshektegi kitaptı reklama qılıw hám ónimdiń ózi hám
ol satılıwı kerek bolǵan bazardı úyreniw boyınsha operatsiyalar dizimine
qısqartiriladi. Biraq, marketingdi joybarlawdıń maqul túsetuǵınlaw kórinisi F.
Kotlerdıń " Marketiń tiykarlari"klassik kitabında keltirilgenge uqsaydı, biz
onı kórip shıǵamız. Marketiń rejesiniń tómende keltirilgen bólimleri málim
bir baspa strukturasınıń strategiyalıq maqsetleri hám shıǵarılıwı
joybarlastırılǵan baspa óniminiń tábiyaatı tiykarında qáliplestiredi.
Benchmarklardiń qısqasha mazmunı. Rejeniń bul dáslepki bóleginde onıń
tiykarǵı maqset hám wazıypaları kórsetilgen, tiykarǵı jónelis jáne onıń
dúzilisi qáliplestirilgen.Bul pul kórinisinde onı ámelge asırıw boyınsha
háreketler jobası. Byudjetti tabıslı ámelge asırıw marketiń rejesiniń barlıq
ilajların ámelge asırıw ushın maqul túsetuǵın ǵárejetlerdi támiyinleydi.