Ózbekstan respublikasi joqari tálim, PÁn hám innovatsiyalar ministrligi berdaq atindaǵi qaraqalpaq mámleket unversiteti

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI TÁLIM, PÁN HÁM INNOVATSIYALAR MINISTRLIGI

BERDAQ ATINDAǴI QARAQALPAQ MÁMLEKET UNVERSITETI

Kórkem óner fakulteti
“Pedagogika hám psixologiya”kafedrasi ekinshi qánigelik
“Ámeliy psixologiya” baǵdarı 4-kurs studenti
Ansatbaev Nurlibay

ÓZBETINSHE JUMIS


Nókis-2023


SHAXSLAR ARALIQ KONFLIKTLERDI BASQARIW TARAWI HÁM STRATEGIYASINIŃ BIRLIGI
JOBA:


1.Shaxslararo konflikt túsinigi
2.Shaxslararo qarama-qarsılıqlar
3. Shańaraqtaǵı shaxslararo dawlar
Shaxslararo konflikt - bul adamlardıń óz-ara munasábetleri processinde dúgilisiwi. Bunday dúgilisisler turmıstıń túrli tarawları hám tarawlarında (ekonomikalıq, siyasiy, islep shıǵarıw, social -mádeniy, kúndelik turmıs hám basqalar ) júz bolıwı múmkin.
hám óz-ara dawalardıń túrli kólemlerine iye: qolay jay jámiyetlik transportında mámleket keńselerindegi prezident orındig'igacha; bir tilim nondan tartıp, bir neshe million dollarlıq baylıqqa jetedi.
Shaxslararo konflikttiń sub'ektleri ózleriniń jeke yamasa gruppa máplerin gózlegen (qorǵaw etiwshi) shaxslar (individler) bolıp tabıladı. Konflikt ob'ekti - óz-ara tásir etiwshi adamlardıń bir-birine uyqas kelmaytuǵın mútajlikleri, mápleri, qádiriyatları, pozitsiyalari, maqsetleri hám basqalar. Esaptan tısqarı - bul haqıyqıy bolmaǵan (ob'ektsiz) shaxslararo dawlar, bunda qarama-qarsılıq sebebi bir, eki yamasa odan artıq sub'ektlerdiń psixik jaǵdayı bolıp tabıladı. Bunday konfliktte hádiyse ádetde konflikttiń sebebi (obiekti) retinde usınıs etiledi.
Birpara izertlewshilerdiń shaxslararo qarama-qarsılıqtı " baylanıs serikleriniń uyqas kelmaytuǵın tilekleri, umtılıwları hám munasábetleri dúgilisiwi... " dep aytıwadı. Bul tariypda, bizińshe, konflikt sub'ektleri ob'ekt menen almastırıladı.
Shaxslararo dúgilisiwde mápler hám tilekler emes, bálki uyqas kelmaytuǵın mápler hám tilekler haqqında haqıyqıy shaxslar to'qnashadi. Tilekler, umtılıwlar hám basqalardıń dúgilisiwi tek ishki qarama-qarsılıqǵa xos bolıp tabıladı. Shaxslararo konflikt tekǵana “adamlardı óz-ara unamsız aqıl etiw”ni emes, bálki tárepler ortasındaǵı haqıyqıy qarama-qarsılıqtı da názerde tutadı. Adamlar bir-birin júdá unamsız qabıllawları múmkin, biraq konflikt emes. Tek bir-birine qarsı qaratılǵan háreketler nátiyjesinde shaxslararo konflikt júzege keledi.
Sonday etip, shaxslararo qarama-qarsılıq - bul eki yamasa odan artıq adamlardıń dúgilisiwi (keriligi), onıń sebepleri uyqas kelmaytuǵın mútajlikler, mápler, qádiriyatlar, pozitsiyalar, rol, maqsetler hám / yamasa olarǵa erisiw quralları bolıp tabıladı.
Basqa social dawlarda bolǵanı sıyaqlı, shaxslararo qarama-qarsılıqlarda da ob'ektiv hám sub'ektiv túrde anıqlanǵan sebeplerdi ajıratıw múmkin.
Ob'ektiv faktorlar konflikt júzege keliwi múmkinshiligın jaratadı. Mısalı, bólim baslıǵınıń payda bolǵan bos lawazımı, eger ekewi de bul lawazımǵa arza tapsırsa, bul bólimdiń eki jumısshısı ortasında qarama-qarsılıqǵa alıp keliwi múmkin. Konflikttiń potencial qatnasıwshıları ortasındaǵı social (shaxssız ) munasábetlerdi, mısalı, daw baslanǵan waqıtta qáliplesken olardıń mártebe-rollıq pozitsiyalarini da shártli túrde ob'ektiv dep esaplaw múmkin. Sebepler ob'ektiv shártli dep esaplanadı, olardıń júzege keliwi shaxslararo konflikttiń potencial sub'ektiniń shıdamlılıǵı hám qálewine tikkeley baylanıslı emes.
Shaxslararo konflikttiń subyektiv faktorları qarama-qarsılıqlı adamlardıń individual (social -psixologiyalıq, fiziologikalıq, dúńyaǵa kózqaras hám basqa ) qásiyetlerinen kelip shıǵıp qáliplesedi. Bul faktorlar kóp tárepten shaxslararo dawlardıń rawajlanıw dinamikasın jáne onıń aqıbetlerin belgileydi.
Shaxslararo dawlar jańa tanısqan hám turaqlı baylanısde bolǵan adamlar ortasında payda boladı. hám tiykarınan, hám basqa jaǵdayda zárúrli rol munasábetlerde shaxslararo aqıl (shaxslararo aqıl ) oynaydı, bul shaxs tárepinen shaxstı bahalaw hám túsiniwdi (nadurıs túsiniwdi) názerde tutadı. Shaxslararo aqıl etiw procesi quramalı dúzılıwǵa iye, onıń strukturalıq bólimleri tómendegilerden ibarat : 1)
identifikaciya - shaxstı salıstırıw, qasında qoyıw hám ol menen ózin tanıstırıw ; 2) social -psixologiyalıq sáwlelendiriw - basqasın onıń ushın oylaw arqalı túsiniw;
3) empatiya - empatiya arqalı basqa adamdı túsiniw;
4) stereotiplew - hár qanday zattıń sapa qásiyetlerin oǵan tarqatıw arqalı basqasın aqıl etiw hám bahalaw social gruppa.
v social psixologiya Pikirlew procesi sub'ektlerdiń óz-ara sawleleniwin xarakteristikalaytuǵın keminde altı poziciyanı názerde tutadı :
1) sub'ekttiń ózi, ol rasında bolǵanı sıyaqlı ;
2) tema ózin ózi kórgeni sıyaqlı ;
3) tema basqa tárepinen kórilgeni sıyaqlı.
Subyektlar munasábetlerinde biz basqa sáwlelendiriw predmeti tárepinen birdey ush pozitsiyaga egamiz. Nátiyjede bir-biriniń sub'ektleriniń eki ese, ayna óz-ara sawleleniw procesi júz boladı (2-súwret).
Gúrish. 2. Shaxslararo sáwlelendiriw
Amerikalıq psixoterapevt E. Bern (Fig. H) 36 strukturası boyınsha refleksivga uqsas, biraq mazmunan bir az basqasha bolǵan sub'ektler ortasındaǵı óz-ara tásir sxemasın usınıs etdi.
Bul sxemada konflikttiń tiykarın óz-ara tásir sub'ektleriniń túrli jaǵdayları quraydı jáne onıń " provokatsiyasi" kesiwedi.
Gúrish. 3. Tranzaksiyalar hám shaxslararo aqıl qılıw múmkinshilikleri
Xia operatsiyaları. " A" hám " b" kombinatsiyaları qarama-qarsılıqlı. " v" kombinatsiyasında óz-ara tásir sub'ektlerinen biri basqasınan anıq ústinlik etedi yamasa qáwenderlik pozitsiyasini iyeleydi, basqa sub'ekt " bala" rolidan minnetdar. Bul kombinatsiyada hár eki aktyor da óz pozitsiyalarini ápiwayı qabıl etkenligi sebepli dawlar júzege kelmeydi. Adamlar ortasındaǵı baylanısde eń nátiyjeli " g" pozitsiyasi (B-B). Bul eki táreptiń salawatın kamsitmaydigan, teń haqılı adamlardıń baylanısi bolıp tabıladı. Biraq basqa teń pozitsiyalar (" ata-ana" - " ata-ana", " bala" - " bala") da ob'ektiv túrde qarama-qarsılıqlı emes.
Insandı basqalar tárepinen adekvat aqıl etiwine kóbinese bul taypa daǵı adamlarǵa salıstırǵanda qashannan berli ornatılǵan stereotipler tosqınlıq etedi. Mısalı, adamda lawazımlı shaxstı sezimi joq byurokrat, qaǵazbozlik hám t.b. lar haqqında aldınan qıyallar payda boladı. Óz gezeginde, lawazımlı shaxs ózi ushın qabıl etiwge bolmaytuǵın túrde bólek jeńillikler qıdırıp atırǵan arzashınıń unamsız túsine de ıyelewi múmkin. Bul eki shaxstıń baylanısinde óz-ara tásirlashmaydi haqıyqıy adamlar, hám stereotipler málim social túrlerdiń ápiwayılastırılgan suwretleri.
Stereotipler quramalı social túsinikler hám hádiyselerdi aqıl etiw (ózlestiriw) usılı retinde shaxstıń sotsializatsiyasi processinde de, ulıwmalastırıw retinde maǵlıwmatlardıń etiwmasligi sharayatında da qáliplesedi.jeke tájiriybe jámiyette yamasa málim bir orında qabıl etilgen individual hám kóbinese aldınan oylanǵan túsinikler social ortalıq... Stereotiplerge mısal etip, " barlıq satıwshılar... ", " barlıq er adamlar... ", " barlıq áyeller... " sıyaqlı bayanatlar bolıwı múmkin.
Qáliplesken, itimal nadurıs, basqa birovning túsi shaxslararo óz-ara tásir procesin saldamlı túrde buzıwı hám kelspewshilikdıń payda bolıwına járdem beriwi múmkin.
Shaxslar ortasında shártlesiwge erisiw jolındaǵı tosıq bir raxipte basqasına salıstırǵanda qáliplesken unamsız munasábet bolıwı múmkin. Munasábet - sub'ekttiń soǵan muwapıq háreket etiwge tayınlıǵı, beyimligi. Bul sub'ekttiń psixikasi hám turpayınıń málim bir baǵdarı, keleshektegi waqıyalardı aqıl etiwge tayınlıǵı. Ol málim bir shaxs (gruppa, hádiyse hám basqalar ) haqqındaǵı mısh-mısh gápler, pikirler, oy-pikirler tásiri astında qáliplesedi. Mısalı, isbilermen ilgeri basqa firma daǵı kásiplesi menen zárúrli biznes shártnamasın dúziw ushın ushırasıwǵa jazǵan. Ushırasıwǵa tayarlanıw processinde ol bolajaq seriktiń isbilermenlik hám etikalıq pazıyletleri haqqında úshinshi adamlardıń unamsız túsindiriwlerin esitdi. Bul túsindiriwlerge tıykarlanıp, isbilermen unamsız munasábetti qáliplestiredi hám ushırasıw ótkerilmasligi yamasa kutilgan nátiyjelerdi bermasligi múmkin.
Konfliktli jaǵdaylarda unamsız munasábet raxipler ortasındaǵı bóliniwdi tereńlestiredi hám shaxslararo dawlardı sheshiw hám sheshiwdi qıyınlastıradı.
Kóbinese shaxslararo dawlardıń sebepleri nadurıs túsiniw bolıp tabıladı (" bir adamdı basqası tárepinen nadurıs túsiniw"). Bul zat, fakt, hádiyse hám basqalar haqqındaǵı hár qıylı ideyalar menen baylanıslı.
D. “Biz tez-tez,- dep jazadı M. Molts, basqalar da tap sonday faktlar yamasa jaǵdaylarǵa tap biz sıyaqlı munasábette bolıwın kutamiz, tap sonday juwmaqlar shıǵaramız, biz insan haqıyqıy faktlarga munasábet bildirmesligin unutamiz, lekin olardıń olar haqqındaǵı pikirler”37. Adamlar hár túrlı ideyalarǵa iye, geyde diametrik túrde keri bolıp tabıladı jáne bul haqıyqattı pútkilley tábiyiy hádiyse retinde qabıllaw kerek, basqalardıń ideyaların itibarsız qaldırmaslik kerek, lekin olardı túsiniwge háreket etiń yamasa hesh bolmaǵanda itibarǵa alın, olardıń ideyaların birden-bir tuwrı dep esaplamaslik kerek. olardı basqalarǵa júklemeń.
Shaxslararo óz-ara tásirde zárúrli rol oynaydı individual pazıyletler raxipler, olardıń jeke húrmeti, óz-ózin sáwlelendiriw, tolerantlıqtıń individual shegarası, basqınshılıq (passivlik), minez-qulqlar túri, social -mádeniy ayırmashılıqlar hám basqalar " shaxslararo muwapıqlıq" hám " shaxslararo saykes emeslik" túsinikleri bar. Muwapıqlıq baylanıs hám qospa iskerlikte seriklerdi óz-ara qabıllawdı názerde tutadı. Sáykes kelmew - social munasábetler, baha baǵdarları, qızıǵıwshılıqlar, motivlar, xarakterler, temperamentlar, psixofizik reakciyalar, óz-ara tásir sub'ektleriniń individual psixologiyalıq qásiyetleriniń uyqas kelmewi (qarsılıǵı ) tiykarında seriklerdiń óz-ara biykarlaw etiwi (antipatiyasi).
Jeke biologiyalıq ritmlarning (" biologiyalıq saat") ayırmashılıqları (uyqas kelmewi) kóbinese shaxslararo qarama-qarsılıqlar hám dawlar tiykarında jatadı. Bir túrdegi adam azanda aktivlew boladı. Olardı " larks" dep ataw ádet kórinisine kirgen. Basqa túrdegi adamlar tushdan keyin shıńǵa shıǵadı. Eger bul túrlerdiń hár biri basqasınıń qásiyetlerin esapqa almasa, olardıń óz-ara tásiri hár qıylı dawlar menen tolıq boladı. Ásirese, kóbinese bunday dawlar jaqın adamlar : ómir joldaslar, aǵayınlar, doslar hám basqalar ortasında júz boladı.
Shaxslararo saykes emeslik sezimiy qarama-qarsılıqǵa (psixologiyalıq qarama-qarsılıqqa ) alıp keliwi múmkin, bul shaxslararo qarama-qarsılıqtıń eń qıyın hám hal etiliwi qıyın bolǵan forması bolıp tabıladı. Bunday konfliktti sheshiwdiń qıyınlıǵı sonda, qarama-qarsılıqlardıń payda bolıwı ushın haqıyqıy sebep joq sıyaqlı tuyuladi hám kelspewshilik hesh qanday sebepsiz júzege keledi. Bunday qarama-qarsılıqtıń sebebi óz-ara unamsız baha hám bir-biriniń raxiplerin óz-ara aqıl etpeslik bolıp tabıladı.
Shaxslararo qarama-qarsılıqtı rawajlandırıwda átirap daǵı social, social -psixologiyalıq ortalıqtıń tásirin de esapqa alıw kerek. Mısalı, xanımlar qatnasıwındaǵı mırzalar ortasındaǵı dawlar ásirese shápáátsiz hám mawasasız bolıp tabıladı, sebebi olar (dawlardıń sebepleri ne bolıwınan qaramastan ) raxiplerdiń sha'ni hám salawatına tásir etedi.
Basqa adamlar menen ushırasıwda insan birinshi náwbette óziniń jeke máplerin qorǵaw etedi jáne bul júdá normal bolıp tabıladı. Nátiyjede júzege keletuǵın dawlar maqsetlerge erisiw jolındaǵı tosıqlarǵa munasábet bolıp tabıladı. hám konflikt predmeti málim bir shaxs ushın qanshellilik zárúrli ekenligi, onıń konfliktke munasábeti kóp tárepten onıń beyimligi hám shama etilgen konfliktte málim bir tárzde háreket etiwge tayınlıǵına baylanıslı boladı. Olkáralardıń maqsetleri, úmitleri hám sezimiy baǵdarın óz ishine aladı.
Biraq shaxslar adawatqa dus kelediler, tekǵana jeke máplerin qorǵaw etediler. Sonıń menen birge, olar bólek gruppalar, mákemeler, shólkemler, miynet jámáátleri, pútkil jámiyet máplerin ańlatıwları múmkin. Bunday shaxslararo dúgilisiwlerde gúrestiń kúshi hám mawasaǵa keliw múmkinshiligi tiykarlanıp wákilleri konflikt subyekti bolǵan social gruppalardıń keri munasábetleri menen belgilenedi.
Shaxslararo konfliktlerdiń eń xarakterlisi tómendegi túrler bolıp tabıladı.
1. Uyqas kelmaytuǵın mútajlikler, tilekler, mápler, maqsetler, qádiriyatlar hám basqalar sebepli júzege keletuǵın dawlar
2. Ulıwma mútajlikler, mápler, maqsetler hám basqalarǵa erisiwdiń " uyqas kelmaytuǵın" qurallarınıń qarama-qarsılıqları
3. Sheklengen materiallıq resurslar (pul, kvartira, er uchastkası, kurortga jeńillikli vaucher hám basqalar ) boyınsha dawlar.
4. Húkimranlıq dúgilisiwi (húkimet munasábetleri) bir sub'ekttiń óz erk-ıqrarın (hákimiyattı ) basqasına (basqalarǵa ) júklew isteginde hám ekinshisiniń (basqalardıń ) baǵınıwdı istamasligi yamasa ornatılǵan shegaralarǵa qarsı shıǵıw isteginde kórinetuǵın boladı. kúsh kepillikleri (shańaraqqa tiyisli dawlar, armiyada qapag).
5. Mártebe pozitsiyalarining dúgilisiwi yamasa shaxslar birdey social mártebege dawa etkende yamasa olar ózleri hám raxipleri iyelegen mártebelerdi etarli dárejede bahalamaganlarida, mısalı, bala ata-ananıń, puqaranıń - lawazımlı shaxstıń kepillikine kelispewshilik bildirgende júzege keledi.
6. Rol dúgilisiwlerin shama menen ush kishi túrge bolıw múmkin:
1) eki yamasa odan artıq shaxslar social gruppada birdey rolni orınlawǵa ıntıladı yamasa basqasına rol júkleydi;
2) basqa shaxs tárepinen rolning orınlanıwın nadurıs bahalaw ;
3) eki yamasa odan artıq uyqas kelmaytuǵın roldı hám / yamasa etarli bolmaǵan social rolni orınlaw.
7. Iyelik dúgilisiwi bir-biri menen jaqın munasábette bolǵan shaxslar (doslar, ata-analar - balalar, ómir joldaslar, súyiwganlar) ushın ádetiy hol bolıp tabıladı, bunda bir yamasa eki sub'ekt jalǵız ózi basqasına iyelik qılıwdı hám ıqtıyar qılıwdı qáleydi38. segiz.
Báseki yamasa báseki dúgilisiwi eki yamasa odan artıq shaxslar bir-biri menen ol yamasa bul iskerlik túrinde, sonıń menen birge, kúsh, gózzallıq, baylıq, aqıl -ziyreklik, mártlik hám basqalarda básekilashsa, báseki hám báseki qarama-qarsılıqlı óz-ara tásirinlerdi óz ishine alǵan halda baqlanadı. toǵız.
Haqıyqıy bolmaǵan qarama-qarsılıq. Joqarıda aytıp ótilgeni sıyaqlı, bunday konflikt qanday da ob'ekt (ob'ekt) haqqında emes, bálki konflikt sub'ektlerinen birewiniń yamasa ekewiniń psixik jaǵdayınıń etarli emesligi sebepli júzege keledi. Bul erda qarama-qarsılıq maqsetke erisiw quralı emes, bálki maqset bolıp tabıladı. on.
Psixologiyalıq sáykes kelmew dúgilisiwi - bul raxipler tárepinen bir-birin unamsız bahalaw hám bir-birin aqıl etiw. Bunday kelspewshilikdıń qáwipi sonnan ibarat, saykes emeslik málim waqıt dawamında adamlardıń munasábetlerinde ózin kórinetuǵın etpesligi múmkin - ol ongsiz dárejede ámeldegi bolıwı múmkin, biraq málim, quramalı jaǵdayda shápáátsiz shaxslararo munasábetlerdi keltirip shıǵarıwı múmkin. qarama-qarsılıq.
Konfliktli jaǵdaydıń sebeplerine, raxipler tárepinen názerde tutılǵan mápler hám maqsetlerge, keri kúshler teń salmaqlılıqına, táreplerdiń keri minez-qulqlarına qaray, shaxslararo daw tómendegi túrdegi aqıbetlerge alıp keliwi múmkin:
1.) dawlardı sheshiwden shaǵılısıw, eger táreplerden biri júzege kelgen qarama-qarsılıqlardı sezmasa. Bunday minez-qulıq táreplerden birewiniń kúshli ústinligi menen de, ol menen de baylanısıwı múmkin bul minuta júzege kelgen qarama-qarsılıqlardı sheshiw ushın múmkinshilikler etarli emes;
2) táreplerden biri oǵan qoyılǵan dawalarǵa razı bolǵanda (lekin házirshe) yamasa ózin aqlawǵa háreket etkende, qarama-qarsılıqlardı yumshatish. Bunday minez-qulqlar normal munasábetlerdi saqlap qalıw qálewi yamasa daw predmeti táreplerden biri ushın áhmiyetli emesligi menen baylanıslı bolıwı múmkin;
3) mawasaǵa keliw - hár eki táreptiń óz-ara qaptal beriwleri. Jeńillikler kólemi, qaǵıyda jol menende, keri kúshlerdiń teń salmaqlılıqına baylanıslı ;
4) konsensus - mashqalanıń óz-ara maqul túsetuǵın sheshimin tabıw. Bunday halda, tárepler raxiplerden serik hám birlespeshilerge aylanıwı múmkin;
5) keskinliktiń kusheytiwi hám qarama-qarsılıqtıń keń qamtılǵan qarama-qarsılıqqa aylanıwı. Bunday qarama-qarsılıqlı minez-qulqlar mawasasız gúreske óz-ara munasábetten kelip shıǵadı ;
6 ) qarama-qarsılıqtı bastırıw ushın kúsh isletiw, bir yamasa eki tárep kúsh menen (kúsh qóllaw abayı ) qarama-qarsılıq nátiyjesiniń ol yamasa bul versiyasın qabıllawǵa májbúrlinde.