Ўzbyekiston ryespublikasi oliy va ўrta maxsus

OQIMNING KESKIN KENGAYISHI (BORD TEOREMASI).

Reja:

1. Mahalliy qarshilik koeffisienti.
2. Trubaning keskin kengayishi. Bord teoremasi.
3. Trubalarning torayishi. Diffo’zorlar, tirsaklar.
4. Mahalliy gidravlik qarshiliklarda Kavitasiya hodisasi.
1. Mahalliy qarshilik koeffisienti


Mahalliy qarshilikning asosiy turlari. Mahalliy qarshilikning juda ko’p turlari mavjud bo’lib, ularning har biri uchun bosimning pasayishi turlichadir. Amaliy hisoblashlarda mahalliy qarshiliklarda bosimning pasayishini solishtirma kinetik energiyaga proporsional qilib olinadi:


(1)

P roporsionallik koeffisienti ζ mahalliy qarshilik koeffisienti deb ataladi va asosan tajriba yo’li bilan aniqlanadi. Mahalliy qarshiliklarning asosiy turlari quyidagilar:

1) Keskin kengayish (13.1-rasm). Mahalliy qarshilikning bu turida ζ koeffisient kesimlarning o’zgarishiga bog’liq bo’lib , kesimlar nisbati qancha kichik bo’lsa, u shuncha katta bo’ladi. Bu holda mahalliy qarshilik koeffisientini nazariy hisoblasak ham bo’ladi.
Keskin kengayishda 2-2 kesimda 1-1 kesimga nisbatan bosim ortib (р₂>р₁), tezlik kamayadi (v₂1).
2 ) Tekis kengayish (2-rasm). Mahalliy qarshilik koeffisienti kesimning o’zgarishiga va konuslik burchagi α ga bog’liq bo’lib, kesimlar nisbati ning kamayishi va α ning ortishiga qarab ortadi. Avval ko’rsatilgandagi kabi 2-2 kesimda 1-1 kesimdagiga nisbatan bosim ortadi (р₂>р₁) va tezlik kamayadi (v₂1).
3) Keskin torayish. (13.3-rasm). Mahalliy qarshilik koeffisienti ζ kesimlar o’zgarishiga bog’liq bo’lib, ularning nisbati ortishi bilan ortadi. Bu holda energiyaning sarf bo’lishi keskin kengayishga nisbatan kam bo’ladi.
4) Keskin torayish (13.4-rasm). Mahalliy qarshilik koeffisienti kesimlar nisbati ning va konuslik burchagining ortishi bilan ortadi. Keskin torayishda ham, tekis torayishda ham 2-2 kesimda 1-1 kesimga nisbatan bosim kamayib (р₂<р₁), tezlik ortadi (v₂>v₁).
5 ) Tirsak (13.5-расм). Mahalliy qarshilik koeffisienti ikki trubaning tutashish burchagiga bog’liq bo’lib, bu burchakning ortishi bilan ortadi. ning ga bog’liqligi asosan tajribada tekshirilgan bo’lib, ba‘zi sodda hollari oqimchalar nazariyasida ko’rilgan.
6) Burilish (13.6-rasm). Mahalliy qarshilik koeffisenti burilish burchagi va truba diametrining burilish radiusi ning nisbatiga bog’liq bo’ladi. Burilishda truba diametrining burilish radiusiga nisbati ortishi bilan ortib boradi.
7) Trubaga kirish (13.7-rasm). Agar truba biror suyuqlik bilan to’la idishga tutashtirilgan bo’lsa, u holda kirishdagi o’tkir burchaklarni (13.7-rasm, a) aylanib o’tishi uchun suyuqlik energiyasi sarf bo’ladi.
8) Diafragma deb truboprovodga urnatiladigan va suyuqlik sarfini o’lchash uchun ishlatiladigan o’rtasi teshik disk(diafragma)ga aytiladi (13.8-rasm). Bu holda mahalliy qarshilik koeffisenti trubaning kesimi S₁ va diafragma teshigi kesimi S₀ ning nisbati ga bog’liq bo’ladi va bu nisbatning ortishi bilan kamayib boradi (13.1-jadval).

	0.1	0,2	0,3	0,4	0,5	0,6	0,7	0,8	0,9	1,0
	226	47,8	17,5	7,8	3,75	1,8	0,8	0,29	0,06	0,00

9) Berkiitgich (zadvijka). Mahalliy qarshilik koeffisenti eshikchaning (13.9-rasm) ochilish darajasiga bog’liq bo’lib, uning ochilishi kattalashishi bilan kamayib boradi. Uning o’rtacha ochilishiga =2,0 to’g’ri keladi.

10) Drossel klapan (13.10-rasm) va tiqin-jumrak (13.11-rasm). Bu hollarda mahalliy qarshilik koeffisenti drossel klapanning va tiqin-jumrakning ochilish burchagiga bog’liq bo’lib, 20⁰ dan 50⁰ gacha bo’lganda ning qiymatlari:
Drossel klapan uchun =2 53.
Tiqin-jumrak uchun =2 33 atrofida bo’ladi. Bulardan tashqari, ventillar, jumraklar va boshqalarda ham mahalliy qarshilikning kamayishini kuzatish mumkin.