О cami kirdi. Ben kapiyi gektim. Ali bizi aradi. Eda babasmi buldu kabi.
Ta’sim i qabul qiluvchining nom i k o'pincha
kimni? (kimi?) kim? (kim?), b a’zan esa
kim ga9 (kime?) savollariga javob b o'ladi va gapda
vositasiz to id iru v c h i
(nesne) vazifasini bajaradi:
A li motoru getirdi (Ali motorni keltirdi). Birlikte gorba igeriz (Birga sho'rva ichamiz). Qok paraya kiymi§smiz (Juda ко ‘p p u l ishlatibsiz) kabi. M isollarda
fe ’llarning otlarga ta ’siri k o'rinib turibdi. O 'tim li fe’llarda harakat
bilan o 'sh a harakatni am alga oshiruvchidan boshqa bir predm et ham
mavjud. Bu vositasiz to'ldiruvchi
(nesne)dir. Harakat o 'sh a pred
m etga qaratilgan va uni o 'z ta ’siri ostiga olgan, y a ’ni harakat o'sha
predm et ustida am alga oshirilgan. O 'tim siz fe ’llarda esa harakat
va uni bajaruvchisidan boshqa uchinchi unsur, y a ’ni ega va amalga
oshiriladigan ish-harakatdan boshqa narsa (predmet) yo'q.
0 ‘tim siz fe ’lla r
(gegifli fiiller). Harakat gapning egasiga
y o 'nalgan fe ’llarga о '
timsiz f e ’liar (gegi$sizfiiller) deyiladi
(vat-, kalk- , dur-). О yatti, kalkti, durdu (U yo td i, turdi, t o ‘xtadi) m isollarida ish-
harakatning boshqasiga o'tm aganligi va faqat egaga yo'nalganligi aniq
k o'rinib turibdi. Demak, o 'tim siz fe ’llarda harakat boshqa predm etga
o'tm aydi, eganing o ’zida qoladi. F e ’llam ing gap ichida biror bir
borliq, predm etga ta ’siri bo'lm aydi. U lar gap ichida
tumleg (hoi,
vositali to'ldiruvchi) bo'ladi:
Arkada§im Konya 'dan geldi ( 0 ‘r to g ‘im Konyadan keldi). Yarm evde oturalim (Ertaga uyda o ’tiraylik). kabi.
Holat va bo'lishni ifodalovchi fe ’llar, ko'pincha, o'tim siz b o ‘ladi:
77
