Profilaktikasi
- Nospetsifik
- Spetsifik profilaktiksi yuk
- Lekin gepatit V ga karshi vaktsinatsiya gepatit D virusi yukishidan dan
ximoya kiladi
VIRUSLI GEPATIT C
Bu kasallik xam klinik va epidemiologik jixatdan gepatit A va V ga
uxshash kechadi. Gepatit S suzgatuvchilari tugrisida amaliy meditsina
xali tula tasavvurga ega emas. Shunga saramasdan, gepatit S ustida olib
borilgan ilmiy tadsitsotlar bu asosan son vositasida, bemorlarning najasi,
siydigi va boshsa turli chitsindilari bilan ifloslangan suv, ozits- ovsatlar
xamda uy-ruzgor ashyolari vositasida yusishi isbotlangan,
Gepatit S ko’prots urta yoshdagi (19—29), ishga layotsatli odamlarni
zararlaydi. Kasallik yoz va kuz oylarida ko’p tarsaladi. Ugil bolalarni
sunnat (xatna) silganda, siz bolalar, sulogini teshganda, badanning turli
sismlariga igna va tush buyogi bilan xar xil rasmlar va yozuvlar solganda,
sartaroshxonada soch taroshlaganda, sotsol-muylov oldirganda, sosh
terganda, sul va oyots tirnotslarini pardozlaganda asboblar yaxshi
sterillanmagan bulsa, virusli gepatit V va S osongina yusib soladi.
Demak, gepatit S xam ko’prots teri va shillits savatlarning buzilishi bilan
kechadigan barcha jarayonlarda yusadi.
Kezi kelganda shuni aytish kerakki, virusli gepatit bilan ogrigan ba’zi
bemorlar urtasida bit yutish, sovus suvda chumilish, bilak va buyinga
saxrabo donalarini tatsib yurish, suvdagi tirik balitslarga tikilib utirish, til
tagini tildirish, sotstirish kabi urf-odatlar mavjudki, bular ilmiy va amaliy
jixatdan asoslanmagandir. Bu odatlar bemorni tuzatish urniga axvolini
ogirlashtirib, turli asoratlarga sabab buladi.
PARXEZ
Bemor yeydigan ovsatlar xilma-xil, vitaminlarga, mikroelementlarga,
otssillarga va uglevodlarga boy xamda oson singadigan bulishi shart.
Virusli gepatit bilan ogriganlarga suyuslits ichish rejimi belgilanadi.
Bemorlar iloji boricha ko’prots suyuslits ichishlari kerak, zero suyuslits
moddalar almashinuvi chitsindilari va kasallik natijasida kelib chitssan
zaxarli moddalarni organizmdan yuvib chitsaradi. Glyukozaning 5% li,
osh tuzining 0,8% li fiziologik eritmalari, shirin choy, asal choy,
na’matak va suli damlamasi, vrach tavsiya etgan turli mineral suvlar oz-
ozdan tez-tez ichib turiladi. Uzum, urik, olma kabi ko’pgina meva va
sabzavotlar sharbati aynitssa foydali.
Vrach dori-darmonlarni organizmdagi intoksikatsiya darajasiga,
kasallikning yengil yoki ogirligiga, bemorning yoshi va boshsa
xususiyatlariga sarab aloxida belgilaydi. Virusli gepatit bilan ogriganlarga
ko’p dori buyurilavermaydi, chunki bularsiz xam jigar chusur
jaroxatlangan buladi. Demak, virusli gepatitda jigarni turli dorilar,
zaxarlovchi moddalar ta’siridan asrash asosiy davolovchi vositadir.
Bemorga soramol, buzots, tovus va suyon gushtlaridan saynatma
shurva, yaxna, dulma tayyorlab berish mumkin. Sut va sut-satits
maxsulotlarining barcha turlari (saynatilgan yoki pasterizatsiya silingan
sut), satits, kefir, suzma, tvorog, smetana (axyon-axyonda saymots) ni
iste’mol silish, meva va sabzavotlardan ko’prots tabiiy xolda yeyish ayni
muddaodir. Bolalar kuniga 30—40 g, katta yoshli odamlar esa 50—70 g
sariyog, xaftada 1—2 marta tuxum sarigi yeyishlari mumkin.
Konservlangan, marinadlangan, dudlangan, sovurilgan, achchits va
shur ozits-ovsat maxsulotlarining barcha turlari, suy, urdak, goz, chuchsa
gushtlari, konditer maxsulotlaridan shokolad, konfetlarning barcha turlari,
kakao, kofe, pirojniy, tort, muzsaymots iste’mol silish man silinadi.
Aynitssa xantal, garmdori, sarimsots, zarchava, sirka kabi ziravorlarni
ovsatga ishlatish, spirtli ichimliklarning barcha turlari, xatto pivo ichish
aslo mumkin emas.
Virusli gepatit bilan ogrib utgan odamlar, aynitssa kasalxonadan
chitssach, yozning issits kunlarida oftob urishidan, issitslab ketishdan,
namgarchilik paytida yomgir va sorda solib, sovsotishdan extiyot
bulishlari lozim.
Kasalxonadan chitssandan keyin bemorning umumiy axvoli yaxshi,
laboratoriya kursatkichlari normal bulsa, olti oydan sung Truskavetsk,
Borjomi, Yessentuki, Pyatigorsk va Jeleznovodsk kabi sanatoriy-
kurortlarga borishi mumkin.
Hozirgi kunda qon orqali yuqadigan gepatitlarning ko’p qismi gepatit S ga
to’g`ri kelib, kasallanganlarning yarmida bu holat surunkali shaklga o’tib
jigar tserrozi yoki jigar rakiga aylanadi. Kasallik viruslari tanaga
tushgandan keyin, uning alomatlari darrov paydo bo’lmaydi. Dastlab
viruslar tanada ko’payadi, organizm o’z navbatida ularga qarshi himoya
kuchlarini ishga soladi.Bu jarayon yuqumli gepatit A da 15-35 kun, virusli
gepatit V, S da 35-180 kungacha davom etadi. Kasallikning kechishida
odatda sariqlik oldi, sariqlik davrlari va sog`ayish davri kuzatiladi.
Badan sarg`ayishidan ancha oldin bemorda holsizlik, bo’shashish, lanj
bo’lish, quvvatsizlik, serzardalik kuzatiladi. Ko’pincha kasallik me`da
ichak yo’li faoliyatining buzilishi bilan boshlanadi, bemorning ishtahasi
yo’qoladi, og`zi taxir bo’ladi, ko’ngli ayniydi, ba`zan qayt qiladi, to’sh
osti sohasida og`irlik sezadi. Ba`zan kasallik harorat ko’tarilishi, et
uvishishi, bosh og`rishi, yo’talish bilan boshlanadi. Ayrim bemorlarning
yirik bo’g`imlari, muskullari og`riydi. Sariqlik oldi davrlarining oxirlarida
jigar, ayrim hollarda taloq kattalashadi, peshobning rangi quyuq pamil
choy rangiga o’xshab ketadi, najasning rangi kul rang yoki oqish bo’lib
qoladi.Dastlab ko’z oqi, tish osti shilliq pardasi va yumshoq tanglay
sarg`ayadi. So’ngra asta-sekin teri sarg`aya boshlaydi. Sariqlik kundan
kunga zo’rayib boradi, bemorning ahvoli og`irlashadi, darmonsizlik va
holsizlik kuchayadi, ishtaha yo’qoladi, uyqu buziladi, ko’ngil ayniydi va
bemor ketma-ket qusadi, jigar va taloq yana ham kattalashadi, badan
qichisha boshlaydi. Ayrim bemorlarda kasallikning sariqsiz turi ham
uchraydi, bunday bemorlar dardni ko’pincha oyoqda o’tkazib,
atrofdagilarga infektsiya tarqatib yuradilar. Virusli gepatit yosh bolalarda
(ayniqsa, yoshiga to’lmagan go’daklarda), keksalarda, homilador
ayollarda, boshqa
surunkali
kasalliklarga
chalinganlarda, spirtli
ichimliklarni surunkasiga ichib yuradiganlarda og`irroq kechadi. Bemor
o’z dardining qanchalik og`irligini bilmay, o’zini ehtiyot qilmaydi,
o’zbilarmonlik bilan og`ir ishlarni qilib yuraveradi, ayniqsa parhezga
rioya qilmaydi. Natijada sariq kasalligi og`irlashib, ko’ngilsiz oqibatlar
bilan
tugaydi.
Gepatit S virusi yuqishining yana bir muhim omili-bu giyohvand
moddalarning qon tomiriga yuborilishidir.
O’tkir
davri. Subklinik
yoki
klinik
kechishi
mumkin.
Kasallikning subklinik shakllari nisbatan ko’p uchrab kasallarning 2/3
kismida kasallik aniqlanmay qoladi. Mana shu uchun ham GSning
surunkali shakllari bilan og`rigan bemorlar anamnezida kasallikning
o’tkir shaklini boshidan o’tkazganligi haqida ma`lumot bo’lmaydi.
Kasallikning subklinik shaklini tashxislash uchun kasallikka moyil
shaxslarni qon zardobida ZPR yordamida NSV – RNK aniqlashdan
iborat. HCV – PHK qon zardobida antitelolar paydo bo’lmasdan,
AlAT faolligi me`yordaligida aniqlanadi. Antitelolardan oldin anti
NSV shaklida gipertransaminazemiya xos bo’lib, me`yoridan 5 –10
marta oshadi. AlAT faolligini oshishi ko’zg`atuvchi tushgandan 8-10
hafta (10-150 kun bo’lishi mumkin) dan so’ng qayd qilinadi.
Gipertransaminameziya ko’pincha to’lqinsimon ba`zan doimiy tavsifli
bo’ladi.
O’tkir
gepatit. Kasallikning
manifest
shaklida
lohaslik,
kamquvvatlilik, ishtaha pasayishi, o’ng qovurg`a sohasida og`irlik hissi
kabi belgilar qayd qilinadi. Bemorni ko’rikdan o’tkazganda jigar
o’lchamlarining biroz kattalashgani, uning konsistentsiyasi yumshoqligi
aniqlanadi. Kasallik past darajali umumiy zaharlanish belgilari bilan engil
kechadi. Bemorlarda sariqlik paydo bo’lishi tashxisni osonlashtiradi.
Sariqlik past darajada namoyon bo’ladi. Tashxis asosan virus markerlari
HCV-PHK aniqlanishi va AlAT faolligi oshishi asosida qo’yiladi.
Kasallikning o’tkir davri ba`zi holatlarda sog`ayishi bilan tugaydi. Qolgan
holatlarda
jarayon
surunkali
tus
oladi.
Latent davri. Bu davrda klinik belgilarsiz virusemiya saqlanib qoladi.
VGV dan farqli bu davr surunkali jarayonga o’tish bosqichi hisoblanadi.
Latent davri 15-20 yilgacha davom etadi. Bu davrda ko’pchilik bemorlar
o’zlarini sog`lom sezadilar, ba`zilarini tez charchash, lohaslik bezovta
qiladi. Ko’rik paytida jigar o’lchamlari bir oz kattalashgani aniqlanadi.
Kamchilik bemorlarda AlAT faolligining 1,5-2 barobar oshganligi,
to’lqinsimon xarakterligi qayd kilinadi. Ko’pchilik bemorlarda esa AlAT
faolligi me`yorida bo’ladi. Bu davr surunkali virus tashuvchi davr
hisoblanadi. Qayta faollashish davri o’z ichiga surunkali gepatit, jigar
tsirrozi
va
gepatokartsinomani
oladi.
Dostları ilə paylaş: |