«zoologiya»

ÓZBEKSTAN RESPUBLÍKASI JOQARI HÁM ORTA ARNAWLI BÍLÍMLENDÍRÍW MÍNÍSTÍRLÍGÍ
BERDAQ ATINDAǴI QARAQALPAQ MÁMLEKETLÍK
UNÍVERSÍTETÍ
BIOLOGIYA FAKULTETÍ

ULIWMA BIOLOGIYA HÁM FIZIOLOGIYA KAFEDRASI
«ZOOLOGIYA »
páninen
KURS JUMISI
TEMA: KESELLIK QOZǴATIWSHI BIR KLETKALILAR

Orınladı:	2J Biologıya tálim bağdarı Talabası: Gayratdinova Bagdagul
Qabılladı:	Dushekeeva N

Nókis 2022


MAZMUNI

	KIRISIW………………………………………………………........	3
I - Bap	BIR KLETKALI KESELLIK QOZǴATIWSHI HAQQINDA ULIWMA TÚSINIK……………………………………………………	5
1.1	Anopheleske kiretuǵın shıbınlardıń sırtqı morfologiyalıq dúzilisi	6
1.2	Lichinkalarning túrlerin anıqlawda terisida payda bolǵan túklerdi dúzilisi ……………………………………………….………………….	8
IIBap	LEYSHMANIYOZ HÁM BEZGEK KESELLIKLERINIŃ KLASSIFIKACIYASI…………………………………………………	15
2.1	Bezgek qozǵawtıwshıları sistematikasi dúzilisi hám rawajlanıwı…..	19
2.2	Keselliklerdiń rawajlanıwı…………………………………………….	22
	JUWMAQLAW………………………………………………………	27
	PAYDALANĞAN ÁDEBIYATLAR……..... ……………………….	28

KIRISIW
Temanıń aktuallıǵı. Bir kletkalı kesellik qozǵawtıwshı organizmler arasında teri leyshmanioz keselligi hám bezgek keselligin qozǵawtıwshıları salmaqli infeksion keselliklerden biri bolıp, bulardıń biologiyasi, juǵıw jolları onıń inkubasion dáwiri hám olardan saqlanıw jolların biliw zárúrli teoriyalıq hám ámeliy áhmiyetke iye.

Bezgek dúnyada eń kóp tarqalǵan juqpalı keselliklerden biri bolıp, Jáhán den sawlıqtı saqlaw shólkeminiń (JSST) 2012 jıldaǵı maǵlıwmatlarına kóre, bezgek menen 100 jaqın mámleketlerde jılına 215-250 mln. kisi kesellenedi hám olardan 655- 660 mıń kisi bul kesellikten nobud bolıp atır.
Ótken dáwirlerde Ózbekstanda bezgek eń kóp tarqalǵan keselliklerden biri bolıp, mámlekettiń social hám ekonomikalıq rawajlanıwına unamsız tásir ótkerip kelgen. 1961 jılda mámlekette ótkerilgen keń qamtılǵan ilajlar nátiyjesinde bezgek keselligin juǵıwına shek qoyıldı. Bezgek keselligi jónge salıw etilgen dáwir dawamında tiykarınan Afganistannan áskeriy xızmetten bezgek menen zálellenip qaytqan áskerler esabına tek úsh kúnlik bezgektiń jergilikli juqtırilishiga sebep bolǵan.
Ótkerilgen profilaktikalıq hám epidemiyaǵa qarsı ilajlar nátiyjesinde mámlekettiń barlıq aymaqlarında usı mashqala maydanınan qanaatlanǵan jaǵdaynı saqlap turıw múmkinshiligi boldı. Biraq, 90 -jıllardıń basında Tadjikistanda tarqalǵan bezgektiń saldamlı epidemiyası usı juqpalı kesellikti mámleket aymaǵına alıp kirilishiga jol qoymawda talay qıyınshılıqlar tuwdırdı. Tadjikistandıń bezgek keselligi tarqalǵan aymaqları menen shegara qatar bolǵan mámleketimizdiń qubla wálayatlarında, shegaranıń uzınlıǵın esapqa alǵan halda, 1999 jılda Surxondaryo wálayatında úsh kúnlik bezgektiń tómen dárejede jergilikli juǵıwı júzege keldi, keyinirek
Qashqadárya wálayatında keselliktiń jańa aktiv oshaqları jazıp qoyıldı. Qońsılas Kirgizstanda 2002 jılı infeksiyanıń epidemiyalıq tarqalıwı júz bolıp, 2744 dana bezgek menen keselleniw jaǵdayı jazıp qoyıldı hám de respublikamizning shegara qatar bolǵan wálayatlarına kesellik kirip keliw hám tarqalıw qáwipi júzege keldi. Qońsılas mámleketlerde bezgektiń kóbeyiwi nátiyjesinde biziń respublikamızda epidemiologik jaǵdaydıń quramalılasıwı, joqarı malyariogen aymaqlarǵa bezgektiń alıp kirilishi hám sonıń menen jergilikli bezgektiń kóbeyiwi hám keselliktiń respublikamız boylap tarqalıw qáwipi artıp bardı.
Hár jılı 70 ten artıq jaǵdaylarda bezgek dizimge alınıp, olardıń ko'pi shetten (Tadjikistannan ) alıp keltirilgen bezgek úlesine tuwrı keledi. Mámleketlikleraro xalıq migrasiyasining ósiwi, bezgek shıbınlarınıń kópligi nátiyjesinde Surxandaryo hám Qashqadárya wálayatlarınıń qatar aymaqlarında bezgektiń jergilikli juǵıwı gúzetildi, nátiyjede Ózbekstanda bezgektiń qaytıw qáwipi payda boldı. Aqırǵı jıllarda JSST, Umumjahon Global fondı hám basqa shet el shólkemlerdi turaqlı járdemi nátiyjesinde Orta Aziya mámleketlerinde bezgekti jergilikli juǵıwı kemeydi.
Umumjahon Global fond grant joybarınıń iskerligi nátiyjesinde Ózbekstanda hám basqa MDH mámleketlerinde bezgek keselligi boyınsha epidemiologik jaǵday jaqsılandi, nátiyjede aqırǵı jıllarda bezgek keselligine qarsı gúresde unamlı nátiyjelerge erisildi. 2005 jıl Tashkentte JSSTning Evropa aymaǵında bezgek eliminasiyasiga baǵdarlanǵan regional jıynalısta " Bezgekke qarsı gúresten, bezgek eliminasiyasiga qarap" temasında Tashkent Deklarasiyasi qabıllandı.
Bezgektiń aldın alıw hám oǵan qarsı gúresiw strategiyasında úsh kúnlik bezgektiń azayıwına erisiw hám tropik bezgektiń juqtırilishiga jol qoymaw tiykarǵı maqset etip alındı.